LIST_DO_BISKUPOW_KOSCIOLA_KATOLICKIEGO_O_NIEKTORYCH_ASPEKTACH_MEDYTACJI_CHRZESCIJANSKIEJ.pdf

Kongregacja Nauki Wiary

LIST DO BISKUPÓW KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO

O NIEKTÓRYCH ASPEKTACH

MEDYTACJI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

Orationis formas (*)

WPROWADZENIE

1. Wielu chrześcijan gorąco pragnie dzisiaj nauczyć się autentycznej modlitwy, chociaż

współczesna kultura ogromnie utrudnia zaspokojenie odczuwanej przez nich potrzeby ciszy,

skupienia i medytacji. Na istnienie owej potrzeby skupienia i autentycznego kontaktu z

Bogiem wskazuje duże zainteresowanie - także wśród chrześcijan - różnymi formami

medytacji, związanymi z niektórymi religiami Wschodu i z ich specyficznymi sposobami

modlitwy. Zjawisku temu towarzyszy jednak, odczuwane przez wiele osób, poczucie

konieczności posiadania jasnych kryteriów doktrynalnych i duszpasterskich, które

pozwoliłyby połączyć wychowanie do różnorodnej w swoich przejawach modlitwy z

wiernością światłu prawdy objawionej w Jezusie za pośrednictwem autentycznej Tradycji

Kościoła. Odpowiedzią na to pilne zapotrzebowanie ma być niniejszy List ; chodzi o to, by

występująca w różnych Kościołach lokalnych wielość form modlitwy - także form nowych -

nigdy nie przysłoniła jej właściwej natury, osobistej i wspólnotowej. Wskazania te są

kierowane przede wszystkim do Biskupów, by stały się przedmiotem ich pasterskiej troski

wobec powierzonych sobie Kościołów, i by w ten sposób z nową gorliwością cały Lud Boży -

kapłani, zakonnicy i świeccy - wzywał w modlitwie Ojca przez Ducha Pana naszego Jezusa

Chrystusa.

2. W wyniku coraz częstszego kontaktu z innymi religiami, z ich rozmaitymi stylami i

metodami modlitwy, w ostatnich dziesięcioleciach wielu wiernych zadaje sobie pytanie o

wartość niechrześcijańskich form medytacji dla chrześcijan. Dotyczy to przede wszystkim

metod wschodnich ogólnie, dla różnych form modlitwy praktykowanych dziś w Kościele, w

szczególności w stowarzyszeniach, ruchach i grupach (1) . Są tacy, którzy sięgają dziś po te

metody z motywów terapeutycznych; brak duchowego spokoju w życiu poddanym

męczącemu rytmowi, narzuconemu przez rozwinięte społeczeństwo technologiczne, sprawia,

że także niektórzy chrześcijanie widzą w nich drogę do osiągnięcia wewnętrznego spokoju i

równowagi psychicznej. Rozważanie tego psychologicznego aspektu nie wchodzi w zakres

rozważań niniejszego Listu , którego celem jest ukazanie teologicznych i duchowych aspektów

zagadnienia. Inni chrześcijanie uważają, że przez otwarcie się na inne religie i na drodze

wymiany doświadczeń ich modlitwa może dzięki tym metodom wiele zyskać. Stwierdzając,

że obecnie wiele tradycyjnych chrześcijańskich metod medytacji wyszło z użycia, pytają, czy

wobec tego nie byłoby możliwe wzbogacenie naszego dziedzictwa przez nowe wychowanie

do modlitwy, uwzględniając także to, co dotychczas było dlań obce.

3. Aby dać odpowiedź na to pytanie, należy przede wszystkim zastanowić się, przynajmniej w

sposób ogólny, jaka jest wewnętrzna natura modlitwy chrześcijańskiej, by następnie

zobaczyć, czy i w jaki sposób mogą ją wzbogacić metody medytacji powstałe w innym

kontekście religijnym i kulturowym. W tym celu należy w sposób jasny sformułować

podstawową przesłankę. Modlitwa chrześcijańska zawsze jest określana przez strukturę wiary

chrześcijańskiej, w której jaśnieje prawda o Bogu i o stworzeniu. Dlatego, z całą ścisłością,

można powiedzieć, że przybiera ona postać osobowego, wewnętrznego i głębokiego dialogu

między człowiekiem a Bogiem. Wyraża więc komunię istniejącą między odkupionym

stworzeniem i wewnętrznym życiem Osób Trójcy Świętej. Owa komunia oparta na Chrzcie i

Eucharystii, będących źródłem i szczytem życia Kościoła, zakłada postawę nawrócenia,

odejścia od "ja" w kierunku Bożego "Ty". Modlitwa chrześcijańska jest więc jednocześnie

autentycznie osobista i wspólnotowa. Wzdryga się przed bezosobowymi lub

skoncentrowanymi na "ja" technikami, które mogą wytworzyć automatyzmy, prowadzące do

zamknięcia się w duchowości egotycznej, niezdolnej do swobodnego otwarcia się na

transcendentnego Boga. Jeżeli w Kościele poszukuje się nowych metod medytacji, to zawsze

należy pamiętać, że autentyczna modlitwa chrześcijańska jest spotkaniem dwóch wolności:

nieskończonej wolności Boga z ograniczoną wolnością człowieka.

MODLITWA CHRZEŚCIJAŃSKA W ŚWIETLE OBJAWIENIA

4. O tym, jak powinien modlić się człowiek, który przyjmuje Objawienie Boże mówi Pismo

Święte. W Starym Testamencie jest zawarty wspaniały zbiór modlitw, które przez wieki

zachowały swoją żywotność, są żywe także w Kościele Jezusa Chrystusa, dla którego stały się

podstawą modlitwy oficjalnej: Księga Uwielbień albo Psalmów (2) . Modlitwy w postaci

psalmów znajdują się już w najdawniejszych tekstach Starego Testamentu, a następnie

wracają w jego tekstach późniejszych (3) . Modlitwy Księgi Psalmów mówią przede wszystkim

o wielkich dziełach, które Bóg uczynił dla swojego wybranego ludu. Te wielkie dzieła Boże

Izrael rozważa, kontempluje i uobecnia, utrwalając je w pamięci przez modlitwę.

W Objawieniu biblijnym Izrael dochodzi do rozpoznania i uwielbienia Boga w całym

stworzeniu i w losie każdego człowieka. Tak więc wzywa Go jako Tego, który spieszy z

pomocą w niebezpieczeństwie, w chorobie, w prześladowaniu i w ucisku. I wreszcie - zawsze

w świetle Jego zbawczych dzieł - jest On wielbiony w Boskiej potędze i dobroci, w

sprawiedliwości i miłosierdziu, w królewskiej wielkości.

5. W Nowym Testamencie, dzięki słowom, czynom, męce i zmartwychwstaniu Chrystusa

rozpoznaje się w Nim ostateczne samoobjawienie się Boga, Słowa Wcielonego, które jest

jednocześnie objawieniem najgłębszej Miłości Bożej. To Duch Święty pozwala przenikać

owe głębokości Boga, bowiem On, który jest posłany do serc wierzących "przenika wszystko,

nawet głębokości Boga samego" (1 Kor 2, 10). Według obietnicy danej swym uczniom przez

Jezusa Chrystusa, Duch wyjaśni to wszystko, czego On jeszcze nie mógł im powiedzieć.

Jednakże Duch "nie będzie mówił od siebie, ale (...) Mnie otoczy chwałą, ponieważ z mojego

weźmie i wam objawi" (J 16, 13n). To, co Jezus nazywa "swoim", należy, jak wyjaśnia dalej,

także do Boga Ojca, bowiem "wszystko, co ma Ojciec, jest moje; dlatego powiedziałem wam,

że z mojego weźmie i wam objawi" (J 16, 15).

Autorzy Nowego Testamentu byli w pełni świadomi, że zawsze, gdy mówili o objawieniu

Boga w Chrystusie, byli oświecani przez Ducha Świętego. Synoptycy opowiadają o czynach i

słowach Jezusa Chrystusa w oparciu o otrzymane po wydarzeniach paschalnych głębsze

zrozumienie wszystkiego, co oglądali i słyszeli uczniowie. Cała Ewangelia św. Jana jest

przeniknięta kontemplacją Tego, który od początku jest Słowem Boga, Słowem, które stało

się Ciałem. Św. Paweł, ujrzawszy na drodze do Damaszku Jezusa w Jego Boskim majestacie,

stara się doprowadzić wiernych do tego, by "wraz ze wszystkimi świętymi zdołali ogarnąć

duchem, czym jest Szerokość, Długość, Wysokość i Głębokość (Misterium Chrystusa) i

poznać miłość Chrystusa, przewyższającą wszelką wiedzę, aby zostali napełnieni całą Pełnią

Bożą" (Ef 3, 18-19). Dla Pawła "Misterium Boga jest Chrystus, w którym są ukryte wszystkie

skarby mądrości i wiedzy" (Kol 2, 3) i wyjaśnia Apostoł: "Mówię o tym, by was nikt nie

zwodził pozornym dowodzeniem" (w. 4).

6. Istnieje więc ścisły związek między Chrystusem i modlitwą. Konstytucja dogmatyczna Dei

verbum poucza nas, że przez Objawienie, niewidzialny Bóg "w nadmiarze swej miłości

zwraca się do ludzi, jak do przyjaciół (por. Wj 33, 11; J 15, 14-15), i obcuje z nimi (por. Ba 3,

38), by zaprosić ich do komunii z sobą i przyjąć ich do niej" (4) .

To objawienie dokonało się za pośrednictwem słów i czynów, które zawsze są ze sobą

wzajemnie powiązane; od początku i nieprzerwanie wszystko dąży w kierunku Chrystusa,

będącego pełnią Objawienia i łaski, oraz w kierunku daru Ducha Świętego. On umożliwia

człowiekowi przyjęcie i kontemplację słów oraz dzieł Boga, dziękczynienie Mu i wielbienie

Go w zgromadzeniu wiernych i w sercu oświeconym łaską.

Dlatego Kościół zawsze poleca lekturę Słowa Bożego jako źródła modlitwy chrześcijańskiej i

równocześnie zachęca do odkrywania głębokiego sensu Pisma Świętego przez modlitwę, by

czytanie Biblii stało się "rozmową między Bogiem i człowiekiem. Gdyż do Niego

przemawiamy, gdy się modlimy, a Jego słuchamy, gdy czytamy Boskie wypowiedzi" (5) .

7. Z tego, co zostało przypomniane, natychmiast można wysnuć pewne wnioski. Jeśli

modlitwa chrześcijanina musi włączyć się w trynitarne działanie Boga, to także jej istotna

treść będzie musiała być określona przez podwójny kierunek tego działania: w Duchu

Świętym Syn przychodzi na świat, by go pojednać z Ojcem przez swoje dzieła i swoje

cierpienie; z drugiej strony w tym samym działaniu, i w tym samym Duchu, Wcielony Syn

powraca do Ojca, wypełniając Jego wolę przez Mękę i Zmartwychwstanie. Modlitwa Pańska,

"Ojcze nasz", ukazuje jasno jedność tego działania Bożego: wola Ojca musi realizować się na

ziemi jako i w niebie (prośby o chleb, o przebaczenie, o opiekę, ukazują podstawowe

wymiary woli Ojca w stosunku do nas), by nowa ziemia żyła w niebieskim Jeruzalem.

Modlitwa Pańska (6) jest powierzona Kościołowi ("wy tak się módlcie") i dlatego modlitwa

chrześcijańska, także w odosobnieniu, jest w swojej istocie modlitwą w owej "komunii

świętych", w której i z którą się modlimy, zarówno uczestnicząc w modlitwie publicznej, jak i

modląc się prywatnie. Dlatego zawsze musi to być modlitwa w autentycznym duchu

modlącego się Kościoła, a więc pod jego przewodnictwem, co czasem może wyrażać się w

doświadczonym kierownictwie duchowym. Chrześcijanin, także gdy modli się w

odosobnieniu i przy drzwiach zamkniętych, jest świadomy tego, że zawsze modli się

zjednoczony z Chrystusem w Duchu Świętym razem ze wszystkimi świętymi o dobro

Kościoła (7) .

III

BŁĘDNE SPOSOBY MODLITWY

8. Już w pierwszych wiekach przeniknęły do Kościoła błędne sposoby modlitwy. Już niektóre

teksty Nowego Testamentu (por. 1 J 4, 3; 1 Tm 1, 3-7; 4, 3-4) pozwalają rozpoznać ich ślady.

W następstwie można zauważyć dwa podstawowe odchylenia: pseudognozę i messalianizm,

którymi zajmowali się Ojcowie Kościoła. Te pierwotne doświadczenia chrześcijan i

stanowisko Ojców są bardzo pouczające w podejmowaniu problematyki współczesnej.

Występując przeciw pseudognozie (8) , Ojcowie stwierdzają, że materia jest stworzona przez

Boga i jako taka nie jest zła. Twierdzą ponadto, że łaska, której źródłem jest zawsze Duch

Święty, nie stanowi własności duszy, ale jako dar musi być wyproszona u Boga. Dlatego

oświecenie lub wyższe poznanie Ducha ("gnoza") nie sprawia, że wiara chrześcijańska staje

się czymś niepotrzebnym. Dla Ojców autentycznym znakiem wyższego poznania i owocem

modlitwy jest zawsze miłość chrześcijańska.

9. Jeśli doskonałości modlitwy chrześcijańskiej nie można oceniać na podstawie wzniosłości

poznania gnostycznego, to tym bardziej nie można jej oceniać odwołując się do

doświadczenia Boskości, jak czyni messalianizm (9) . Fałszywi charyzmatycy IV wieku

utożsamili łaskę Ducha Świętego z psychologicznym doświadczeniem jej obecności w duszy.

Występując przeciw nim, Ojcowie Kościoła podkreślali, że zjednoczenie modlącej się duszy z

Bogiem dokonuje się w tajemnicy, a zwłaszcza przez sakramenty Kościoła. Głosili ponadto,

że może ono dokonywać się nawet przez doświadczenia smutku lub głębokiego bólu. Wbrew

opinii messalian, tego rodzaju uczucia niekoniecznie są znakiem, że Duch Święty opuścił

duszę. Mogą natomiast stanowić - jak zawsze wyraźnie utrzymywali mistrzowie życia

duchowego - autentyczny udział w opuszczeniu przeżytym przez Chrystusa na krzyżu, który

zawsze pozostaje wzorem modlitwy i jej pośrednikiem (10) .

10. Obydwie błędne formy są nadal pokusą dla grzesznego człowieka. Skłaniają go do

usiłowań pokonania dystansu dzielącego stworzenie od Stwórcy, jako czegoś, co nie powinno

istnieć; do traktowania ziemskiego życia Chrystusa, będącego dla nas drogą do Ojca, jako

rzeczywistości nieaktualnej; do sprawowania tego, co jest dane jako czysta łaska do poziomu

psychologii naturalnej - "wyższego poznania" lub "doświadczenia".

Wydaje się, że owe błędne formy modlitwy, które od czasu do czasu pojawiały się w historii

Kościoła, dzisiaj znów budzą zainteresowanie wielu chrześcijan, jawiąc się im jako

psychologiczna i duchowa pomoc oraz jako sposób na szybkie znalezienie Boga (11) .

11. Rozpoznanie owych błędnych form, gdziekolwiek one występują, jest bardzo łatwe.

Medytacja chrześcijańska prowadzi modlącego się do tego, by w zbawczych dziełach Boga

dokonanych w Chrystusie, Słowie Wcielonym, i w darze Jego Ducha, pojąć objawiającą się w

nich zawsze - przez wymiar ludzki i ziemski - głębię Boga. Natomiast w omawianych tu

metodach medytacji, także wtedy, gdy punktem wyjścia są słowa i czyny Jezusa, pomija się -

o ile to możliwe - wszystko, co ziemskie, zmysłowe i mieszczące się w granicach pojęć, by

wejść lub zanurzyć się w sferę Boskości, która jako taka jest nieziemska, nieuchwytna dla

zmysłów i niepojęta (12) . Owa tendencja, obecna już w późnej religijności greckiej (przede

wszystkim w "neoplatonizmie"), występuje również u podstaw inspiracji religijnej wielu

ludów, które zrozumiały ubóstwo posiadanych wyobrażeń Boskości oraz podejmowanych

przez siebie prób zbliżenia się do niej.

12. Występujące dziś zjawisko rozpowszechniania się wschodnich metod medytacji w świecie

chrześcijańskim i we wspólnotach kościelnych, stawia nas wobec gwałtownego powrotu do

nie pozbawionych ryzyka i błędów usiłowań połączenia medytacji chrześcijańskiej z

niechrześcijańską . Tego rodzaju propozycje są liczne i bardziej lub mniej radykalne; jedne

stosują metody wschodnie jedynie jako psychologiczne przygotowanie do prawdziwie

chrześcijańskiej kontemplacji, inne idą dalej, próbując przy pomocy różnych technik osiągnąć

duchowe doświadczenia analogiczne do doświadczeń znanych z opisów niektórych mistyków

katolickich (13) ; jeszcze inne nie wahają się umieszczać proponowany przez teorię buddyjską

absolut bez obrazów i pojęć (14) na tym samym poziomie, co majestat Boga objawionego w

Chrystusie, który jest większy niż cała rzeczywistość stworzona. W tym celu posługują się

"teologią negatywną", która idzie dalej aniżeli jakiekolwiek pozytywne twierdzenia o Bogu,

utrzymując, że nic z tego, co jest na świecie, nie może być śladem wskazującym na

nieskończoność Boga. Owe metody proponują nie tylko porzucenie medytacji zbawczych

dzieł Boga Starego i Nowego Przymierza dokonanych w historii, ale także samej idei

Trójjedynego Boga, który jest miłością, na rzecz zanurzenia się w "nieokreślonej otchłani

Boskości" (15) .

Te i podobne propozycje pogodzenia medytacji chrześcijańskiej z technikami wschodnimi,

jeśli nie mają prowadzić do zgubnego synkretyzmu, muszą być stale poddawane weryfikacji,

w której dokładnie będzie się rozróżniać metodę od treści.

CHRZEŚCIJAŃSKA DROGA ZJEDNOCZENIA Z BOGIEM

13. Chcąc znaleźć właściwą "drogę" modlitwy, chrześcijanin powinien uwzględnić to, co

zostało wyżej powiedziane o najważniejszych elementach drogi Chrystusa, dla którego

"pokarmem jest wypełnić wolę Tego, który (Go) posłał, i wykonać Jego dzieło" (J 4, 34).

Najpełniejsze zjednoczenie Jezusa z Ojcem nieustannie wyraża się w głębokiej modlitwie.

Ojciec posyła Go do ludzi, do grzeszników, nawet do tych, którzy Go zabiją. On zaś najściślej

jednoczy się z Ojcem przez posłuszeństwo Jego woli. Nie pozostaje to w żadnej sprzeczności

z modlitwą samotną; w ciągu ziemskiego życia Jezus udaje się na miejsca samotne, by tam się

modlić, by zjednoczyć się z Ojcem i by od Niego otrzymać nową moc do wypełnienia swojej

misji w świecie. Na Taborze, gdzie niewątpliwie objawiło się Jego zjednoczenie z Ojcem,

mowa jest o Jego przyszłej męce (por. Łk 9, 31) i absolutnie nie wchodzi w grę pozostanie w

"trzech namiotach". Każda chrześcijańska modlitwa kontemplacyjna prowadzi do miłości

bliźniego, do działania i cierpienia, i właśnie w ten sposób najbardziej przybliża do Boga.

14. Aby zbliżyć się do tej tajemnicy zjednoczenia człowieka z Bogiem, które Ojcowie greccy

nazywali przebóstwieniem człowieka, i by dobrze zrozumieć, w jaki sposób to się dokonuje,

należy przede wszystim pamiętać o tym, że człowiek w swojej istocie jest stworzeniem (16) i

stworzeniem pozostanie na wieki, nigdy więc nie będzie możliwe wchłonięcie ludzkiego "ja"

przez "Ja" Boskie, nawet w najwyższych stanach łaski. Jednakże trzeba uznać, że osoba

ludzka jest stworzona "na obraz i podobieństwo" Boże i pierwowzorem tego obrazu jest Syn

Boży, w którym i przez którego zostaliśmy stworzeni (por. Kol 1, 16). Właśnie ten

pierwowzór objawia nam największe i najpiękniejsze misterium chrześcijaństwa: Syn jest

wiecznie "innym" od Ojca, a jednak w Duchu Świętym jest "współistotny Ojcu"; w

konsekwencji "inność" nie jest złem, ale raczej największym dobrem. Istnieje "inność" w

Bogu, który ma jedną naturę w trzech Osobach, oraz "inność" między Bogiem i stworzeniem,

która wynika z różnicy natury. Wreszcie w Eucharystii, a także w innych sakramentach - i

analogicznie w swoich czynach i słowach - Chrystus daje nam siebie, czyniąc nas

uczestnikami swojej Boskiej natury (17) , bez naruszania natury stworzenia, w której On sam

uczestniczy przez Wcielenie.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: