krotka-rozprawa-miedzy-trzemi-osobami.pdf
(
845 KB
)
Pobierz
Ta lektura
, podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie
wolnelektury.pl
.
Utwór opracowany został w ramach projektu
Wolne Lektury
przez
fun-
dację Nowoczesna Polska
.
MIKOŁAJ REJ Z NAGŁOWIC
Krótka rozprawa między trzemi oso-
bami
¹
, Panem, Wójtem a Pleba-
nem,
, ą², ż
, ż ś³.
AMBROŻY KORCZBOK ROŻEK KU DOBRYM TOWARZY-
SZOM
Towarzyszu, posłysz⁴, nie maszli⁵ co czynić,
Postój mało⁶, nie wadzić to⁷ przeczcić⁸;
Acz są rzeczy niepoważne prawie⁹,
Podziwuj się¹⁰ też prostej ludzkiej sprawie.
Rozmawia tu z sobą trojaki stan:
Pan, wójt prosty, trzeci z nim pleban,
Wyczytając¹¹ przypadłe¹² przygody¹³,
Skąd przychodzą ludziom zysk i szkody.
Bo snadź¹⁴ człowiek z przyrodzenia¹⁵ każdy
Nawięcej¹⁶ się o to stara zawżdy¹⁷,
¹
między trzemi osobami
(daw.) — dziś popr. składnia: między trzema osobami.
²
wyzyta
(daw.) — wyliczać.
³
Krótka rozprawa między trzemi osobami
— Jedyny ocalały egzemplarz pełnego wydania utworu Mikołaja
Reja (wydany w Krakowie przez Macieja Szarffenberka w r., stanowiący własność biblioteki hr. Potockich
w Krakowie, mieszczącej się niegdyś w domu „pod Baranami”, sygnatura biblioteczna A. ) jest uszkodzony.
Uszkodzenie to opisano następująco: „Egzemplarz (…) ma uszkodzone ostatnie trzy kartki tj. K K K w ten
sposób, że urwane są brzegi z tekstem na szerokość mniej więcej dwu palców. Dopełnienie ostatnich wyrazów
wierszy często nietrudne ze względu na rymy i do połowy tylko uszkodzone wyrazy; trudniej atoli dopełnić
pierwsze wyrazy kart K i K verso, co tylko na podstawie odpisu A. Grabowskiego poniekąd uskutecznić się
dało. Pod ostatnim wierszem zakończenia, pod napisem «ku temu, co czedł» na karcie K r. wydrukowano:
«Koniec»; w tym samym wierszu atramentem dopisano jakiś wyraz, z którego tylko A duże pozostało”. Uzu-
pełnienia tekstu wprowadzone przez poprzednich badaczy, Ambrożego Grabowskiego i Romana Zawilińskiego
pozostawiono i są one ujęte w nawiasy kwadratowe. Nie rozdzielano uzupełnień pewniejszych (w źródle w na-
wiasie kwadratowym) od domyślnych połączeń między wyrazami i częściami zdań, które jako mniej pewne
pozostawiono w źródle w nawiasach okrągłych.
⁴
posysz
(daw.) — posłuchaj.
⁵
nie maszli
(daw.) — konstrukcja z partykułą -li; jeśli nie masz.
⁶
postój mao
(daw.) — poczekaj trochę.
⁷
nie wadzi to
(daw.) — konstrukcja z partykułą „ci” skróconą do „-ć”: nie wadzi ci to; nie szkodzi ci to.
⁸
przezi
(daw.) — przeczytać.
⁹
prawie
(daw.) — całkiem.
¹⁰
podziwj się
(daw.) — tu: przypatrz się.
¹¹
wyzytaj
(daw.) — wyliczając.
¹²
przypay
(daw.) — zdarzający się często;
przypae przyoy
: pospolite zdarzenia.
¹³
przyoa
(daw.) — tu: zdarzenie, przypadek.
¹⁴
sna
a.
sna
(daw.) — przecież.
¹⁵
z przyrodzenia
(daw.) — z natury; zgodnie z wrodzonymi cechami.
¹⁶
nawięej
(daw.) — najwięcej.
¹⁷
zawy
(daw.) — zawsze.
Aby wiedział, co się w ludzioch¹⁸ dzieje:
Więc jedno chwali, z drugiego się śmieje.
Bo gdzie mądry przydzie¹⁹ w proste rzeczy²⁰,
Co lepszego snadnie²¹ ma na pieczy²².
A snadź na tym więcej mistrza poznać,
Który umie z miedzi złoto kować²³,
Takież z prostych rzeczy wżdy²⁴ co obrać,
Co by się wżdy przygodziło schować.
A tak i to snadź przeczyść²⁵ nie wadzi,
Jako głupi niemądremu radzi;
Bo snadź każdy może temu sprostać,
Co złe, ganić, a przy dobrym zostać.
Ja, com słyszał, tom krótko napisał,
Ale ty cztąc²⁶ nie mów: bodaj wisiał!
Bo więc mówią: iście²⁷ temu kotki
Darły we łbie²⁸, kto pisał ty²⁹ plotki.
Lecz iż się ja snadź snadnie wyprawię³⁰,
Zwłaszcza gdy tu powiedacze³¹ stawię³²;
Jam napisał, kto chce, niechaj wierzy.
Co ma próżny³³ czynić? Wodę mierzy³⁴.
³⁵
mówi
Miły wójcie, cóż się dzieje,
Aboć się ten ksiądz z nas śmieje³⁶!
Mało śpiewa, wszytko³⁷ dzwoni,
Msza nie była jako³⁸ łoni³⁹.
Na naszym dobrym nieszporze⁴⁰
Już więc tam swą każdy porze⁴¹:
Jeden wrzeszczy, drugi śpiewa⁴²,
A też jednak rzadko bywa.
¹⁸
ldzio
(daw.) — dziś forma Msc.lm: ludziach.
¹⁹
przydzie
(daw.) — dziś: przyjdzie; dotrze do.
²⁰
przydzie w proste rzezy
(daw.) — zetknie się z prostymi rzeczami.
²¹
snanie
(daw.) — łatwo; oczywiście.
²²
mie na piezy
(daw.) — uważać na coś; starać się o coś; dbać o coś.
²³
kowa
(daw.) — kuć.
²⁴
wy
(daw.) — jednak, przecież; wreszcie, w końcu.
²⁵
przezy
(daw.) — przeczytać; od
zy
: czytać.
²⁶
zt
(daw.) — czytając; od:
zy
: czytać.
²⁷
iie
— rzeczywiście, naprawdę.
²⁸
tem kotki ary we bie
(daw. przysł.) — jest pomylony; niespełna rozumu.
²⁹
ty
(daw.) — dziś: te.
³⁰
się ja sna snanie wyprawię
(daw.) — przecież łatwo się usprawiedliwię.
³¹
powieaz
(daw.) — mówiący; osoba przemawiająca; rozmówca.
³²
stawi
— tu: postawić, przedstawić.
³³
próny
(daw.) — tu: próżniak.
³⁴
woę mierzy
(daw. przysł.) — przelewać z pustego w próżne; określenie daremnej, bezsensownej pracy.
³⁵
Pan
— tu: przedstawiciel szlachty, posiadaczy ziemskich.
³⁶
bo się mieje
(daw.) — konstrukcja z partykułą -ci (skróconą do: -ć); czy się śmieje.
³⁷
wszytko
(daw.) — ciągle, tylko.
³⁸
nie bya jako
(daw.) — nie było jej od.
³⁹
oni
(daw.) — zeszłego roku.
⁴⁰
nieszpór
— dziś: nieszpory; nabożeństwo wieczorne w kościele katolickim.
⁴¹
sw kay porze
(przysł.) — każdy robi swoje; każdy robi, co chce; każdy się stara o swoje.
⁴²
piewa
— daw. z tzw. e pochylonym: śpièwa, odpowiadającym dźwiękowi zbliżonemu do i; stąd rym
z „bywa”.
Krótka rozprawa między trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem
Jutrzniej⁴³, tej nigdy nie słychać,
Podobno⁴⁴ musi zasypiać⁴⁵;
Odśpiewa ją czasem sowa,
Bo więc księdzu cięży głowa.
A wżdy⁴⁶ przedsię⁴⁷ jednak łają⁴⁸,
Chocia⁴⁹ mało nauczają.
Ano wie Bóg, za tą sprawą⁵⁰
Obrócimli się⁵¹ na prawą…
Bychmy⁵² jedno⁵³ na lewicy⁵⁴
I z księdzem nie byli wszytcy⁵⁵.
Wiara prosty
Miły panie, my prostacy,
A cóż wiemy nieboracy?
To mamy za wszytko⁵⁶ zdrowie,
Co on⁵⁷ nam w kazanie powie:
Iż, gdy wydam dziesięcinę⁵⁸,
Bych⁵⁹ był nagorszy⁶⁰, nie zginę;
A damli⁶¹ dobrą kolendę⁶²,
Że z nogami w niebie będę.
Abo⁶³ gdy w obiad przybieży⁶⁴,
A kukla⁶⁵ na stole leży,
To ją wnet z stołu ogoli⁶⁶,
A mnie kęs posypie soli,
Jakoby mię nogieć⁶⁷ napadł:
Mniema, bych⁶⁸ już chleba nie jadł.
Potym⁶⁹ mię pokropi wodą,
To już z Bogiem idę zgodą.
Alić przedsię⁷⁰ jako gorze⁷¹
⁴³
jtrzniej
— daw. forma D.lp, dziś: jutrzni;
jtrznia
: nabożeństwo poranne w kościele katolickim; począt-
kowo odprawiana o wschodzie słońca.
⁴⁴
poobno
(daw.) — pewnie, zapewne.
⁴⁵
zasypia
(daw.) — nie wstawać na czas (czynność wielokrotna, zwyczajowa); por. dziś: zaspać.
⁴⁶
wy
(daw.) — przecież, jednak, w końcu.
⁴⁷
przesię
(daw.) — przecież, chociaż.
⁴⁸
aja
— strofować, ganić.
⁴⁹
oia
(daw.) — dziś: chociaż.
⁵⁰
za t spraw
(daw.) — przy takim stanie rzeczy.
⁵¹
obróimli się
(daw.) — konstrukcja z partykułą -li: czy się obrócimy.
⁵²
bymy
(daw.) — byśmy; obyśmy.
⁵³
jeno
a.
jeno
(daw.) — tylko.
⁵⁴
bróimli się na praw na lewiy
— wg.
pokalipsy
św. Jana na Sądzie Ostatecznym zbawieni mają się
znaleźć po prawej, a potępieni po lewej stronie Boga.
⁵⁵
wszyty
(daw.) — wszyscy.
⁵⁶
wszytko
(daw.) — dziś: wszystko.
⁵⁷
on
— tu: ksiądz.
⁵⁸
dziesięina
— podatek religijny wynoszący jedną dziesiątą dochodów (zbiorów), pobierany przez ducho-
wieństwo od chłopów (najczęściej w naturze).
⁵⁹
by
(daw.) — bym, obym, gdybym; choćbym.
⁶⁰
by by naorszy
(daw.) — choćbym był najgorszy.
⁶¹
amli
(daw.) — konstrukcja z partykułą -li: jeśli dam.
⁶²
kolena
(daw.) — dziś: kolęda; tu: świadczenia w naturze pobierane przez duchowieństwo katolickie pod
koniec roku.
⁶³
abo
(daw.) — albo.
⁶⁴
w obia przybiey
(daw.) — przyjdzie podczas obiadu.
⁶⁵
kkla
(daw.) — bułka; bochen chleba.
⁶⁶
ooli z sto
(daw.) — zabrać ze stołu.
⁶⁷
noie
— choroba koni i trzody, którą leczono solą; przen.: nicpoń.
⁶⁸
by
(daw.) — bym, abym.
⁶⁹
potym
(daw.) — potem.
⁷⁰
przesię
(daw.) — przecież, chociaż.
⁷¹
orze
(daw.) — nieszczęście, bieda.
Krótka rozprawa między trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem
Ciągni się⁷² wójcie, nieboże.
Jednak niźli⁷³ cię rozmachnie⁷⁴,
Przedsię ta rzecz mieszkiem⁷⁵ pachnie⁷⁶.
Ja mniemam, gdy wszystko spłacą,
Iż się z świętemi⁷⁷ pobracą⁷⁸.
A wójtże się to jął⁷⁹ gdakać?
Czymżeby tę gębę zatkać?
Gdzieśto dzban⁸⁰ piwa dobrego,
Przegadałby mędrca tego
Iście trzeciem⁸¹ nachyleniem;
Byłby tańszy⁸² z tym zbawieniem.
A jeszczeż ci w tym ksiądz wadzi,
Żeć owo na dobre radzi?
Bo nas sam Pan⁸³ uczył temu⁸⁴:
Chceszli sam brać, daj drugiemu.
A wielkie to upominki
U Boga, takie uczynki.
A tyś wszytek świat rozwołał,
Żeś tej dziesięciny kęs dał.
Wszakeś tak słychał o Bodze⁸⁵,
Iż gdy był tu, na tej drodze,
Potwierdziwszy zakon⁸⁶ wszytek
Tu wszem ludziom na pożytek,
Na to stan duchowny sprawił⁸⁷,
By ji⁸⁸ przezeń ludziom zjawił,
A my, duchowni stanowie,
Jesteśmy ku wam⁸⁹ posłowie.
Tę pracą⁹⁰ na was przełożył,
A mało was tym zubożył,
Iż z jego hojnego dobra
Słabo wasza ręka szczodra⁹¹,
A nas tym opatrzujecie⁹²,
Czym z niego obfitujecie⁹³.
Bo byś baczył⁹⁴, miły bracie,
⁷²
ini się
(daw.) — tryb rozkazujący: ciągnij się; od
in się
: wysilać się na wydatki.
⁷³
nili
(daw.) — niż; tu: zanim.
⁷⁴
ię rozmanie
— pokropi cię wodą święconą.
⁷⁵
mieszek
— sakiewka na pieniądze.
⁷⁶
mieszkiem pan
(daw.) — wymagać nakładu, kosztu.
⁷⁷
więtemi
(daw.) — forma N.lm, dziś popr.: świętymi.
⁷⁸
pobrai się
(daw.) — dziś: pobratać się.
⁷⁹
j
(daw.) — zacząć; wziąć się za robienie czegoś.
⁸⁰
dzieto dzban
(daw.) — gdyby tak mieć dzban.
⁸¹
trzeiem
(daw.) — forma N.lp, dziś popr.: trzecim.
⁸²
byby taszy
(daw.) — nie drożyłby się; nie upierałby się.
⁸³
Pan
— tu: Jezus Chrystus, Bóg.
⁸⁴
zy tem
(daw.) — dziś: uczył tego.
⁸⁵
o odze
(daw.) — dziś forma Msc.lp: o bogu.
⁸⁶
zakon
(daw.) — tu: prawo.
⁸⁷
sprawi
— tu: czynić, ustanowić.
⁸⁸
ji
(daw.) — dziś forma B.lp: go.
⁸⁹
k wam
(daw.) — do was.
⁹⁰
tę pra
(daw.) — forma B.lp r.ż., dziś popr.: tę pracę.
⁹¹
sabo szzora
(daw.) — mało szczodra.
⁹²
opatrzjeie
(daw.) — oparujecie; obdarowujecie.
⁹³
zym z nieo obtjeie
(daw.) — w co obfitujecie dzięki niemu.
⁹⁴
bazy
— uważać, zważać na coś.
Krótka rozprawa między trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem
Plik z chomika:
DigitalBlood
Inne pliki z tego folderu:
krotka-rozprawa-miedzy-trzemi-osobami.epub
(382 KB)
krotka-rozprawa-miedzy-trzemi-osobami.jpg
(20 KB)
krotka-rozprawa-miedzy-trzemi-osobami.mobi
(704 KB)
krotka-rozprawa-miedzy-trzemi-osobami.pdf
(845 KB)
Inne foldery tego chomika:
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin