POSTEPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE.doc

POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE

WIADOMOŚCI I POSTANOWIENIA OGÓLNE

Model postępowania przygotowawczego

¨       Artykuł 2 § 1 głosi, że przepisy kodeksu mają na celu takie ukształtowanie po­stępowania karnego, aby:

1)       sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności,

2)       przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego,

3)       uwzględnione zostały prawnie chronione interesy pokrzywdzonego,

4)        rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie.

W każdym też stadium, także w postępowaniu przygotowawczym, podstawę wszel­kich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne (art. 2 § 2).

A. Podstawowym celem postępowania przygotowawczego jest ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo (art. 297 § 1 pkt 1), a więc czy rzeczywiście przestępstwo zostało popełnione.

Ø       Do wszczęcia postępowania przygotowawczego wystarczy istnienie uzasadnio­nego podejrzenia popełnienia przestępstwa (art. 303), zatem w toku wszczętego postępowania należy to podejrzenie poddać weryfikacji, badając, czy popełniony został czyn zabroniony oraz w jakim stopniu jest on społecznie szkodliwy.

B.              Wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy (art. 297 § 1 pkt 2) lub spraw­ców, ewentualnych pomocników, podżegaczy oraz innych osób, których przestęp­stwo pozostaje w związku z przestępstwem sprawcy, jest oczywistym celem postę­powania przygotowawczego, oskarżenie zaś może być wniesione do sądu tylko przeciwko określonej osobie. W razie potrzeby sprawcę należy ująć, a gdy zacho­dzi konieczność — zastosować tymczasowe aresztowanie lub inny środek zapobiegawczy.

Ø       W celu wykrycia (ustalenia) sprawcy można dokonywać różnych czynności, dowodowych i innych (także nieprocesowych), dopuszczalnych w ramach postępo­wania przygotowawczego w świetle przepisów obowiązującego prawa, w tym prze­szukania pomieszczeń lub innych miejsc, jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że osoba podejrzana tam się znajduje (art. 219 § 1).

Ø       Cel wykrycia sprawcy zostaje osiągnięty dopiero wówczas, gdy organ ścigania dysponuje danymi (istniejącymi w chwili wszczęcia dochodzenia lub śledztwa albo zebranymi w jego toku), uzasadniającymi dostatecznie podejrzenie, że czyn popeł­niła określona osoba (por. art. 313 § 1).

C.              Zebranie danych o osobie oskarżonego stosownie do art. 213 i 214 (art. 297 § 1 pkt 3) obejmuje przede wszystkim ustalenie jego tożsamości, wieku, stosunków rodzinnych i majątkowych, wykształcenia, zawodu i źródła dochodu oraz dane o je­go karalności.

Ø Jeżeli podejrzany był już prawomocnie skazany, to w celu ustalenia, czy przestępstwo zostało popełnione w warunkach art. 64 k.k. lub przestępstwo skar­bowe — w warunkach art. 37 § 1 pkt 4 k.k.s., dołącza się do akt postępowania odpis lub wyciąg wyroku oraz dane dotyczące odbycia kary. Dokumenty te dołącza się także w sprawach o zbrodnie.

Ø Artykuł 213 § 1 nie wskazuje wyraźnie konieczności ustalenia „właściwości osobistych" oskarżonego (podejrzanego), chociaż występują one jako element wie­lu norm prawa karnego materialnego — w art. 53 § 2 k.k. (przy wymiarze kary i środków karnych), w art. 66 k.k. (przy stosowaniu środków związanych z podda­niem sprawcy próbie w wypadku warunkowego umorzenia postępowania), w art. 69 § 2 k.k. (w razie warunkowego zawieszenia wykonania kary), w art. 77 § 1 k.k. (w ra­zie warunkowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolności)

§         Zasadna była sugestia, że w związku z tym celem postępowania przygotowaw­czego powinno być również zebranie danych dotyczących właściwości osobistych (osobowości) podejrzanego.

·         Temu postulatowi po części odpowiada zmieniony art. 214, stanowiący, że w ra­zie potrzeby, a w szczególności gdy niezbędne jest ustalenie danych co do właści­wości i warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia oskarżonego, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zarządza w stosunku do oskar­żonego przeprowadzenie wywiadu środowiskowego przez kuratora sądowego lub inny podmiot uprawniony na podstawie odrębnych przepisów, a w szczególnie uza­sadnionych wypadkach przez Policję. W niektórych sytuacjach przeprowadzenie wywiadu środowiskowego jest obowiązkowe.

Ø       Tak szeroki materiał o podejrzanym ma służyć organom procesowym w toku całego postępowania, a zwłaszcza sądowi wyrokującemu przy (ewentualnym) wy­mierzaniu kary (rozdział VI, art. 53 i n. k.k.).

D. Oczywistym celem postępowania przygotowawczego jest wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szko­dy (art. 297 § 1 pkt 4).

Ø       Dochodzenie można ograniczyć do ustalenia, czy zachodzą wy­starczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania.

Ø       Podkreślić należy, iż w tak wyznaczonych ramach organy prowadzące postępo­wanie są obowiązane w myśl zasady obiektywizmu badać oraz uwzględniać oko­liczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego (art. 4). Zwłaszcza wobec dopuszczenia możliwości ograniczania celów i zadań konkretnych postępowań przygotowawczych ważne jest, aby wyjaśnianie sprawy przez organy ścigania nie było podporządkowane tendencji „oskarżycielskiej", ze szkodą dla zasady prawdy materialnej oraz uzasadnionych interesów podejrzanego.

E. Wyjaśnienie okoliczności sprawy wiąże się z obowiązkiem zebrania, zabezpie­czenia i w niezbędnym zakresie utrwalenia dowodów dla sądu (art. 297 § 1 pkt 5).

¨        W art. 297 § 1 pkt 5 jako cel postępowa­nia przygotowawczego określa utrwalenie (protokolarne) dowodów w niezbędnym tylko zakresie.

Ø       Obecnie jako art. 325h nie pozwala już na odstąpienie od proto­kołowania jakichkolwiek czynności dowodowych i poprzestanie na sporządzeniu z nich notatek urzędowych. Wprowadzono w nim natomiast formę protokołu ogra­niczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czyn­ności;

Ø       Utrwalenie dowodów następuje głównie drogą spisania w protokołach wyjaś­nień podejrzanych i zeznań świadków, przez uzyskanie pisemnych opinii biegłych, odnalezienie — w razie potrzeby za pomocą przeszukania— i zabezpieczenie rze­czy i dokumentów, protokolarne dokonanie oględzin miejsc, osób lub rzeczy itp. (art. 297 § 1 pkt 5 w zw. z art. 167 i n.).

Ø       Dokonane w postępowaniu przygotowawczym utrwalenie dowodów w pro­tokołach (art. 143 § 1, 148, 325h) stwarza w granicach wyznaczonych przepisami możliwość ujawnienia ich na rozprawie sądowej (przede wszystkim chodzi o sy­tuacje przewidziane w art. 389, 391, 392 i 393). Tą drogą, w ramach odstępstw od zasady bezpośredniości, wyniki czynności postępowania przygotowawczego mogą być uwzględniane przy wyrokowaniu (art. 410).

Ø       Z natury rzeczy wolno również na rozprawie ujawniać inne dokumenty (urzę­dowe i prywatne) zebrane w postępowaniu przygotowawczym, np. wyciągi z ksiąg przedsiębiorstw, spisy remanentowe, akty notarialne, urzędowe zaświadczenia i opi­nie, dane o karalności (art. 393).

Ø       Obok czynności protokołowanych wykonywane są inne czynności postępowa­nia, dokumentowane przede wszystkim w notatkach urzędowych, przewidzianych w art. 143 § 2, sporządzanych wówczas, gdy nie chodzi o czynność protokołowaną obligatoryjnie wobec wymagań sformułowanych w art. 143 § 1 lub przez przepis szczególny i gdy przeprowadzający czynność z własnej inicjatywy nie uzna proto­kołowaniu jej za potrzebne. Notatki urzędowe stosowane są zwłaszcza w postępo­waniach incydentalnych, a szeroko w toku tzw. postępowania sprawdzającego ist­nienie podstaw do wszczęcia dochodzenia lub śledztwa (art. 307 przewiduje wręcz zakaz — z pewnymi wyjątkami — przeprowadzania w ramach tego postępowania czynności wymagających spisania protokołu).

Ø       Dopuszczalność odczytywania na rozprawie przewidzianych w ar(. 143 § 2) notatek urzędowych z czynności postępowania karnego jest w znaczącym stopniu ograniczona. W szczególności nie podlegają one odczytaniu w sytuacjach okreś­lonych w art. 393 § I in fine (gdy dotyczą czynności, z których wymagane jest spi­sanie protokołu) oraz w art. 174 (gdy miałyby zastępować dowód z wyjaśnień oskar­żonego lub z zeznań świadka). Niektóre notatki sporządzane w związku z art. 143 § 2 można wszakże odczytywać, co niejednokrotnie staje się oczywiste, np. zawie­rające informację, że poszukiwania świadka, którego przesłuchania domaga się strona, nie dały rezultatu.

¨        Z zagadnieniem tym wiąże się szerszy problem czynności operacyjno-rozpoznawczych. Są one wykonywane na podsta­wie przepisów tzw. prawa policyjnego, ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji, ustawa z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, ustawa z 12 października 1990 r. o Straży Granicznej

Ø       Artykuł 14 ust. 1 ustawy o Policji rozróżnia czynności: operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i administracyjno-porządkowe. Czynności operacyjno-rozpoznawcze mogą być wykonywane przed wszczęciem postępowania karne­go, w trakcie jego prowadzenia, jak również po jego zakończeniu.

Ø       Brunon Hołyst przyjmuje, że tzw. czynności operacyjne wyprzedzają wszczęcie procesu karnego lub prowadzone są równolegle z toczącym się postępo­waniem karnym.

Ø       Taka czynność operacyjno-rozpoznawcza według komen­tarza może mieć znaczenie dowodowe dla postępowania karnego dopiero poprzez np. przesłuchanie jako świadka policjanta, który jej dokonał. Czynność operacyjne nie są przeprowadzane w formie przewidzianej przez przepisy procedury i chociaż ich wyniki stanowią materiał pierwotny w sensie uzyskania informacji, to jednak muszą zostać przekształcone na materiał dowodowy z zachowaniem wymagań kodek­su postępowania karnego

Ø       Podstawowe i pierwotne powinno być założenie, że informa­cje uzyskane w tym trybie mogą być wykorzystane w procesie ...