Reich Wilhelm - Seksualno-ekonomiczne podstawy rodziny mieszczańskiej.pdf
(
475 KB
)
Pobierz
Wilhelm Reich
Seksualnoekonomiczne podstawy rodziny mieszczańskiej
1
Klasowe społeczeństwo własności prywatnej jest zdolne do reprodukcji właściwych mu
struktur życia indywidualnego i zbiorowego jedynie przy decydującym udziale rodziny. Wynika stąd,
że reakcja polityczna musi ogłaszać rodzinę za podstawę „państwa, kultury i cywilizacji” i czujnie ją
chronić. W swojej propagandzie liczy nie bez racji na głęboko zakorzenione w masach czynniki
instynktowe.
Reakcyjny polityk nie może uznać teoretycznie ani obrócić dla swych celów propagandowych
tego, że u podstaw każdego społeczeństwa leży określona forma produkcji i że w społeczeństwie
mieszczańskim panuje prywatna własność środków produkcji. Jednakże propaganda, która ma
uzyskać w masach odpowiedni efekt psychologiczny, nie ustosunkowuje się bezpośrednio do podstaw
i procesów ekonomicznych, lecz raczej do ich psychicznych przedstawień „w głowach ludzi”. Innymi
słowy, jej układ odniesienia tworzą – zapośredniczone przez stosunki produkcji – charakterystyczne
dla danego ustroju społecznego typy osobowości. Z tej ogólnej zasady wynikają określone reguły
postępowania w propagandzie, których zapoznanie może doprowadzić do błędów, wpływających
negatywnie na psychikę mas. Rewolucyjna polityka seksualna nie może zatem ograniczać się do
podważania obiektywnych, to jest ekonomicznych fundamentów rodziny mieszczańskiej. Aby
oddziaływać w pożądanym kierunku na masy oraz ich reakcje, musi ona opierać się na trafnym
rozpoznaniu tych procesów psychicznych, za których pośrednictwem kapitalistyczny proces
produkcji urzeczywistnia się, uzasadnia ideologicznie i reprodukuje ludzkich zachowaniach.
w
Z punktu widzenia materializmu historycznego, nie można uważać rodziny za podstawę
państwa burżuazyjnego, a tylko za jedną z najważniejszych instytucji, na jakich to państwo się opiera.
Musimy ją wszakże traktować jako podstawową komórkę ideologiczną, to jest – mówiąc nieco
inaczej – jako najważniejszy ośrodek, w którym kształtują się mieszczańskie typy osobowości. Mając
swe korzenie w stosunkach produkcji, rodzina staje się podstawową instytucją służącą do
podtrzymywania systemu panującego. Pod tym względem ustalenia Morgana i Engelsa w całej pełni
zachowują aktualność. W tej chwili nie interesuje nas jednak historia rodziny, lecz aktualne
zagadnienie polityki seksualnej: w jaki sposób proletariacka polityka seksualna może skutecznie
przeciwstawić się reakcyjnej polityce seksualnej i kulturalnej, w której rodzina odgrywa tak
decydującą rolę? Potrzebne jest dokładne omówienie subiektywnych podstaw rodziny mieszczańskiej
oraz jej społecznego wpływu, zwłaszcza że nawet w kręgach rewolucyjnych brak jasności w tej
kwestii.
Rodzina mieszczańska zawiera w sobie sprzeczność, której dokładne zrozumienie niezbędne
jest trafnie obmyślanej i prowadzonej polityce seksualnej. Instytucję tę utrzymuje przy życiu coś
1 Okazało się, że powojenne wydanie amerykańskie dzieła Reicha The
Mass Psychology of Fascism
(z którego
pochodzi drukowany fragment), a które jest dziś najbardziej dostępne i z którego dokonuje się przekładów na inne
języki, z powodów politycznoideologicznych poddano daleko idącym przeróbkom. Jego treść często znacznie, a
nawet bardzo poważnie odbiega od treści oryginalnego wydania niemieckiego z 1933 r. W amerykańskim nie tylko
wyeliminowano terminy marksistowskie, zastępując je innymi, co już samo przez się powoduje zmianę sensu, ale
wyrugowano lub zamazano liczne wyraźnie klasowe lub polityczne wątki i odniesienia, opuszczono jedne
fragmenty, dopisano inne, istotnie zmieniając sens itd. Podobnie rzecz ma się z amerykańskimi wydaniami innych
prac Reicha. Wynika z tego, że jeśli chce się poznać jego prawdziwą myśl, trzeba czytać często bardzo trudno
dostępne przedwojenne wydania jego prac lub tłumaczenia tych wydań. Fundacja posiadająca prawa do dzieł
Reicha blokuje wszelkie próby przedruku starych wydań. Rzadko się zdarza, aby dzieło jakiegoś myśliciela tak
skandalicznie zniekształcono i sfałszowano, jak w przypadku Reicha. Chyba najbardziej dramatyczne jest to, że
dokonał tego sam Reich, gdy wyemigrował do USA. Postąpił tak, aby treść swoich starych dzieł przystosować
zarówno do swoich nowych poglądów, jak i do antykomunistycznej ideologii panującej w USA. Publikowane przez
nas tłumaczenie (Farrar, Straus & Giroux, New York 1970) zostało gruntownie przerobione na podstawie oryginału
niemieckiego Massenpsychologie des Faschismus, dostępnego w Internecie. Tłumaczenie: Hanna Jankowska i Jacek
Zychowicz.
więcej niż ekonomiczna zależność żony i dzieci od męża i ojca. Klasy uciskane są w stanie
wytrzymać tę zależność jedynie pod warunkiem, że u kobiet i dzieci zostanie możliwie jak najpełniej
wyłączona świadomość, iż są one istotami seksualnymi. Żona nie może być istotą seksualną, lecz
wyłącznie rodzicielką dzieci. Idealizacja
macierzyństwa, stojąca w tak rażącej sprzeczności z
brutalnym traktowaniem, które matki z klas pracujących muszą znosić w realnym życiu, zapobiega
uzyskaniu przez kobiety świadomości seksualnej, ich zerwaniu z narzuconą represją seksualną i
wyzwoleniu się od obaw i poczucia winy związanych z seksem. Świadome siebie przebudzenie
seksualne kobiet oznaczałoby totalne załamanie obowiązującej ideologii rodziny. Rzecznicy
proletariackiej polityki seksualnej zawsze popełniali ten sam błąd, ograniczając się do hasła o „prawie
kobiety do własnego ciała” i nie konkretyzując na czym miałoby ono polegać. Nie uznawali
natomiast jednoznacznie i wobec tego stanowczo nie bronili kobiety jako istoty seksualnej w takim
przynajmniej stopniu, w jakim uznają i bronią jej roli jako matki. Tak powierzchownie pojęta
polityka seksualna starała się przede wszystkim dbać o rozrodczość i jej warunki, zamiast – jak
powinna – obalać i znosić mieszczańskie zrównanie seksualności z prokreacją. Z tego właśnie
powodu nie była w stanie przeciwstawić się seksualne
j reakcji.
Tarczę ochronną rodziny stanowi ideologia wychwalająca „błogosławieństwo
wielodzietności”. Nie tylko służy ona obiektywnym interesom wojowniczego imperializmu, lecz
nadto – co niemniej istotne – spycha w cień seksualne właściwości kobiety na rzecz jej funkcji
rozrodczej. Występujące w mieszczańskim żargonie ideologicznym przeciwstawienie „matki” i
„dziwki”, jakie napotykamy chociażby u typowego pod tym względem filozofa Weiningera,
odpowiada różnicy między pożądaniem seksualnym a prokreacją, która realnie występuje w
codziennym życiu klasy panującej. Zgodnie z tym żargonem, uprawianie seksu dla przyjemności
poniża kobietę i matkę, natomiast dziwka to nikt inny, jak kobieta, która uznaje przyjemność i dla niej
żyje. Fundamentem burżuazyjnej polityki seksualnej jest – przenoszone wręcz na grunt biologii i
medycyny – przeświadczenie, że funkcje seksualna i rozrodcza powinny się utożsamić. W seksie
poza tym, że służy on rozmnażaniu, nie ma niczego, co przyjemne i dobre. Pogląd ów nie przestaje
być burżuazyjny, jeśli – jak na przykład Salkindowi i Stolarowowi – zdarza się za nim opowiadać
komunistom.
Aby kapitał monopolistyczny mógł bez przeszkód realizować swoje cele wojenno
imperialistyczne, konieczne okazuje się takie zdeformowanie kobiety, żeby nie buntowała się
przeciwko narzuconej sobie funkcji maszyny do robienia dzieci. Krótko mówiąc, oznacza to, że
seksualne zaspokojenie kobiety nie może kolidować z jej funkcją rozrodczą. Tymczasem
kobieta
świadoma swojej seksualności nigdy nie ulegnie reakcyjnym sloganom, mających na celu jej
zniewolenie. Wskazana sprzeczność między zaspokojeniem seksualnym a prokreacją odnosi się
jedynie do kapitalistycznego systemu gospodarczego, natomiast mogłaby ona stracić aktualność w
socjalizmie. To kwestia warunków, w których kobiety mają rodzić dzieci: albo zapewnia je
społeczeństwo, albo też narzuca kapitał, który nie zapewnia należytej opieki nad matkami i dziećmi.
Innymi słowy, jeśli kobiety mają rodzić dzieci bez żadnego zabezpieczenia społecznego, bez
gwarancji, że zdołają je wychować, jeśli do tego jeszcze nie wolno im samodzielnie decydować o
liczbie potomstwa i muszą gorliwie i bez dyskusji akceptować rolę matki, wówczas macierzyństwo,
przeciwstawiane ich seksualnym właściwościom i potrzebom, musi podlegać idealizowaniu.
Jeżeli chcemy zrozumieć, dlaczego partia Hitlera, podobnie jak Partia Centrum, zawdzięcza
swój sukces głównie głosom kobiet, musimy oprócz obiektywnych uwarunkowań zniewolenia ich
płci pojąć także jego mechanizmy psychologiczne. Osią napędową tych ostatnich jest
przeciwstawienie kobiety jako rodzicielki i kobiety jako istoty seksualnej. Mając to w pamięci, lepiej
zrozumiemy źródłową dla faszyzmu postawę, której przykład przytaczamy poniżej:
Ochrona istniejących już rodzin wielodzietnych to kwestia poczucia społecznego; ochrona
samej formy rodziny wielodzietnej to kwesta biologii i charakteru narodowego. Rodzinie
wielodzietnej należy pomagać nie dlatego, że jest głodna, ale dlatego, że stanowi cenną,nieodzowną
część narodu niemieckiego. Cenna i nieodzowna jest zaś nie tyko dlatego, że wyłącznie ona
gwarantuje zachowanie populacji w przyszłości [obiektywnie rzecz biorąc, na tym polega jej funkcja
imperialistyczna – W.R.], ale ze względu na to, że stanowi najsilniejszą podporę narodowej
moralności i kultury [...] Z ochroną żyjących w naszym społeczeństwie dużych rodzin łączy się
nierozerwalnie kwestia ochrony samej formy rodziny wielodzietnej [...] To kwestia o zasadniczym
znaczeniu dla narodu, kultury i polityki [...] Pogląd ten stoi również w sprzeczności z anulowaniem
paragrafu 218, ciąża jest bowiem nienaruszalna. Przerywanie ciąży zaprzecza samemu sensowi
rodziny, której zadanie polega na wychowywaniu przyszłych pokoleń – nie mówiąc już o tym, że
oznacza ostateczną zagładę rodziny wielodzietnej.
Tako rzecze Völkischer
Beobachter z
14 października 1931 roku. Mieszczańska polityka
ochrony rodziny okazuje się zatem kluczem również do zakazu aborcji. Wynika on z jej zasad w
znacznie większym stopniu niż z takich czynników, które w proletariackiej polityce seksualnej do tej
pory wysuwano na pierwszy plan, takich więc jak zapotrzebowanie na rezerwową armię pracy oraz
mięso armatnie dla wojen imperialistycznych. Argumenty za rezerwową armią pracy prawie
całkowicie straciły zasadność w latach kryzysu gospodarczego: w 1932 roku w Niemczech
bezrobotnych było kilka milionów, a w całym świecie kapitalistycznym – około czterdziestu. Gdy
reakcjoniści wciąż nam powtarzają, że utrzymanie kar za aborcję jest konieczne ze względu na dobro
rodziny i ład moralny, a socjaldemokratyczny ekspert od polityki społecznej, Grothjan, pod tym
względem wiernie podąża tropami retoryki narodowosocjalistycznej, musimy zgodzić się z tymi
wszystkimi głosami, że rodzina i moralność w rzeczy samej są kwestiami istotnymi. Nie wolno ich
lekceważąco odsyłać do nadbudowy ideologicznej. Chodzi tu bowiem o przywiązanie kobiet do
rodziny poprzez stłumienie ich potrzeb seksualnych, chodzi o reakcyjny wpływ, jaki te kobiety
wywierają na swoich mężów, chodzi wreszcie o utrwalenie efektów, które propaganda przeciw
bolszewizmowi, potępiająca jego rzekome seksualne rozpasanie, pozostawiła w psychice milionów
tyleż zniewolonych realnie, co swe zniewolenie potulnie znoszących kobiet.
Zadanie rewolucjonisty nie polega na biernym powstrzymywaniu reakcji tylko w tych
punktach, w których podejmuje ona jawnie kontrrewolucyjne działania. Trzeba z nią walczyć
wszędzie tam, gdzie podtrzymuje ona i ochrania swój system społeczny. Zainteresowanie rodziną
jako instytucją podtrzymującą państwo zajmuje więc pierwsze miejsce wśród wszystkich zagadnień
reakcyjnej polityki seksualnej. Zbiega się ona z interesami tych wszystkich warstw
drobnomieszczańskich, gdzie rodzina stanowi – a przynajmniej stanowiła przed kryzysem – jednostkę
działalności gospodarczej. Z tego właśnie – określonego przez ideologię rodziny – punktu widzenia,
doktryna faszystowska ujmuje państwo i społeczeństwo, gospodarkę i politykę. W bliźniaczej
perspektywie, zależnej od widocznie już anachronicznego, drobnomieszczańskiego sposobu
gospodarowania, umieszcza się reakcyjna seksuologia. Ulega ona wyobrażeniu, zgodnie z którym
społeczeństwo, któremu z kolei każe opierać się na rodzinie, tworzy „całość organiczną”. Inaczej niż
drobnomieszczaństwo, jednakże, proletariat nie doświadcza już absolutnie żadnego związku
pomiędzy przynależnością do rodziny oraz istnieniem w społeczeństwie. W tej klasie, rodzina nie
może więc uzyskać za pośrednictwem ekonomii, jak to się jej udawało wcześniej, pozoru
organicznego zakorzenienia. Proletariat posiada warunki do odkrycia, że istotę społeczeństwa i
państwa wyznacza podział na klasy panującą i podporządkowaną. W jego świadomości klasowej nie
powinno być miejsca na rzekomo naturalne pojmowanie bytu społecznego jako organicznej całości.
Jeśli zatem propagandowa perswazja na rzecz rodziny jako niezbywalnej komórki organizmu
społecznego znajduje oddźwięk w proletariacie, to tę okoliczność należy wyprowadzać z pozostałości
drobnomieszczańskich wzorców życia rodzinnego, które zachowały się wśród robotników
przemysłowych. A chłopstwu i drobnomieszczaństwu łatwo przychodziło godzić swe poczucie
przynależności klasowej z afirmacją rodziny – dopóty przynajmniej, dopóki, aż do obecnego stadium
kapitalizmu, warunki ich ekonomicznego i rodzinnego spos
obu życia stanowiły jedność.
Zaznaczamy „aż do obecnego stadium kapitalizmu”, bowiem podczas światowego kryzysu
gospodarczego wyszło na jaw, że na skutek zrujnowania drobnych przedsiębiorstw wspomniana
współzależność rodziny z gospodarką uległa zniszczeniu. Wszelako istota sławetnej tradycji
kulturalnej, na którą powołuje się drobnomieszczaństwo – a mianowicie, więź rodzinna – ma o wiele
mocniejszy żywot. Nic więc zaskakującego, że faszystowska ideologia „rodziny wielodzietnej”
cieszy się znacznie większą popularnością niż komunistyczna koncepcja kontroli urodzin. Dzieje się
tak również dlatego, że publicystyka komunistyczna pozostaje daleka od jasności w tej kluczowej
kwestii i nie wysuwa jej na pierwszy plan.
Sytuacja prezentuje się aż nadto jednoznacznie. Popełnilibyśmy jednak poważny błąd, nie
biorąc pod uwagę znaczących zjawisk i tendencji, które ewidentnie przeczą jej dotychczas
przedstawionemu opisowi. Szkicowane tu perspektywy polityki seksualnej tym bardziej musiałyby
okazać się ślepe lub zwodnicze, gdybyśmy przeoczyli sprzeczność w życiu przeciętnego
drobnomieszczanina (albo proletariusza, o ile ten częstokroć żyje po drobnomieszczańsku).
Drobnomieszczanin, którego mentalność i wrażliwość seksualna napiętnowane są standardowym
moralizmem, sam go częstokroć odrzuca w swoich konkretnych zachowaniach. Pierwszy przykład z
brzegu: na zachodzie Niemiec działało wiele stowarzyszeń proletariackich, przeważnie o charakterze
„socjalistycznym”, na rzecz planowania rodziny. Z drugiej strony, kiedy na skutek tzw. kampanii
WolfKienle w roku 1931 ustawę penalizującą aborcję poddano pod głosowanie, okazało się, że te
same kobiety, które w wyborach parlamentarnych popierały Centrum albo wręcz NSDAP,
przeważnie opowiedziały się za zniesieniem zakazów i kar, które te bliskie im partie za wszelką cenę
chciały utrzymać. Do kobiet tych przemawiało socjalistyczne stanowisko w kwestii aborcji,
gwarantujące im ochronę życia osobistego. Równocześnie jednak głosowały one na katolickie
Centrum i NSDAP nie tyle z niewiedzy o programach tych partii, w których wzrost demograficzny
zamierzano osiągnąć, propagując rodzinę wielodzietną i zabraniając aborcji, ale raczej dlatego, że ich
umysły, nie wyczuwając tu żadnej sprzeczności, poddały się reakcyjnej ideologii „czystego
macierzyństwa”, demagogii wygrywającej szlachetną misję matki przeciw „brudnej” seksualności,
słowem – wszystkim motywom mieszczańskiej ideologii rodziny. Nie mając pojęcia o funkcjach
społecznych, które rodzina realnie pełni w kapitalizmie, tym łatwiej dały posłuch reakcyjnej
propagandzie o niszczeniu rodzinnego szczęścia i spokoju przez bolszewików. Pragnąc racjonalnej
kontroli urodzeń, odrzucały system, który – razem z jej ekonomicznymi przesłankami – mógłby
praktycznie zapewnić ją masom.
Reakcja nie przebiera w środkach, eksploatując – wyznawane głównie przez kobiety –
przywiązanie do rodziny. A równocześnie zwykła kobieta, wychowana w światopoglądzie
chrześcijańskim czy narodowym, na ogół nie ma pojęcia, co chciałaby z rodziną uczynić
proletariacka polityka rodzinna. Ta przepaść niezrozumienia musi się pogłębiać, skoro – bez
satysfakcjonującej repliki z obozu rewolucyjnego – rozpowszechnia się propagandę reakcyjną, którą
za chwilę zajmiemy się szerzej. W roku 1918, Związek Walki z Bolszewizmem (Vereinigung zur
Bekampfung der Bolschewismus) wydrukował plakaty, obwołujące co następuje:
„Kobiety niemieckie!
Czy wiecie, co wam szykuje bolszewizm?
Bolszewizm chce uspołecznienia kobiet:
Znosi się prawo do posiadania na własność kobiet w wieku od 17 do 32 lat.
Wszystkie kobiety są własnością ludu.
Dotychczasowi właściciele swoich żon zachowują prawo do ich seksualnego
wykorzystywania poza ustaloną kolejnością.
Każdy mężczyzna, który chce skorzystać z pojedynczego egzemplarza własności ludowej
(por. pkt 2), musi otrzymać zezwolenie od komitetu robotniczego.
Nikt nie ma prawa używać kobiety wyłącznie dla siebie częściej niż raz na tydzień i dłużej niż
trzy godziny.
Każdy mężczyzna musi złożyć donos na kobietę, która mu się oparła.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7. Mężczyzna nie należący do klasy robotniczej musi płacić miesięcznie 100 rubli za prawo do
korzystania z własności ludowej”.
Pospolitą reakcją przeciętnej kobiety apolitycznej na sfałszowane w takim stylu postulaty
komunistyczne będzie tyleż jednoznaczne, co przerażone oburzenie. Natomiast kobieta bliska ruchom
postępowym zareaguje na przykład tak (cytując list od robotniczej korespondentki jednej z
popularnych gazet):
„Przyznaję, że dla nas, robotników, jest tylko jedna droga wyjścia z obecnej nędzy, a drogą tą
jest socjalizm. Należy jednak zachować pewne granice i nie odrzucać wszystkiego, co było, jako
złego i bezwartościowego. W przeciwnym razie dojdzie do brutalizacji obyczajów, co okaże się
jeszcze gorsze niż obecna ponura sytuacja materialna. Niestety, socjalizm atakuje ważny i wzniosły
ideał, jakim jest małżeństwo. Postuluje się całkowitą wolność, całkowite wyuzdanie, swego rodzaju
seksualny bolszewizm. Każdy ma żyć, jak mu się podoba, cieszyć się pełną swobodą, bez żadnych
zahamowań. Mąż i żona już do siebie nie należą, dziś jest się z jedną kobietą, jutro z inną – według
uznania. Nazywa się to wolnością, wolną miłością, nową moralnością seksualną. Te piękne słowa nie
przesłonią jednak straszliwego niebezpieczeństwa, które wiąże się z nowym trybem życia. Poniża się
najwznioślejsze i najszlachetniejsze ludzkie uczucia: miłość, wierność, skłonność do poświęceń. To
niemożliwe i wręcz przeciwne naturze, żeby mężczyzna kochał równocześnie wiele kobiet, albo na
odwrót. Grozi nam straszliwe zdziczenie, zabójcze dla kultury. Nie mam pojęcia, jak te sprawy
naprawdę wyglądają w Związku Radzieckim. Myślę, że albo Rosjanie są wyjątkowymi ludźmi, albo
też wcale nie panuje tam taka absolutna swoboda i nadal obowiązują pewne ograniczenia [...] Choć
socjalistyczna teoria jest piękna i we wszystkich kwestiach gospodarczych zgadzam się z Wami, to w
kwestii seksu mam odmienne zdanie i z tego powodu często wątpię w całą sprawę”.
Ruch rewolucyjny nie osiągnął jeszcze najdrobniejszego choćby powodzenia w swojej
polityce seksualnej. Jego porażka tym bardziej uwidacznia się na tle, z jednej strony, dających się
pomyśleć możliwości, które otworzyłaby konsekwentnie rewolucyjna orientacja takiej polityki, z
drugiej natomiast – niebagatelnych osiągnięć reakcji w tej dziedzinie. Szukając oparcia w
mieszczaństwie, reakcja skutecznie wykorzystuje siłę jego seksualnych zahamowań. Jej ofensywa nie
spotyka się z równorzędnym kontruderzeniem. Gdyby ugrupowania reakcyjne, tak jak to – niestety –
czynią częstokroć ich adwersarze z szeregów proletariatu, ograniczyły się do głoszenia swoich tez o
polityce demograficznej, nie udałoby się jej zwabić zbyt wielu stronników. Rzecz w tym, że
umiejętnie pasożytują one na seksualnych lękach kobiet i dziewcząt. Forsowanie obiektywnych celów
demograficznych kapitału zręcznie kojarzy się z uczuciową więzią rodzinną, jak również z dawniej
ukształtowanymi zahamowaniami moralnymi, i to nie tylko w czysto drobnomieszczańskich
środowiskach. Za dowód niech wystarczą setki tysięcy robotników zorganizowanych w
chrześcijańskich związkach zawodowych.
Rozważmy kolejny przykład propagandowych metod reakcji
2
:
Bolszewicy, prowadząc swą niszczycielską kampanię przeciw całemu światu cywilizowanemu,
od samego początku koncentrowali się na rodzinie, „tym szczególnie trwałym przeżytku przeklętego
starego reżimu”. Już 10 czerwca 1924 roku Komintern na swej sesji plenarnej wydał oświadczenie:
„Dopóki utrzymuje się stara idea rodziny i stosunków rodzinnych, rewolucja pozostaje bezsilna”.
Wypełniając jego dyrektywę, podjęto natychmiast zaciętą walkę z rodziną. Przestał obowiązywać
zakaz bigamii i poligamii, co oznacza, że – jak wszystko, co zbrodnicze i grzeszne – są one
dozwolone. Stosunek bolszewików do małżeństwa charakteryzuje definicja, z którą wystąpił profesor
Goichbarg: „Małżeństwo – to instytucja służąca zaspokajaniu potrzeb seksualnych w sposób mniej
niebezpieczny i wygodniejszy”.
Dane spisu powszechnego z 1927 roku potwierdzają, jak daleko posunął się w takich
2 Por. Welt vor dem Abgrund, Der Einfluss des russischen Kulturbolschewismus auf die anderen Völker. Deutscher
Volkskalender, s. 47, 1932.
Plik z chomika:
clemat
Inne pliki z tego folderu:
Serfontein Gordon _ TWOJE NADPOBUDLIWE DZIECKO.pdf
(328 KB)
Longin Marianowski - Od poczecia do narodzin.PORADNIK DLA PRZYSZŁYCH RODZICÓW.pdf
(81602 KB)
Pighin Gerda _ Jak przekazywać dzieciom wartość.pdf
(470 KB)
Wzory Umów -rar.rar
(1280 KB)
Wplyw telewizyjnych obrazów przemocy na psychikę dziecka.pdf
(2171 KB)
Inne foldery tego chomika:
Ciekawe książki
Dla dzieci
Encyklopedie,słowniki, mapy
Filozofia
Galeria
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin