Charakterystyka+psychologiczna+dziecka+przedszkolnego.docx

Charakterystyka psychologiczna dziecka przedszkolnego.

Rozwój poznawczy i moralny dziecka.

Wiek przedszkolny obejmuje etap rozwoju dziecka od trzeciego do siódmego roku życia. Według Encyklopedii PWN pojęcie rozwoju oznacza, cytuję[1]: „proces kierunkowych przemian, w którego toku obiekty przechodzą od form lub stanów prostszych i mniej doskonałych do form lub stanów bardziej złożonych i doskonalszych pod określonym względem”.

Według G. Paprotnej wiek przedszkolny to okres wzmożonego rozwoju i otwartości dziecka na otaczającą rzeczywistość. Występują trzy fazy rozwoju wieku przedszkolnego, czyli[2]:

Faza pierwsza              - jest to faza wczesna obejmująca od 3 do 4lat.

Faza druga                            - jest to faza tzw. średnia, obejmuje wiek od 4 do 5,5lat

Faza trzecia                            - to faza późna, która obejmuje wiek od 5,5 do 7lat.

              H. Bee postrzega psychologię rozwoju człowieka jako podział na zegar biologiczny i społeczny. Według tej autorki oba te zegary rzutują na nasz wewnętrzny świat psychiczny, na naszą osobowość oraz poczucie własnej wartości. H. Bee w swojej książce podaje przykład dziecka, które zaczyna chodzić, co oznacza, że wzrasta w nim poczucie niezależności fizycznej. Niezależność ta automatycznie może spowodować zmianę, której wynikiem będzie uzyskanie większej niezależności psychologicznej[3].

Zatem psychologia rozwojowa zajmuje się badaniem zachodzących zmian psychicznych w umyśle człowieka w okresie między jego przyjściem na świat a późnymi latami życia[4].

Według M. Przetacznik-Gierowskiej i M. Tyszkowej, można wyróżnić trzy stanowiska mające wpływ na rozwój psychiczny dziecka, cytuję[5]:

  1) uznające dominującą rolę dziedziczności i czynników biologicznych w rozwoju psychicznym, nazywane tradycyjnie stanowiskiem biologistycznym;

  2) zakładające istotny, kształtujący wpływ środowiska na przebieg i rezultaty procesów rozwoju, określane jako stanowisko socjologistyczne (ze względu na fakt, że przypisuje dominujące znaczenie czynnikom środowiska społecznego) nazywane także ekologicznym:

  3) stanowisko interakcjonistyczne, zakładające współdziałanie czynników obu grup w wyznaczaniu (lub warunkowaniu) procesów i rezultatów rozwoju psychicznego jednostki.

Na rozwój psychiczny dziecka, duży wpływ mają także poniższe sfery aktywności wyróżnione przez A. Brzezińską, cytuję[6]:

ü        formy zabawy, czyli ich rozwój i pojawienie się zabaw grupowych, a także opanowanie reguł,

ü        podstawowe pojęcia, czyli opanowanie pojęć związanych z rzeczywistością społeczną i fizyczną,

ü        operacje konkretne, rozwój myślenia przyczynowo-skutkowego,

ü        czytanie i pisanie, które obejmuje opanowanie podstaw czytania i pisania, a także naukę odzwierciedlania emocji na przedmiotach,

ü        moralność, czyli formowanie się systemu wartości, internalizacja norm i zasad społeczno - obyczajowych

ü        własne ja, czyli poznawanie siebie i kształtowanie poczucia własnej odrębności.

Skupiając się na charakterystyce etapów rozwojowych u dziecka w wieku przedszkolnym wyróżniamy na początku rozwój osobowości. Rozpoczyna się on w trzecim roku życia, gdy dziecko zaczyna odkrywać swoje „ja”. Powoli uświadamia sobie, że jest odrębną jednostką, często poprzez nieświadome huśtawki nastrojów przechodzenia z buntu i niezadowolenia do potrzeby czucia bliskości i miłości. Dziecko w tym wieku myśli globalnie, nie potrafi jeszcze analizować, kojarzy i łączy ze sobą sprzeczności, często korzysta ze swoich wytworów wyobraźni i fantazji, myśli całym swoim ciałem- za pomocą wszystkich zmysłów. W kolejnym roku życia dziecko zaczyna rozumieć muzykę, tańczy z wyczuciem rytmu, co oznacza, że potrafi już dokonywać analiz, uczy się poprzez naśladowanie, świadome buntowanie się i upór, uczy się manipulacji. Dziecko w tym wieku musi mieć możliwość wszechstronnego rozwoju, dzięki czemu będzie mógł sprawdzać siebie różnymi sposobami. Główną cechą tego wieku jest stawianie prawdy na pierwszym miejscu, ponieważ dziecko uświadamia sobie różnicę między dobrem a złem. Natomiast piąty rok życia dziecka jest powrotem równowagi psychicznej. Dziecko jest spokojne, przyjacielskie, można na nim polegać. Rozwój nie opiera się na samej zabawie, lecz na pracy, która jest dla niego inną formą zabawy, czyli nadal jest czymś przyjemnym. Oznacza to, że dziecko łączy zabawę z doświadczeniem, poszukiwaniem, ze sztuką, z pracą, które dopiero później ulegają zróżnicowaniu[7].

Szósty rok życia z powrotem staje się etapem buntu, potrzeby bycia w centrum uwagi. Motywująco oddziałuje na dziecko podziw i uznanie dla jego osiągnięć. Pod koniec szóstego roku życia powraca spokój psychiczny i pewność siebie[8].

Dominującym i niezbędnym do życia w społeczeństwie etapem rozwoju psychicznego dziecka jest rozwój poznawczy, który został szczegółowo opisany przez J. Piageta i poparty wieloma badaniami. Rozwój poznawczy to nabywanie i doskonalenie umiejętności niezbędnych jednostce w procesie poznawania świata, czyli interakcja jednostki z otoczeniem. Wg J Piageta niemożliwym jest badanie rozwoju psychicznego dziecka tylko z jednej wybranej perspektywy: wpływu dziecka na otoczenie bądź otoczenia na dziecko. Cytuję:

„Jeśli chcemy zrozumieć to, w jaki sposób dziecko przyswaja sobie wiedzę, musimy szczegółowo prześledzić, jak w toku swego rozwoju dziecko wpływa na środowisko, a jak środowisko na dziecko.[9]”

Piaget dzieli rozwój poznawczy na cztery stadia tj: stadium inteligencji sensoryczno-motorycznej (0-2r.ż.), stadium myślenia przedoperacyjnego (2-7r.ż.), stadium operacji konkretnych (7-11/12r.ż.) oraz stadium operacji formalnych (11-15r.ż.)[10].

Dziecko w wieku przedszkolnym wg Piageta znajduje się w stadium myślenia przedoperacyjnego. Myślenie to charakteryzuje się egocentryzmem, centracją, ograniczaniem się do danych spostrzeżeniowych, koncentracją na stanach niż transformacjach, nieodwracalnością, brakiem hierarchicznej klasyfikacji, animizmem oraz artyficjalizmem[11].

Schaffer opisuje egocentryzm powstały przez Piageta jako postrzeganie świata ze swego punktu widzenia (mowa egocentryczna, monolog kolektywny - brak intencji komunikacji - 2 - 4 r.ż.). Koncentracja na stanach niż transformacjach oznacza, że dziecko w wieku przedszkolnym zakłada występowanie związku przyczynowego pomiędzy dwoma konkretnymi, sytuacjami. Animizm to przypisywanie cech żywych organizmów przedmiotom martwym- myśli, pragnień, uczuć i intencji. Następne cechy charakterystyczne dla stadium myślenia przedoperacyjnego to nieodwracalność, która oznacza myślenie o przedmiotach i wydarzeniach tak jak wskazuje na to pierwsze doświadczenie oraz centracja, czyli koncentrowanie uwagi na jednej tylko właściwości sytuacji i pomijanie innych, nawet najbardziej istotnych[12].

Stadium przedoperacyjne jest wg Piageta etapem koniecznym, przez który przechodzi dziecko i choć myślenie dziecka jest nielogiczne, przyczyna i skutek są błędnie pojmowane, to jednak etap ten prowadzi do rozwoju myślenia dojrzałego.

Dziecko będące między 6 a 7 rokiem życia wkracza w stadium operacji konkretnych. Przekracza granicę między dzieckiem przedszkolnym i wkracza powoli w okres wczesnoszkolny, a co za tym idzie staje się zdolne do operacji umysłowych, czyli zaczyna rozumować w sposób systematyczny.

Teoria Piageta jest dokładną analizą rozwoju poznawczego dziecka. Każde ze stadium przedoperacyjnego w rozwoju dziecka przedszkolnego przedstawia zachowanie się dziecka w życiu społecznym. Teorie te pozwalają zrozumieć różne zachowania dziecka będące dla dorosłego wielką zagadką, jednak punkt widzenia J. Piageta pozwala zrozumieć jak dziecko czuje się w nowych sytuacjach i jak odbiera nowe doświadczenia. Jednostka będąca w wieku przedszkolnym kształtuje w sobie umiejętności społeczne, co oznacza, że dziecko rozwija w sobie dojrzałość myślenia poznawczego poprzez odbiór, zrozumienie i włączenie w obszar swoich czynników informacji o ludziach i relacjach między nimi. Również uczy się ono tworzenia lub nabywania kategorii, które opisują stany i zdarzenia społeczne. Kompetencje społeczne potrzebne są do nauki życia poprzez kontakty z rówieśnikami, dorosłymi, nabywania umiejętności rozpoznawania emocji, kształcenie empatii, rozpoznawania kolejności wydarzeń. W miarę rozwoju zdolności postrzegania i umiejętności poznawczych, dzieci coraz sprawniej uczą się dostrzegać sygnały wskazujące na trudną sytuację emocjonalną innych ludzi i potrafią odpowiednio zareagować[13].

Dziecko wkraczając w wiek przedszkolny, kształtuje nie tylko swoją osobowość, ale również umiejętność prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. Każdy kolejny rok niesie dla dziecka przedszkolnego nowe wyzwania. Bardzo ważną częścią rozwoju poznawczego jest kształtowanie moralności. Każdy człowiek buduje swój indywidualny kręgosłup moralny po to, aby móc prawidłowo funkcjonować w środowisku i grupie społecznej. Należy podkreślić, że moralność jest nabyta. Istnieją trzy teorie dotyczące rozwoju moralnego, które wg A. Birch i T. Malim można podzielić na trzy kategorie[14]:

1.   Podejście psychodynamiczne wyrosłe z teorii Freuda.

2.   Podejście społecznego uczenia się odwołujące się do prac
Skinnera i Bandury.

3.      Podejście poznawcze, które znalazło swój wyraz w teoriach
Piageta i Kohlberga.

Każde podejście koncentruje uwagę na innym aspekcie doświad­czenia dziecka i pomija pozostałe, równie ważne.

Proces kształtowania postaw moralnych u dziecka rozpoczyna się na drodze naśladownictwa i identyfikacji z ważnymi dla niego osobami. Między czwartym a szóstym rokiem życia świadomość moralna dziecka przestaje być wiązana z możliwością otrzymania nagrody czy kary, a zaczyna obejmować ogólniejsze, abstrakcyjne standardy przekształcające się w dalszych latach do ocen moralnych czy słuszności. Według J. Trempały i D. Czyżowskiej rozwój moralny uzyskuje się wybierając jedną z trzech metafor rozwoju czyli: metafora organicznego wzrostu, metafora maszyny, metafora w dyskursie i konwersacji[15].

W rozwoju psychicznym dziecka w wieku przedszkolnym obowiązuje moralność wynikająca z teorii poznawczo-rozwojowej. Piaget na podstawie teorii rozwoju poznawczego twierdzi, że myślenie moralne dziecka zależy od stadium rozwoju poznawczego, w jakim dziecko się znajduje. J. Piaget opisuje również w swoich pracach proces rozwoju moralnego dziecka przedszkolnego, który dzieli się na: heteronomię i realizm moralny[16].

Dziecko postrzega swoich rodziców jako superbohaterów, którzy posiadają niezwykła moc i to oni są dla dziecka wyznacznikiem norm moralnych – nazywane jest to przez Piageta heteronomią moralną. W stadium heteronomii, normy są to zewnętrzne cechy przyjęte względem jednostki, dla której rodzice są autorytetem. Dziecko w wieku przedszkolnym nie rozumie jeszcze istoty moralności, dlatego według niego jedyną słuszność mają rodzice, ponieważ to właśnie oni przekazują im swoje zasady moralne. Teoria Piageta o rozwoju poznawczym bezpośrednio łączy się z rozwojem moralnym dziecka w wieku przedszkolnym. Egocentryzm opisany w teorii poznawczej oddziałuje na jednostkę w tym wieku w taki sposób, że ogranicza współpracę społeczną i powoduje u dziecka myślenie, że wszyscy mają taki sam pogląd na to, co jest dobre a co złe[17].

Należy pamiętać, że u dziecka między 3 a 6r.ż. nie występuje dojrzałość intelektualna, dziecko jest na etapie przedoperacyjnym, czyli przed etapem myślenia dojrzałego. W efekcie nie pozwala mu to na oddzielenie we własnych przeżyciach tego co jest obiektywne a co subiektywne i jest to zwane realizmem moralnym[18].

Podsumowując, proces rozwoju psychicznego dziecka jest wynikiem aktywności samego dziecka kierowanej przez dorosłych. Różnica występująca między rozwojem fizycznym i psychicznym jest taka, że fizyczność dziecka rozwija się w szybkim tempie od okresu prenatalnego i zbiegiem czasu spowalnia, natomiast odwrotna sytuacja występuje w rozwoju psychicznym, gdzie na początku rozwój jest powolny a następnie w okresie przedszkolnym zdecydowanie nabiera tempa. Na moralność dziecka dominujący wpływ ma rozwój poznawczy, który opisuje, że dziecko spostrzega rzeczy w sposób konkretny, ocenia czyny ludzi według kryterium fizycznych konsekwencji, jednak nie bierze pod uwagę intencji sprawców. Moralność ta polega głównie na wyuczonych przez rodziców normach, zasadach, które pojawiają się w momencie wyznaczania granic i oczekiwania od dziecka stosowania się do ogólnie przyjętych reguł. Dziecko w tym wieku nie posiada w sobie naturalnego poczucia moralności. W tym stadium moralności dziecko przyjmuje określone normy i zasady postępowania narzucone mu przez dorosłych. Przestrzega ich nie dlatego, że uważa zachowanie norm za wartościowe, lecz po to, by sprostać wymaganiom dorosłych, gdyż są oni dla dziecka bezwzględnym autorytetem i wzorem właściwego postępowania.

Aby rozwój psychiczny dziecka odbywał się prawidłowo, rolą dorosłego jest to, aby był świadomy etapów jakie przechodzi dziecko. Dodatkowo bardzo ważnym jest, by umożliwić dziecku działanie wg własnego „ja”, wspierać i motywować, gdy czuje się zagubione, być cierpliwym, wyrozumiałym i konsekwentnym wobec jego zachowań.