1. Początki niemieckiej opery romantycznej: inspiracje, tematyka, formy, dzieła; Undine E.T.A. Hofmanna
Inspiracje:
· Nurt Rettungsoper (opera grozy i ocalenia) – wyznaczony przez „Lodoiskę” L. Cherubiniego; nurt francuski – koniec XVIII w.
· Singspiel – głównie „Fidelio” L. van Beethovena 1814r. (brak recytatywów, dialogi w j. niemieckim, ale tematyka należąca do nurtu Rettungsoper)
· Twórczość literacka Goethego i Schillera
· Kultywowanie tradycji niemieckiej – na dworze w Dreźnie dominowała opera włoska à 1816 – zatrudnienie otrzymuje Carl Maria von Weber, pod warunkiem pisania oper w j. niemieckim), Berlin – Schauspielhaus, Praga, Wiedeń – opera dworska
· Zemire et Azor Gretry’ego (1771r.) – komedio-balet z lib. Marmontela w 1776r. przerobionym dla Gotthilfa von Baumgartena – podtytuł „opera romantyczno-komiczna” (temat podjęty później przez Spohra)
· Mieszanie elementu fantastycznego i komicznego – 1750 – Mondo della Luna muz. Goldoni/lib. Galuppi; 1789 – Oberon muz. Wranitzky; 1791 – Czarodziejski flet muz. Mozart
· Nurt opery patriotycznej – Günther von Schwarzburg muz. Holzbauer 1777; Rozamunda muz. Schweizer/lib. Wieland 1780
· Opery komiczne Gretry’ego (Ryszard Lwie Serce 1784)à przyczynek do powstania grande opera
Tematyka:
· Groza i ocalenie – Lodoiska, Fidelio, Faust
· Tematyka alpejska (Wilhelm Tell Schillera – krajobrazy Szwajcarii + motywy wyzwoleńcze) - np. Die Schweizerfamilie Josepha Weigla 1809
· Tematyka fantastyczna – Der Augenarzt, Undine, Faust, Der Berggeist
Der Augenarzt (muz. Adalbert Gyrowetz) 1811 – tematyka – tęsknota za ojczyzną, główna bohaterka – typowo romantyczna postać - lunatyczka; jeden z popularniejszych Singspieli; pochlebne recenzje w Allgemeine Musikalische Zeitung
Luis Spohr:
· Faust – (libr. na podstawie F. Klingera) 1816 – motywy przewodnie w orkiestrze – wpływ na Webera (dyrygował premierowym wykonaniem)
· Der Berggeist – 1824 - opera w nurcie wyznaczonym przez Undine, ale pojawia się lieto fine
· Jessonda – 1823 – typ opery francuskiej
· Krzyżowcy – 1835 – libretto własnego autorstwa
· Alchemist – opera czarodziejska
Undine - (muz. Ernst Theodor Amadeus Hoffmann, lib. baron Friedrich H. K. de la Motte-Fouque, premiera: Berlin 1816):
- E.T.A. Hoffmann – poeta, pisarz, rysownik, zał. Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, autor zbioru opowiadań „Bracia Serafiońscy”, artykułu „Pisarz i kompozytor” – zawarł w nim założenia estetyczne opery (m. in. twierdzi, że muzyka i tekst w operze muszą ze sobą oddziaływać)
- podtytuł „eine romantische Zauberoper” – pierwsza opera czarodziejska, zderzenie świata fantastycznego (główna bohaterka – nimfa wodna) i realnego ß ma to swoje odzwierciedlenie w muzyce;
- wg Webera premiera Undine była momentem narodzin opery romantycznej
- partytura spłonęła – przy odtwarzaniu doszło do kilku przeróbek
- do tego libretta napisał muzykę również A. Lortzing
- inspiracje Mozartem, Cherubinim, tradycją ballady ludowej
- styl klasyczny w muzyce, w tekście – styl romantyczny
2. Niemiecka opera romantyczna: Carl Maria von Weber i jego dzieła operowe; Wolny strzelec, Oberon – problemy formy, dramaturgii muzycznej, orkiestracji i harmonii
Carl Maria von Weber (1789-1826):
· 1807-1810 – Stuttgart – kłopoty materialne à więzienie à zdobycie pełnej dojrzałości
· 1813-16 – Praga – dyrektor opery miejskiej, kapelmistrz
· 1817-26 – Drezno – kapelmistrz
· Wirtuoz fortepianu, dyrygent, kompozytor
· Wszechstronna twórczość, ale bez znaczenia historycznego – prawdziwy geniusz objawił się w muzyce dramatycznej; wszystkie kompozycje na fortepian mają charakter koncertowy (połączenie skrajnej ekspresji i stylu brillant)
· Opery: 1801 Peter Schmoll; 1811 Abu Hassan – opera „alla turca”; 1812 Silvana – „opera romantyczna”; 1821 Wolny strzelec; 1823 Euryanthe; 1826 Oberon
Wolny Strzelec (Drezno 1821):
- Libretto: Johann Friedrich Kind oparte na temacie z Księgi duchów Apela i Launa
- Główne wątki: walka sił nadprzyrodzonych i wątek miłosny
- Motyw faustowski – rola mówiona demona Samiela
- Uwertura odzwierciedla muzycznie całość dramatu – technika motywów przewodnich (motyw zła - pierwszy)
- Muzyka zmienia się za każdym razem, gdy zmienia się afekt (np. aria Maksa, gdy w pobliżu pojawia się Samiel)
- Scena w Wilczym Jarze – konwencja horroru gotyckiego
- Ilustracyjność (np. odlewanie kul, wycie wilków)
- Opera kończy się sceną zbiorową
- Ilustracyjna rola orkiestry (powierzanie motywów przewodnich pojedynczym instrumentom, np. motyw natury – waltornie, zajście Kacpra do piekieł - puzony)
- Rola harmonii w tworzeniu charakterystycznych motywów przewodnich – motyw sił zła – dominanta nonowa bez prymy, tremola
Euryanthe (Wiedeń 1823):
- Wielka opera romantyczna w 3 aktach
- Libretto :Hermina von Chezy
- kontrast tematyczny: świat cnót rycerskich I demonicznych namiętności
Oberon albo przysięga Króla Elfów (Londyn 1826):
- libretto: James Robinson Planche
- mieszanka wątków szekspirowskich (Sen nocy letniej), włoskich eposów rycerskich i motywów mozartowskich (Uprowadzenie z Seraju); tematyka baśniowa
- uwertura – allegro sonatowe oparte na tematach z opery (nie są to motywy przewodnie)
3. Niemiecka opera romantyczna między Weberem a Wagnerem: Marschner, Spohr, Lortzing; Wampir Marschnera
Dwa nurty zapoczątkowane przez opery Webera:
- Wolny strzelec à singspiel
- Euryanthe à nurt grand opera ß???
Heinrich Marschner (1795-1861):
· Heinrich IV und d’Aubigne – grand opera, Bratysława 1818
· Złodziej drewna – singspiel, Drezno 1825
· Wampir – opera fantastyczna, Lipsk 1828 – libretto Wilhelma Wohlbrücka - adaptacja melodramatu Ch. Nadiera i P. Carmouche’a „La Vampire” na podstawie noweli J. Polidoriego oraz „Frankensteina” Mary Shelley (wg Einsteina oparte na opowiadaniu Byrona); pod względem muzycznym widoczny wpływ Wolnego strzelca
· Templariusz i Żydówka – Lipsk 1829; temat z Ivanhoe Waltera Scotta
· Hans Heiling – Berlin 1833 – libretto Philippa Devrient’a; tematyka podobna jak w Undine
· Krzyżowcy – 1845 – libretto własnego autorstwa wg Kotzebue; chciał stworzyć dzieło inne niż wcześniej, dramat muzyczny, bez zbędnych ornamentów i ze żwawą akcją
· Alchemist – 1830 – opera czarodziejska
Albert Lortzing (1801-1851):
· Car I cieśla – 1837
· Hans Sachs – 1840; temat przejęty później przez Wagnera
· Undine – 1845
4. Niemiecka opera romantyczna: Ryszard Wagner Wolny strzelec, Tannhäuser, Lohengrin
Ryszard Wagner (1813-1893):
- Samouk, kilka lekcji u kantora kościoła św. Tomasza w Lipsku
- Ośrodki: Magdeburg, Królewiec, Ryga
- 1843 - posada dyrektora muzycznego Wielkiego Teatru w Dreźnie
- 1850 – koncepcja dramatu muzycznego – przełom w twórczości
- Wczesne opery:
o Wesele (1832) - niedokończona
o Boginki (1834) – komiczna, libr. na podstawie C. Gozziego
o Zakaz miłości (1836) – typ włoskiej opery buffa, libr. na podstawie Szekspira „Miarka za miarkę”
o Rienzi (1837) – grand opera, libr. na podstawie E. Bulwera-Lyttona
o Latający Holender (1843) – opera romantyczna, libr. na podstawie Heinego Pamiętników Pana Schnabelewopskiego
o Tannhäuser (1845) – opera romantyczna, libretto z własnej inwencji
o Lohengrin (1848) – opera romantyczna, libretto z własnej inwencji
Latający Holender:
- Rozwinięcie motywu faustowskiego – zawarcie paktu z diabłem, przekleństwo
- Muzyka w ramach akcji – ballada Senty
- Zamknięte numery
- Uwertura zawiera motywy muzyczne z dalszej części opery
...
Gabrysiania1602