STEROWANIE – polega na przetwarzaniu informacji płynących z receptorów(proprioreceptorów) i ich przekazywanie do aparatu ruchu.
REGULACJA – jest to doskonalenie i korygowanie realizowanego programu dzięki stale napływającym nowym informacjom. Proces koordynacji przebiega w OUN i polega na odpowiednim dawkowaniu pracy poszczególnych mm w ścisłych zbieżnościach czasowo-przestrzennych. W ujęciu cybernetycznym jest to program ruchowy. Na realizację każdego zadania ruchowego składają się 2 komponenty: A. Koncepcyjny – określający jakie zadanie ma być wykonane z udziałem świadomości. Związany jest z udziałem najwyższych pięter OUN: korą kojarzeniową (asocjacyjną), korą ruchową, jądrami podkorowymi, móżdżkiem, zwojami podstawnymi i wzgórzem – które nadaje zabarwienie emocjonalne. Związany z planowaniem i zamierzeniem celu. B. Wykonawczy – który polega na aktywizacji przez motoneurony odpowiednich grup mm .
Układy cybernetyczne przy pomocy których odbywa się sterowanie, zbudowane są na zasadzie zamkniętego pierścienia, składającego się z sprzężenia prostego i złożonego. S. Proste – służy do przekazywania sygnałów z OUN do układów obwodowych. S, zwrotne – informuje OUN o przebiegu procesów na obwodzie (o przebiegu czynności ruchowej z receptorów do OUN); umożliwia kontrolę i bieżące wnoszenie poprawek między ruchem wykonywanym a zamierzonym.
Duża złożoność ruchów dowolnych, zakładająca konieczność stałego wnoszenia poprawek sugeruje, iż regulacja czynności ruchowych odbywa się przy pomocy dwóch pierścieni kierujących: zew. – związany z mechanizmem zadającym, koncepcyjnym, wew. – związany z mechanizmem programującym, sterującym.
Sterowanie i regulowanie ma związek z przepływem informacji w zamkniętym pierścieniu: A. P. zew. – składa się ze sprzężenia prostego i zew pętli sprzężenia zwrotnego. Na sprzężenie proste zew pierścienia składają się wyższe piętra mózgowia (mechanizm zadający – określenie koncepcyjnej części ruchu), znaczeniowa część programu (co robić?) oraz drogi zstępujące przekazujące informacje przez rdzeń kręgowy i płytki ruchowe do mm . Zew pętla sprzężenia zwrotnego zaczyna się w receptorach zew i kończy się w mechanizmie porównującym zew pierścienia sterującego, który kontroluje wykonanie koncepcyjnej części ruchu i wnosi odpowiednie poprawki przy pomocy informacji uzyskanej z zew. B. P. wew. – składa się ze sprzężenia prostego i wew. pętli sprzężenia zwrotnego. Sprzężenie proste związane jest z mechanizmem programującym; składa się z niższych pięter mózgowia, dróg nerwowych zstępujących połączonych z rdzeniem kręgowym i dróg wstępujących połączonych z wyższymi piętrami mózgowia. Wew. pętla sprzężenia zwrotnego zaczyna się w receptorach wew. (proprioreceptorach obwodowych: mm , ścięgien i torebek stawowych); biegnie drogami dośrodkowymi i kończy się w mechanizmie porównującym wew. pierścienia sterującego. W pierwszych fazach nawyku ruchowego ważny jest p. zew. który koordynuje koncepcyjną część ruchu; a w automatyzacji nawyku ważny jest p. wew. który koordynuje wykonawczą część ruchu. Siedliskiem programu ruchowego jest kora ruchowa, z której bodźce kierowane są do efektorów drogą zstępującą, zaś wzór programu przekazywany jest do móżdżku.
Wydzielenie obu tych pierścieni jest rzeczą umowną, istnieje bowiem między nimi hierarchiczna zależność i wzajemne uzupełnianie się. Udział tych pierścieni w zadaniu jest jednakowy; np. w grach sportowych, sportach walki – zaznacza się przewaga pierścienia zew. ze względu na zmieniające się warunki; a w gimnastyce, pływaniu – przeważają pierścienie wew., gdzie w chwili trwania ruchu ćwiczący nie zastanawia się nad jego przebiegiem. Funkcje tych pierścieni pozwalają określić udział świadomości w procesie sterowania i regulacji. Świadomie można dokonać określonego wariantu ruchu, natomiast doskonalenie następuje przez wielokrotne powtarzanie ruchu w różnych sytuacjach.
Automatyzacja nawyku ruchowego, czyli doskonalenie techniki zawodnika sprowadza się do wypracowania odpowiednich programów ruchowych, koniecznych dla funkcjonowania mechanizmów porównujących. Osiągnąć to można przez prawidłowe opanowanie nawyku pozwalające na wypracowanie odpowiednich połączeń, albo przez wykorzystanie innych nawyków, które mogą być zastosowane przy tworzeniu nowych połączeń. W obu przypadkach konieczne jest wielokrotne prawidłowe powtarzanie danego ruchu pod kontrolą zew. pierścienia sterującego.
Ruchy planowane i sterowane zmysłami dokonują się pod wpływem wielu złożonych sygnałów wysyłanych przez różne obszary mózgu i RK. Decyzja o podjęciu ruchu jest zwykle wzbudzana przez sygnał czuciowy w momencie, gdy dotrze on do pierwotnego obszaru planowania, czyli pól kojarzeniowych kory. Stąd impulsy są wysyłane do zwojów podstawy mózgu oraz do móżdżku. W strukturach tych zostają wywołane wzorce ruchowe odsyłane następnie przez wzgórze do kory ruchowej, która odgrywa decydującą rolę w ich realizacji. Kora wysyła sygnały do ośrodków ruchowych RK zarówno bezpośrednio jak i przez pień mózgu. Kiedy ośrodki te, złożone z neuronów wstawkowych i ruchowych, przekażą sygnały mm – następuje ruch. Kora ruchowa wysyła informacje z powrotem do móżdżku i zwojów podstawy mózgu. Informacje zwrotne, docierające zarządów zmysłów, umożliwiają wprowadzenie doraźnej korekty ruchu podczas jego trwania.
MÓŻDŻEK: *reguluje napięcie mm, szybkość i precyzję ruchów *tworzy automatyzację ruchów *kompensuje błędy w ruchach przez porównanie zaplanowanego ruchu z jego aktualnym wykonaniem *koordynuje ruchy dowolne *inicjuje i planuje ruchy *ma wpływ na regulowanie postawy ciała *magazynuje i przetwarza informacje z wszystkich receptorów *odpowiada na sterowanie ruchami nieświadomymi.
Rozwój – to szereg zmian ściśle ze sobą powiązanych i nieodwracalnych, jakim podlega organizm ludzki od momentu zapłodnienia aż do śmierci. Jest wypadkową wielu czynników: I. Czynniki endogenne (wew.):*genetyczne (zwane determinantami) *para genetyczne – to procesy metaboliczne, formowanie się różnorodnych enzymów kierujących całokształtem przemiany materii *nie genetyczne matki – np. stan zdrowia, wiek matki, używki itp. II. Czynniki egzogenne (zew.): *biogeograficzne – np. klimat (temp. , wilgotność powietrza), położenie geograficzne, ukształtowanie terenu, fauna i flora *społeczno-ekonomiczne – np. środowisko w jakim się wychowuje, tradycje, obyczaje, wielkość środowiska, poziom rozwoju rodziców itp. *tryb życia *jakościowe aspekty rozwoju:# rozrost – polega na zwiększaniu się wymiarów i masy # różnicowanie – dotyczy przebudowy struktury kom. i tkanek, jak i grupowania się tkanek w poszczególne układy i organy (organogeneza) # dojrzewanie – doskonalenie się funkcji poszczególnych układów i organów, specjalizacja oraz dostrajanie się do innych układów w obrębie całego organizmu. *ilościowe aspekty rozwoju: # kinetyka rozwoju – poziom rozwoju danej właściwości (informuje, na jakim poziomie przebiega rozwój) # dynamika rozwoju – obrazuje przyrost danej właściwości w określonym czasie.
Rozwój człowieka dzieli się na fazę prenatalną (embrionalną) i postnatalną (po urodzeniu).
Dojrzewanie O. U. N.: *liczba neuronów nie zmienia się, a dojrzewanie kom. nerwowych polega na powiększaniu ich wymiarów i doskonaleniu czynnościowym *wzrasta liczba wypustek i ich rozgałęzień *formułują się synapsy, w ten sposób coraz więcej dendrytów kontaktuje się z neurytami innych kom. *stopniowo dojrzewają poszczególne pola i warstwy kory mózgowej *bardzo szybko dojrzewa móżdżek, który kontroluje koordynację ruchu poprzez zmiany napięcia mięśniowego, a zatem i równowagę ciała.
Ruchy dzieci sterowane są : *najpierw przez piętra niższe (jądra podkorowe), przy czym główną rolę koordynacyjna pełni gałka blada, zlokalizowana w rejonie międzymózgowia *później przede wszystkim ciałko prążkowane z obszaru kresomózgowia *w dalszej dopiero kolejności przez drogi piramidowe oraz inne ośrodki korowe (a funkcje ośrodków podkorowych zanikają).
Mielinizacja – polega na tworzeniu się na włóknach nerwowych (auksonach) osłonki mielinowej, która jest izolatorem włókien nerwowych. Zapobiega ona rozchodzeniu się bodźców na obszary sąsiednie, a tym samym pobudzeniu innych komórek. W miarę postępowania tego procesu poprawia się szybkość i efektywność przewodnictwa nerwowego.
Inerwacja – polega na stopniowym wrastaniu w głąb włókien mięśniowych określonych zakończeń nerwowych, a więc coraz precyzyjniejszym unerwieniu mm . Pozwala to na coraz to doskonalszą koordynację nerwowo-mięśniową, a więc precyzyjne wykonywanie poszczególnych czynności. Proces ten zakończony jest ok. 6 roku życia i warunkuje dojrzałość szkolna dziecka.
Reguły rozwoju motorycznego: 1). Rozwój ruchów przebiega od reakcji ogólnych do reakcji specyficznych 2). R. R. wg stopniowego zstępowania bodźca od głowy ku innym częścią ciała, wcześniej osiągniemy ruchomość w stawie barkowym niż w kończynie dolnej – bo bliżej mózgu 3). R. R. wg następstwa odśrodkowego (stopniowo postępując od osi głównej ku innym częścią ciała) 4). R. R. przebiega od ruchów symetrycznych do ruchów asymetrycznych 5). Łatwiejsze i wcześniejsze są ruchy cykliczne od ruchów acyklicznych 6). R. motoryczny polega na wiązaniu sfery czuciowej (sensorycznej) z sfera ruchową 7). R. R. polega na stopniowym opanowywaniu ruchów i wdrażaniu się do ich kontroli 8). R. R. odbywa się na zasadzie asocjacji i dysocjacji (syntezy i analizy) 10). R. M. wspierany jest najpierw przez prioprioreceptory (receptory wew.) i tangoreceptory (receptory kontaktowo-dotykowe) a później przez telereceptory (np. wzrok, słuch).
Rozwój motoryczny w okresie noworodkowym ( do 4 tygodni ).
Noworodek rodzi się całkowicie bezradny. Jego reakcje mają charakter odruchów bezwarunkowych. Jest to okres promotoryczny ( wczesnoruchowy ).
Wyróżniamy trzy rodzaje odruchów:1.Odruchy zapewniające podstawowe czynności życiowe ( np. odruch oddychania, ssania, płaczu, kichania, ziewania, czkawki, zamykania powiek,) 2.Odruchy, które dają początek powstania wyższych odruchów warunkowych, np.:
odruch toniczny zaciskania dłoni ( w piąstkę ).,odruch naprzemianstronnego stawiania stóp przy ich kontakcie z podłożem.,odruch pełzania.3.Odruchy o charakterze atawistycznym: – to cechy dziedziczone po przodkach w procesie ewolucji, np. owłosienie, kość ogonowa, wyrostek robaczkowaty, zredukowane kły.-odruch pływania ( do 9 tygodnia ) – dziecko będzie wykonywało takie ruchy, które będą powodowały utrzymywanie się główki nad powierzchnią wody.-odruch MORO – to odruch obrończy ( wtulanie się w ciało matki ), ruchy obejmujące rękami i nogami ciało matki.-odruch BABIŃSKIEGO – przez podrażnienie podeszwowej strony stopy, paluch zgina się do góry a pozostałe palce w dół.Wszystkie te odruchy zanikają po kilku tygodniach. Pierwsze świadome ruchy kojarzone są z fazą promotoryczną ( wczesnoruchową ); są one impulsywne, niezgrabne i nieskoordynowane – są to tzw. ruchy błędne.
Rozwój motoryczny w okresie niemowlęcym ( do 1 roku życia ).
W rozwoju motoryki niemowlęcia następuje tzw. etap ruchów manipulacyjnych; gdzie doskonalą się czynności chwytne wspomagane wspomaganie przez zmysł wzroku i słuchu. Dziecko uczy się, który przedmiot jest blisko, a który dalej; dostrzega różnice między zimnem i ciepłem; poznaje zjawiska wynikające z pracą ciążenia,; uczy się rozróżniać kolory i ich odcienie.
Jest to element do stymulacji do dalszego rozwoju psychofizycznego.
Przyjęcie wyprostowanej pozycji ciała.,rozwój różnych form lokomocji:przetaczanie, pełzanie, czworakowanie, chodzenie. rozwój ruchów chwytnych:
Tzw. mała motoryka – do której należą ruchy chwytne i ruchy manipulacyjne.
Etapy w rozwoju chwytania:Wyłącznie odruchy zamykania dłoni.,Reakcja ruchowa obejmująca niemal całe ciało na widok przedmiotu.,Ukierunkowane bezpośrednio na cel działania kończyn górnych.Okres niemowlęcy kończy się z chwilą rozpoczęcia względnie samodzielnego chodzenia.
Rozwój motoryczny w okresie po niemowlęcym ( 1 – 3 roku życia ).
Bardzo ważny wpływ na rozwój fizyczny dziecka wywiera zmiana zasadniczej pozycji ciała z leżącej na umiejętność chodzenia. Doskonalą się stopniowo formy pokonywania przestrzeni, np.:chód po zróżnicowanych płaszczyznach, zaczynają występować kontrolowane formy biegu, kształtują się pierwsze objawy samoobsługi, pojawia się umiejętność rzutów i chwytów
W trakcie 2 roku życia:chód staje się dość swobodny,dziecko zaczyna nosić różne przedmioty, przy czym doskonali równowagę, potrafi pokonywać już pewne przeszkody
Na przełomie 2 / 3 roku życia:w biegu pojawia się nieznaczna faza lotu, która wiąże się ze zdolnością wykonywania skoków, ujawnia się umiejętność wykonywania rzutów ( gdzie technika wykazuje jeszcze istotne błędy w zakresie koordynacji poszczególnych części ciała ),wzrasta precyzja ruchów wykonywanych palcami, dzięki koordynacji wzrokowo-ruchowej
Pojawiają się praksje – czyli ruchy celowe, zgodne z przeznaczeniem przedmiotu.
Dziecko przechodzi od czynności czysto manipulacyjnych do zabaw konstrukcyjnych.
Doskonali się inteligencja, pamięć, koncentracja uwagi i wyobraźnia twórcza.
W 3 roku życia; obserwuje się zaczątek tworzenia kombinacji ruchowych, np. biegu i skoku, chwytu i rzutu.Rozwój motoryki w tym okresie jest ściśle związany z opanowaniem mowy i stopniowym przechodzeniem od myślenia konkretno-obrazowego do myślenia abstrakcyjnego. W celowym działaniu przedmiotowym w miarę postępującego rozwoju sprawności ruchowej dziecka, obserwuje się skracanie czasu potrzebnego na wykonanie danej czynności, dzięki: zwiększenie szybkości pojedynczych ruchów docelowych ,zahamowanie ruchów niepotrzebnych, zmniejszenie się napięcia mięśniowego w pracujących partiach ciała
Okres ten cechuje ogromna chęć do ruchu i działania, co ma związek ze zjawiskiem autostymulacji.. Narządy mają odpowiednią strukturę, rozwój anatomiczny i funkcjonalny.
Rozwój motoryczny w okresie przedszkolnym ( od 3 – 7 roku życia ).
I. Rozwój fizyczny: dalszy rozwój organizmu ( zwiększanie się wymiarów i masy ciała ),w budowie ciała obserwuje się jeszcze wyraźne dysproporcje ( krótkie kończyny – zwłaszcza nogi w stosunku do dużej głowy i wydłużonego tułowia ),na początku tego okresu kościec dziecka jest wrażliwy, giętki; stawy cechuje duża ruchomość; a więzadła stawowe są słabe i rozciągliwe, wzrasta sprawność narządów wewnętrznych ( serca, płuc
Dzieci charakteryzują się: słabą koncentracją, brakiem lęku, łatwo uczą się jak i zniechęcają, mają wzorce społeczne oraz występuje u nich pozytywna rola przeżywania sukcesu.
Około 5 roku życia występuje ,, Pierwsze apogeum motoryczne’’, czyli szczytowe warunki dla rozwoju motorycznego. Dziecko charakteryzuje się harmonią proporcji morfologicznych oraz dojrzewania Ośrodkowego Układu Nerwowego i charakterystyczna równowaga rozwoju psychicznego
II. Rozwój motoryczny: do podstawowej sprawności ruchowej dziecka należą: bieg, chód, skoki i wspinanie, około 4 roku życia zaczyna się dość duża swoboda wchodzenia i schodzenia po schodach, stopniowo wzrasta celowość ruchów, które są swobodne, płynne, precyzyjne i dokładne,jest dobrze rozwinięta motoryka o charakterze zabawowo-sportowym; większość dzieci potrafi harmonijnie podrzucać i łapać piłkę; opanowało kombinację ruchową biegu z kopnięciem piłki, czasem nawet skok z rozbiegu. jest to okres wyjątkowego przyrostu koordynacji ruchów,dzieci z dużym powodzeniem uczą się jeździć na łyżwach i nartach, potrafią pływać, opanowują jazdę na rowerze, wzrasta umiejętność utrzymywania ciała w równowadze statycznej lub dynamicznej, trudności sprawiają ruchy wymagające znacznej precyzji ruchu rąk, gdyż proces inerwacji nie w pełni zakończył się, np. zapinanie guzików, sznurowanie butów, mycie się itp.,większość podstawowych umiejętności rozwija się do 6 roku życia, rozwój szybki i dynamiczny pod warunkiem stymulacji środowiska, lateralizacja ( dziecko staje się prawo lub lewo ręczne ), doskonalenie czynności chwytania
,dzieci szybko męczą się i regenerują siły, duża ruchomość w stawach – jest to okres sensytywny dla rozwoju gibkości, słabo rozwinięta zdolność wytrzymałościowa,nie zaznacza się dymorfizm płciowy
Rozwój motoryczny w młodszym wieku szkolnym ( do 11 – 12 roku życia ).
Okres ten rozpoczyna się z chwilą przekroczenia przez dziecko progu szkoły ( powoduje to nagłą zmianę warunków, otoczenia i ograniczenie swobody dziecka – dlatego też szczególną role musi odegrać nauczyciel, którego zadaniem jest rozładowanie panującego napięcia ).
Rozwój fizyczny: wzmacniają się mięśnie i koście, które zawierają mniej tkanki chrzęstnej ( oznacza to postępujący okres kostnienia ),rozwija się układ nerwowy, znacznie wzrasta ciężar mózgu ( najszybciej rozwijają się płat czołowy, dojrzewa kora mózgowa ),następuje ossyfikacja szkieletu i ostatni etap inerwacji mięśni ręki – kształtowanie umiejętności pisania lub doskonalenia rysunku. U uczniów klasy pierwszej obserwuje się:
dość bogatą formę prostych czynności ruchowych ,rozumienie treści ruchów, co pozwala w ćwiczeniach przejść z zabawowych i zadaniowych form nauki przejść na formy ścisłe,
wzbogacenie i zwiększenie siły działania i różnorodności motywów podejmowania czynności ruchowych ( co pozwala kształtować zainteresowania ruchowe ucznia )
Znamienne cechy tego okresu:harmonijna proporcja ciała, refleksyjność ruchowa,
celowość działania i wszechstronne zainteresowania motoryczne, dość duża umiejętność koncentracji na jednej czynności, możliwość podejmowania systematycznej pracy nad sobą
Rozwój motoryczny:doskonalą i wzbogacają się takie funkcje jak: różne postacie lokomocji, skoków, rzutów, zwisów, podporów, chwytów, wspinania itp.,tworzą się różne kombinacje ruchowe,chętnie uczestniczą we współzawodnictwu ( cieszą się z każdego wykonanego nowego zadania ),, Teoria zintegrowanego rozwoju osobniczego’’ – występuje bezpośredni związek między poziomem dojrzałości motorycznej a wynikami w nauce, okres ten sprzyja rozwojowi wszystkich zdolności motorycznych; u chłopców – zwinności, biegu, rzutów i skoków; a u dziewczyn – gibkości i zręczności manualnej ( wzrasta szczególnie zwinność oraz siła, koordynacja ), wyraźnie już zaznacza się dymorfizm płciowy w motoryce, w końcowym etapie występuje wyjątkowa łatwość przyswajania sobie ruchów nowych i o dość skomplikowanej strukturze - ,, uczenie się z miejsca’’, okres do rozwijania tzw. sportów wczesnej specjalizacji jak np. pływania, gimnastyki oraz jazdy figurowej na łyżwach., nauka posługiwania się sprzętem
Rozwój motoryczny w starszym wieku szkolnym ( do 17 – 18 roku życia ).
Inaczej okres dojrzewania (pokwitania).
Jest to okres burzliwych zachowań w całym ustroju: bogate życie emocjonalne, dojrzewanie procesów hamowania i pobudzenia w ośrodkach nerwowych, zmiany w równowadze fizjologicznej, intensywny rozrost morfologiczny oraz zmiany proporcji ciała.
Występuje zjawisko skoku pokwitaniowego – czyli bardzo intensywny przyrost ciała.
Rozwój fizyczny:całkowity zanik grasicy, zmniejsza się czynność tarczycy, kończy się funkcjonalny rozwój kory mózgowej a czynność ośrodków podkorowych i wegetatywnych doskonali się, zachodzi dysharmonia w tempie rozrostu serca (szybki) i naczyń krwionośnych (wolny) co prowadzi do zaburzeń w krążeniu, zmniejszają się proporcje ciała – wydłużają się stopy i dłonie; u chłopców – zwiększa się długość i szerokość klatki piersiowej; a u dziewczyn – następuje gwałtowny przyrost ciała, zwiększa się nieaktywna tkanka tłuszczowa, oraz poszerzenie bioder przy nieznacznym przyroście barków, Zwiększa się aktywność dziecka, często dochodzi do agresywności, znamionuje je nadmierna ciekawość i ambicja, zwiększa się pobudliwość i znaczna zmienność nastroju ( przygnębienie, niepewność ), duża podatność na wzorce. Obserwuje się: znaczną niezgrabność ruchów będących w znacznym stopniu brakiem koordynacji w pracy poszczególnych grup mięśniowych, ilość energii jaką dziecko traci na wykonanie danej czynności jest nieproporcjonalnie duża, że okres dojrzewania prowadzi w końcowym etapie do ukształtowania się indywidualnego stylu motorycznego Rozwój motoryczny:,, Drugie apogeum motoryczne’’ – złoty wiek motoryczny, dynamiczny rozwój zdolności motorycznych; głównie siły względnej (wyraźnie przeważa u chłopców); szybkości (u Dz. jej poziom stosunkowo szybko stabilizuje się ok. 13 –18rokiem, a u Ch. jeszcze w wieku 18lat obserwuje się poprawę wyników); wytrzymałości (Dz. poprawiają wyniki do 13roku a Ch. do 20roku życia); zwinności (przyjmuje często wielkość max ; Ch. poprawiają wyniki do 18roku, a Dz. osiągają apogeum w 12 – 15roku życia); wydolności fizycznej (jej poziom u Dz. spada między 10 – 13rokiem życia); zdolności koordynacyjnych, wydolność fizyczna i wytrzymałość u dziewcząt są cechami szczególnie zaniedbanymi i pozbawionymi należytej stymulacji w procesie rozwoju, łatwość uczenia się ruchów skomplikowanych, chętni do współzawodnictwa
Okres progresywny ( to okres od urodzenia do dojrzałości ):
1) Indywidualne zmiany w rozwoju motorycznym zachodzą w czasie i w zależności od wieku. 2) Istnieje korelacja aktywności fizycznej z poziomem indywidualnego rozwoju. 3) Powiązania między układem nerwowym a umiejętnościami.4) Wpływ zmian masy i wysokości ciała na osiągnięcia motoryczne.5) Rozwój podstawowych umiejętności ruchowych jest podstawą osiągnięć w umiejętnościach bardziej złożonych.
Aguuul6