krotka-rozprawa-miedzy-trzemi-osobami.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

MIKOŁAJ REJ Z NAGŁOWIC

Krótka rozprawa mięǳy trzemi oso-

bami ¹ , Panem, Wójtem a Pleba-

nem,

  ,     ą²,  ż

 ,  ż  ś³.

AMBROŻY KORCZBOK ROŻEK KU DOBRYM TOWARZY-

SZOM

Towarzyszu, posłysz⁴, nie maszli⁵ co czynić,

Postój mało⁶, nie waǳić to⁷ przeczcić⁸;

Acz są rzeczy niepoważne prawie⁹,

Poǳiwuj się¹⁰ też prostej luǳkiej sprawie.

Rozmawia tu z sobą trojaki stan:

Pan, wójt prosty, trzeci z nim pleban,

Wyczytając¹¹ przypadłe¹² przygody¹³,

Skąd przychoǳą luǳiom zysk i szkody.

Bo snadź¹⁴ człowiek z przyroǳenia¹⁵ każdy

Nawięcej¹⁶ się o to stara zawżdy¹⁷,

¹ mięǳy trzemi osobami (daw.) — ǳiś popr. składnia: mięǳy trzema osobami.

² wyzyta (daw.) — wyliczać.

³ Krótka rozprawa mięǳy trzemi osobami — Jedyny ocalały egzemplarz pełnego wydania utworu Mikołaja

Reja (wydany w Krakowie przez Macieja Szarﬀenberka w  r., stanowiący własność biblioteki hr. Potockich

w Krakowie, mieszczącej się niegdyś w domu „pod Baranami”, sygnatura biblioteczna A. ) jest uszkoǳony.

Uszkoǳenie to opisano następująco: „Egzemplarz (…) ma uszkoǳone ostatnie trzy kartki tj. K K K w ten

sposób, że urwane są brzegi z tekstem na szerokość mniej więcej dwu palców. Dopełnienie ostatnich wyrazów

wierszy często nietrudne ze względu na rymy i do połowy tylko uszkoǳone wyrazy; trudniej atoli dopełnić

pierwsze wyrazy kart K i K verso, co tylko na podstawie odpisu A. Grabowskiego poniekąd uskutecznić się

dało. Pod ostatnim wierszem zakończenia, pod napisem «ku temu, co czedł» na karcie K r. wydrukowano:

«Koniec»; w tym samym wierszu atramentem dopisano jakiś wyraz, z którego tylko A duże pozostało”. Uzu-

pełnienia tekstu wprowaǳone przez poprzednich badaczy, Ambrożego Grabowskiego i Romana Zawilińskiego

pozostawiono i są one ujęte w nawiasy kwadratowe. Nie rozǳielano uzupełnień pewniejszych (w źródle w na-

wiasie kwadratowym) od domyślnych połączeń mięǳy wyrazami i częściami zdań, które jako mniej pewne

pozostawiono w źródle w nawiasach okrągłych.

⁴ posysz (daw.) — posłuchaj.

⁵ nie maszli (daw.) — konstrukcja z partykułą -li; jeśli nie masz.

⁶ postój mao (daw.) — poczekaj trochę.

⁷ nie waǳi to (daw.) — konstrukcja z partykułą „ci” skróconą do „-ć”: nie waǳi ci to; nie szkoǳi ci to.

⁸ przezi (daw.) — przeczytać.

⁹ prawie (daw.) — całkiem.

¹⁰ poǳiwj się (daw.) — tu: przypatrz się.

¹¹ wyzytaj (daw.) — wyliczając.

¹² przypay (daw.) — zdarzający się często; przypae przyoy : pospolite zdarzenia.

¹³ przyoa (daw.) — tu: zdarzenie, przypadek.

¹⁴ sna a. sna (daw.) — przecież.

¹⁵ z przyroǳenia (daw.) — z natury; zgodnie z wroǳonymi cechami.

¹⁶ nawięej (daw.) — najwięcej.

¹⁷ zawy (daw.) — zawsze.

Aby wieǳiał, co się w luǳioch¹⁸ ǳieje:

Więc jedno chwali, z drugiego się śmieje.

Bo gǳie mądry przyǳie¹⁹ w proste rzeczy²⁰,

Co lepszego snadnie²¹ ma na pieczy²².

A snadź na tym więcej mistrza poznać,

Który umie z mieǳi złoto kować²³,

Takież z prostych rzeczy wżdy²⁴ co obrać,

Co by się wżdy przygoǳiło schować.

A tak i to snadź przeczyść²⁵ nie waǳi,

Jako głupi niemądremu raǳi;

Bo snadź każdy może temu sprostać,

Co złe, ganić, a przy dobrym zostać.

Ja, com słyszał, tom krótko napisał,

Ale ty cztąc²⁶ nie mów: bodaj wisiał!

Bo więc mówią: iście²⁷ temu kotki

Darły we łbie²⁸, kto pisał ty²⁹ plotki.

Lecz iż się ja snadź snadnie wyprawię³⁰,

Zwłaszcza gdy tu powiedacze³¹ stawię³²;

Jam napisał, kto chce, niechaj wierzy.

Co ma próżny³³ czynić? Wodę mierzy³⁴.

 ³⁵

mówi

Miły wójcie, cóż się ǳieje,

Aboć się ten ksiąǳ z nas śmieje³⁶!

Mało śpiewa, wszytko³⁷ ǳwoni,

Msza nie była jako³⁸ łoni³⁹.

Na naszym dobrym nieszporze⁴⁰

Już więc tam swą każdy porze⁴¹:

Jeden wrzeszczy, drugi śpiewa⁴²,

A też jednak rzadko bywa.

¹⁸ lǳio (daw.) — ǳiś forma Msc.lm: luǳiach.

¹⁹ przyǳie (daw.) — ǳiś: przyjǳie; dotrze do.

²⁰ przyǳie w proste rzezy (daw.) — zetknie się z prostymi rzeczami.

²¹ snanie (daw.) — łatwo; oczywiście.

²² mie na piezy (daw.) — uważać na coś; starać się o coś; dbać o coś.

²³ kowa (daw.) — kuć.

²⁴ wy (daw.) — jednak, przecież; wreszcie, w końcu.

²⁵ przezy (daw.) — przeczytać; od zy : czytać.

²⁶ zt (daw.) — czytając; od: zy : czytać.

²⁷ iie — rzeczywiście, naprawdę.

²⁸ tem kotki ary we bie (daw. przysł.) — jest pomylony; niespełna rozumu.

²⁹ ty (daw.) — ǳiś: te.

³⁰ się ja sna snanie wyprawię (daw.) — przecież łatwo się usprawiedliwię.

³¹ powieaz (daw.) — mówiący; osoba przemawiająca; rozmówca.

³² stawi — tu: postawić, przedstawić.

³³ próny (daw.) — tu: próżniak.

³⁴ woę mierzy (daw. przysł.) — przelewać z pustego w próżne; określenie daremnej, bezsensownej pracy.

³⁵ Pan — tu: przedstawiciel szlachty, posiadaczy ziemskich.

³⁶ bo się mieje (daw.) — konstrukcja z partykułą -ci (skróconą do: -ć); czy się śmieje.

³⁷ wszytko (daw.) — ciągle, tylko.

³⁸ nie bya jako (daw.) — nie było jej od.

³⁹ oni (daw.) — zeszłego roku.

⁴⁰ nieszpór — ǳiś: nieszpory; nabożeństwo wieczorne w kościele katolickim.

⁴¹ sw kay porze (przysł.) — każdy robi swoje; każdy robi, co chce; każdy się stara o swoje.

⁴² piewa — daw. z tzw. e pochylonym: śpièwa, odpowiadającym dźwiękowi zbliżonemu do i; stąd rym

z „bywa”.

  Krótka rozprawa mięǳy trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem



Jutrzniej⁴³, tej nigdy nie słychać,

Podobno⁴⁴ musi zasypiać⁴⁵;

Odśpiewa ją czasem sowa,

Bo więc księǳu cięży głowa.

A wżdy⁴⁶ przedsię⁴⁷ jednak łają⁴⁸,

Chocia⁴⁹ mało nauczają.

Ano wie Bóg, za tą sprawą⁵⁰

Obrócimli się⁵¹ na prawą…

Bychmy⁵² jedno⁵³ na lewicy⁵⁴

I z księǳem nie byli wszytcy⁵⁵.



Wiara prosty

Miły panie, my prostacy,

A cóż wiemy nieboracy?

To mamy za wszytko⁵⁶ zdrowie,

Co on⁵⁷ nam w kazanie powie:

Iż, gdy wydam ǳiesięcinę⁵⁸,

Bych⁵⁹ był nagorszy⁶⁰, nie zginę;

A damli⁶¹ dobrą kolendę⁶²,

Że z nogami w niebie będę.

Abo⁶³ gdy w obiad przybieży⁶⁴,

A kukla⁶⁵ na stole leży,

To ją wnet z stołu ogoli⁶⁶,

A mnie kęs posypie soli,

Jakoby mię nogieć⁶⁷ napadł:

Mniema, bych⁶⁸ już chleba nie jadł.

Potym⁶⁹ mię pokropi wodą,

To już z Bogiem idę zgodą.

Alić przedsię⁷⁰ jako gorze⁷¹

⁴³ jtrzniej — daw. forma D.lp, ǳiś: jutrzni; jtrznia : nabożeństwo poranne w kościele katolickim; począt-

kowo odprawiana o wschoǳie słońca.

⁴⁴ poobno (daw.) — pewnie, zapewne.

⁴⁵ zasypia (daw.) — nie wstawać na czas (czynność wielokrotna, zwyczajowa); por. ǳiś: zaspać.

⁴⁶ wy (daw.) — przecież, jednak, w końcu.

⁴⁷ przesię (daw.) — przecież, chociaż.

⁴⁸ aja — strofować, ganić.

⁴⁹ oia (daw.) — ǳiś: chociaż.

⁵⁰ za t spraw (daw.) — przy takim stanie rzeczy.

⁵¹ obróimli się (daw.) — konstrukcja z partykułą -li: czy się obrócimy.

⁵² bymy (daw.) — byśmy; obyśmy.

⁵³ jeno a. jeno (daw.) — tylko.

⁵⁴ bróimli się na praw na lewiy — wg. pokalipsy św. Jana na Sąǳie Ostatecznym zbawieni mają się

znaleźć po prawej, a potępieni po lewej stronie Boga.

⁵⁵ wszyty (daw.) — wszyscy.

⁵⁶ wszytko (daw.) — ǳiś: wszystko.

⁵⁷ on — tu: ksiąǳ.

⁵⁸ ǳiesięina — podatek religĳny wynoszący jedną ǳiesiątą dochodów (zbiorów), pobierany przez ducho-

wieństwo od chłopów (najczęściej w naturze).

⁵⁹ by (daw.) — bym, obym, gdybym; choćbym.

⁶⁰ by by naorszy (daw.) — choćbym był najgorszy.

⁶¹ amli (daw.) — konstrukcja z partykułą -li: jeśli dam.

⁶² kolena (daw.) — ǳiś: kolęda; tu: świadczenia w naturze pobierane przez duchowieństwo katolickie pod

koniec roku.

⁶³ abo (daw.) — albo.

⁶⁴ w obia przybiey (daw.) — przyjǳie podczas obiadu.

⁶⁵ kkla (daw.) — bułka; bochen chleba.

⁶⁶ ooli z sto (daw.) — zabrać ze stołu.

⁶⁷ noie — choroba koni i trzody, którą leczono solą; przen.: nicpoń.

⁶⁸ by (daw.) — bym, abym.

⁶⁹ potym (daw.) — potem.

⁷⁰ przesię (daw.) — przecież, chociaż.

⁷¹ orze (daw.) — nieszczęście, bieda.

  Krótka rozprawa mięǳy trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem



Ciągni się⁷² wójcie, nieboże.

Jednak niźli⁷³ cię rozmachnie⁷⁴,

Przedsię ta rzecz mieszkiem⁷⁵ pachnie⁷⁶.

Ja mniemam, gdy wszystko spłacą,

Iż się z świętemi⁷⁷ pobracą⁷⁸.



A wójtże się to jął⁷⁹ gdakać?

Czymżeby tę gębę zatkać?

Gǳieśto ǳban⁸⁰ piwa dobrego,

Przegadałby mędrca tego

Iście trzeciem⁸¹ nachyleniem;

Byłby tańszy⁸² z tym zbawieniem.

A jeszczeż ci w tym ksiąǳ waǳi,

Żeć owo na dobre raǳi?

Bo nas sam Pan⁸³ uczył temu⁸⁴:

Chceszli sam brać, daj drugiemu.

A wielkie to upominki

U Boga, takie uczynki.

A tyś wszytek świat rozwołał,

Żeś tej ǳiesięciny kęs dał.

Wszakeś tak słychał o Boǳe⁸⁵,

Iż gdy był tu, na tej droǳe,

Potwierǳiwszy zakon⁸⁶ wszytek

Tu wszem luǳiom na pożytek,

Na to stan duchowny sprawił⁸⁷,

By ji⁸⁸ przezeń luǳiom zjawił,

A my, duchowni stanowie,

Jesteśmy ku wam⁸⁹ posłowie.

Tę pracą⁹⁰ na was przełożył,

A mało was tym zubożył,

Iż z jego hojnego dobra

Słabo wasza ręka szczodra⁹¹,

A nas tym opatrzujecie⁹²,

Czym z niego obﬁtujecie⁹³.

Bo byś baczył⁹⁴, miły bracie,

⁷² ini się (daw.) — tryb rozkazujący: ciągnĳ się; od in się : wysilać się na wydatki.

⁷³ nili (daw.) — niż; tu: zanim.

⁷⁴ ię rozmanie — pokropi cię wodą święconą.

⁷⁵ mieszek — sakiewka na pieniąǳe.

⁷⁶ mieszkiem pan (daw.) — wymagać nakładu, kosztu.

⁷⁷ więtemi (daw.) — forma N.lm, ǳiś popr.: świętymi.

⁷⁸ pobrai się (daw.) — ǳiś: pobratać się.

⁷⁹ j (daw.) — zacząć; wziąć się za robienie czegoś.

⁸⁰ ǳieto ǳban (daw.) — gdyby tak mieć ǳban.

⁸¹ trzeiem (daw.) — forma N.lp, ǳiś popr.: trzecim.

⁸² byby taszy (daw.) — nie drożyłby się; nie upierałby się.

⁸³ Pan — tu: Jezus Chrystus, Bóg.

⁸⁴ zy tem (daw.) — ǳiś: uczył tego.

⁸⁵ o oǳe (daw.) — ǳiś forma Msc.lp: o bogu.

⁸⁶ zakon (daw.) — tu: prawo.

⁸⁷ sprawi — tu: czynić, ustanowić.

⁸⁸ ji (daw.) — ǳiś forma B.lp: go.

⁸⁹ k wam (daw.) — do was.

⁹⁰ tę pra (daw.) — forma B.lp r.ż., ǳiś popr.: tę pracę.

⁹¹ sabo szzora (daw.) — mało szczodra.

⁹² opatrzjeie (daw.) — oparujecie; obdarowujecie.

⁹³ zym z nieo obtjeie (daw.) — w co obﬁtujecie ǳięki niemu.

⁹⁴ bazy — uważać, zważać na coś.

  Krótka rozprawa mięǳy trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: