Ekologia człowieka
akomodacja oka-zdolność soczewki oka do zmiany refrakcji; odbywa się dzięki promieniście umieszczonych dookoła soczewki oka pasmom mięśniowym; przy stałej odległości układu optycznego oka od siatkówki pozwala na tworzenie na siatkówce obrazów przedmiotów bliskich i dalekich.
ostrość wzroku-zdolność postrzegania i rozróżniania drobnych szczegółów; jej miarą może być najmniejsza odległość między bliskimi punktami, które odbiera się oddzielnie, w miarę oddalania się od oka punktów nie zmieniających odległości między sobą różnica między nimi staje się coraz mniej wyraźna, a podczas zbliżania się do oka wydają się one coraz bardziej od siebie oddalone; zależy od kąta widzenia.
widzenie barw-jest zależne od reakcji oka, które reaguje tylko przydużym natężeniu światła; natomiast barwa przedmiotu zależy od zdolności absorbowania przez oko fal świetlnych o pewnej długości, a odbijania innych; duże znaczenie przy postrzeganiu barw ma jakość światła.
widzenie obuoczne-polega na tym, że ośrodkowy układ nerwowy wytwarza wrażenie jednego obrazu, chociaż fizycznie obrazy przedmiotu powstają równocześnie na siatkówkach obu oczu. Zewnętrzne mięśnie oka tak nastawiają gałki oczne, aby obie osie widzenia przecinały się w jednym punkcie oglądanej przestrzeni, wtedy obrazy tego punktu padają w obu siatkówkach na dołek środkowy plamki żółtej.
adaptacja do ciemności-czas procesu przystosowania się narządu wzroku do ciemności; adaptację zapewniają trzy mechanizmy: pierwszy jest względnie szybki, ale ograniczony i polega na zwężeniu lub rozszerzeniu źrenicy, drugi znacznie wolniejszy wynika ze zmian zawartości produktów światłoczułych, które nasycają czopki i pręciki, trzeci mechanizm reguluje wzmocnienie sygnału nerwowego wzdłuż linii przesyłania, która łączy czułe komórki siatkówki korą mózgową; istotę adaptacji przypisuje się nagromadzeniu lub zniszczeniu światłoczułych barwników siatkówki. Przy przejściu z silnego światła dziennego do ciemnego pomieszczenia, na początku nie będziemy nic widzieli, dopiero później przedmioty będą powoli wyłaniały się z czerni, a po kilku minutach zaczniemy je rozpoznawać (oko przystosowało się do ciemności).
pole widzenia-obszar, który może być widziany przez unieruchomione oko, czyli fiksujące w danym momencie dowolny przedmiot lub punkt; granice pola widzenia są uwarunkowane przez anatomiczny kształt oczodołu i nosa oraz przez usytuowanie oka w oczodole.
wrażenia wzrokowe-w fizjologii widzenia wyróżnia się wrażenie kształtu, światła i kontrastu.
okluzja ucha-wzmocnienie szumów fizjologicznych, dźwięku własnej mowy na skutek zablokowania przewodu ucha na odcinku zewnętrznym.
granice zakresu słyszalności-zakres natężeń jest ograniczony z jednej strony progiem słyszenia, a z drugiej progiem czucia; próg czucia leży poniżej progu bólu; najmniejsza wartość ciśnienia akustycznego, powodująca reakcję słuchową przy podawaniu słuchaczowi tonu 1000 Hz, wynosi ok. µPa i z tego względu wartość ta została przyjęta jako poziom odniesienia (0 dB) do opisu bodźców i urządzeń akustycznych. Obszar dźwięków dźwięków słyszalnych obejmuje zakres dynamiczny, który przekracza 120 dB oraz zakres częstotliwości przekraczający 10 oktaw. Próg bólu podobnie jak próg czucia jest praktycznie niezależny od częstotliwości dźwięku. Wartość progu słyszenia jest uzależniona od częstotliwości dźwięku i osiąga swoje maksimum czułości w zakresie częstotliwości od 3 Hz do 5 Hz.
wysokość dźwięku-jest odczuciem słyszalnej częstotliwości dźwięku; skala wysokości rozciąga się od dźwięków niskich do wysokich, im wyższa częstotliwości, tym wyższy dźwięk. Wysokość dźwięku zależy od częstotliwości powtarzania, natężenia i składu widmowego dźwięku.
barwa dźwięku-to odczucie struktury fizycznej dźwięku i zależy od właściwości widmowych i charakterystyki czasowej dźwięku. Dźwięki, które mają taką samą wysokość, głośność, czas trwania oraz własności przestrzenne, a jednak różnią się słuchowo, są opisywane jako dźwięki o różnej barwie.
szum-dźwięk stacjonarny o ciągłym widmie oraz przypadkowym charakterze. Szumy na ogół są dźwiękami o stosunkowo niskim poziomie ciśnienia akustycznego i nie mają wyraźnie określonej wysokości, ich źródłami są procesy termiczne oraz prace mechanizmów, powstają także w wyniku nałożenia się na siebie dużej liczby niezależnych sygnałów.
hałas-każdy niestacjonarny dźwięk, zakłócający. Hałasy są zazwyczaj dźwiękami impulsowymi lub silnie zmiennymi w czasie o dużym lub bardzo dużym poziomie ciśnienia akustycznego, których widma mogą być silnie ograniczone i nierównomierne; może być powodem wielu chorób nowotworowych.
stres cieplny (mechanizmy odpowiedzialne za stres cieplny)- jest spowodowany pracą w mikroklimacie gorącym; zjawisko stresu cieplnego przybiera zakres od zwykłego dyskomfortu do udaru cieplnego. Stres cieplny powoduje gwałtowne pocenie, które doprowadza do utraty płynów przez organizm człowieka i przez to zmniejsza jego tolerancję na ciepło. W wyniku tego zostaje zmniejszona zdolność do pracy, zwiększa się niewydolność organizmu i przez to zwiększa się zagrożenie powstania wypadku. Udar cieplny, występujący rzadziej, jest wtedy, gdy człowiek przestaje się pocić i jego temperatura ciała zaczyna wzrastać. Jest to stan zagrażający życiu, wymagający natychmiastowej pomocy medycznej.
pył-cząstka ciała stałego, sedymentująca pod wpływem siły ciężkości, które mogą przez pewien czas pozostawać w stanie zawieszonym w gazowej fazie rozpraszającej. Podstawę do oceny stopnia narażenia organizmu ludzkiego i do doboru środków ochrony zbiorowej i indywidualnej stanowią podstawowe parametry takie jak:
-stężenie, wymiary i kształt cząstek,
-skład chemiczny i struktura krystaliczna,
- właściwości wybuchowe,
-ładunek elektrostatyczny. Wymiary cząstek emitowanych na stanowiskach pracy zależą od sposobu ich powstawania.
Żródłami pyłów są:
-pylenie powstające podczas wytwarzania produktów i przemieszczania materiałów wykorzystywanych w procesie technologicznym, gdzie pył jest produktem, materiałem lub składnikiem produktu lub materiału,
-pylenie powstające w wyniku stosowania materiałów pylistych procesach technologicznych, gdzie pył jest czynnikiem roboczym,
-pylenie powstające jako uboczny skutek procesów technologicznych,
-pylenie bezpośrednio nie związane z procesami technologicznymi,
-pylenie wtórne
oddziaływanie drgań-drgania są jednym z podstawowych czynników wpływających negatywnie na komfort wykonywania pracy i zdrowie zatrudnionych; pogarsza się koordynacja przyjmowania informacji i działań motorycznych; drgania są częstą przyczyną choroby zawodowej a mianowicie zespołu wibracyjnego- objawia się ona ograniczeniem czynności wzrokowych, utratą orientacji przestrzennej, zaburzeniem pamięci, ograniczeniem zdolności koncentracji i podzielności uwagi, wydłużeniem czasu reakcji złożonych oraz zaburzeniami czynności wszystkich układów. Biologiczne skutki narażenia człowieka na działanie drgań zależą od ich rodzaju, struktury i czasu działania oraz od indywidualnej wrażliwości i odporności organizmu.
zmiany w organizmie powstające w wyniku drgań- dotyczą:
- układu kostno –stawowego- powstają na skutek drgań o częstotliwości mniejszej niż 30 Hz ; zmiany patologiczne występują w miejscu działania drgań i polegają główne na: zniekształceniu szpar stawowych, objawach martwicy kostnej, zwapnieniu torebek stawowych, zmianach okostnej, zmianach w utkaniu kostnym, czasami na złamaniach kości,
- układu mięśniowego- zaangażowanie układu mięśniowego w amortyzacje drgań może doprowadzić do zmian w czynności bioelektrycznej mięśni,
- układu krążenia- są wywołane drganiami o częstotliwości powyżej 30 Hz; zmiany najczęściej dostrzega się na koniuszkach palców oraz w dłoniach, inne objawy to odczucie bólu oraz napadowe zbielenie skóry palców., podwyższenie ciśnienia tętniczego, obniżenie temperatury rąk,
- układu nerwowego – obserwuje się zanurzenia w układzie nerwowym – zaburzenia czucia, drętwieniem i mrowieniem palców, rozdrażnienie, osłabienie pamięci, a także zawroty głowy i bezsenność.
ekoton- strefa przejścia pomiędzy dwiema biocenozami (np. lasem i łąką), w której występuje różnorodność gatunkowa (z przyległych biocenoz) a prócz tego występują własne gatunki. Często liczba gatunków i zagęszczenie populacji jest większe niż w graniczących z nim biocenozach.
ekosystem-układ powiązań między wszystkimi występującymi na danym terenie organizmami żywymi i warunkami, których żyją. Ekosystemy są układami specyficznymi dla poszczególnych regionów zarówno pod względem zasiedlających je gatunków jak i warunków geoklimatycznych.
biom-jest klimatycznie uwarunkowaną formacją roślinności (i związanych z nią zwierząt) charakterystyczną dla większego zróżnicowanego obszaru i na nim występująca; jest to jednostka fotogeograficzna (botaniczno-geograficzna).
biotop-podstawowy element biosfery stanowiący środowisko życia biocenozy; jednorodny zespół warunków abiotycznych (nieożywionych) panujących na danych terenie. Stanowi on fizyczne siedlisko populacji; jest nieożywioną częścią ekosystemu.
biocenoza-naturalny zespół organizmów żywych danego środowiska powiązany ze sobą przez rozmaite czynniki ekologiczne i tworzących organiczną całość, która dzięki samoregulacji i rozmnażaniu utrzymuje się stale w przyrodzie w stanie dynamicznej równowagi; zespół organizmów (populacji) współwystępujących na danym terenie w określonym czasie, biocenoza jest żywą częścią ekosystemu.
adaptacja-proces przystosowania narządu wzroku do zmienionych bodźców świetlnych o innej luminancji, innym rozkładzie widmowym i innych wymiarach kątowych.
reaktywność-względnie stała i charakterystyczna dla jednostki intensywność (wielkość) reagowania na bodźce. Jedna z zasadniczych cech temperamentu.
Ekosensytywność (wrażliwość sensoryczna i neurohormonalna),
Adaptabilność (fizjologiczna zdolność przystosowawcza),
Aktywność fizyczna i umysłowa
wentylacja płuc-odruchowe usuwanie powietrza z płuc przez wydech i napełnianie ich przez wdech. Zmiany objętości płuc zapewniające wymianę gazów między przestrzenią pęcherzykową a otoczeniem, także ilość powietrza wchodząca do płuc i wychodząca z nich w jednostce czasu (wentylacja płuc wynosi u dorosłego człowieka średnio 6-8 l na min). Dla określenia wymiany gazów większe znaczenie ma wentylacja pęcherzyków płucnych.
wysiłek statyczny-cechują:
-izomeryczne skurcze mięśni (wzrost napięcia bez zmiany długości mięśnia),
-zahamowanie swobodnego przepływu krwi przez kurczące się mięśnie,
-zakwaszenie komórek mięśniowych (bóle mięśni) wskutek gromadzenia się produktów przemiany materii (kwasu mlekowego)
wysiłek dynamiczny-ma miejsce wtedy, gdy:
-następuje zmiana długości mięśnia (skurcz),
-występuje naprzemian skurcz i rozkurcz mięśnia.
wysiłek fizyczny-związany z pracą mięśni szkieletowych razem z całym zespołem towarzyszących jej zmian w organizmie.
wydolność fizyczna organizmu-ogólna kondycja fizyczna, zdolność organizmu człowieka do szybkiej odnowy ustroju po pracy, do wysiłku bez zmęczenia oraz tolerancji zewnętrznych i wewnętrznych zmian środowiskowych.
Homeostaza – zdolność organizmu do utrzymywania stanu równowagi fizjologicznej (przepływu substancji i energii) niezależnie od zmiennych warunków wewnętrznych (np. wysiłek fizyczny) i zewnętrznych (np. temperatura otoczenia)
zasoby-coś, co może tworzyć pewne bogactwo, pewne zapasy. Do zasobów środowiska geograficznego zalicza się powszechnie jako tzw. zasoby przyrody, bogactwo mineralne, substancje roślinne i zwierzęce, a także wodę i powietrze. Do zasobów zalicza się pewne energie np. energia kinetyczna rzek lub wiatru, energię cieplną otrzymywaną od Słońca albo z głębi Ziemi. Zasoby te można zmierzyć w jednostkach energii. W niektórych ujęciach zasobów mieszczą się elementy, które nie dają się pomierzyć we wspomnianych jednostkach masy i energii. Tworzą one tzw. zasób powierzchni produkcyjnej, mierzalny w jednostkach powierzchni.
Dwie koncepcje zasobów:
-traktuje zasoby jako tworzywo działalności człowieka; podaje się w jednostkach masy i energii,
-traktuje zasoby jako korzyści, które człowiek czerpie z przyrody; podaje się w jednostkach powierzchni.
Zasoby odnawialne to takie, które podlegają procesowi samo reprodukcji (samo regeneracji).
Zasoby nieodnawialne, które nie podlegają procesowi samo reprodukcji. Zasoby wyczerpywane to takie, których tempo użytkowania przez człowieka przekracza tempo ich samo reprodukcji. Do odnawialnych bogactw przyrody należy między innymi woda, która krąży i nieustannie odnawia się w tak zwanym cyklu hydrologicznym. Parująca znad mórz woda transportowana jest atmosferą w kierunku lądu, gdzie spada w postaci deszczu lub śniegu, a następnie z powrotem przemieszcza się ku morzu. Odnawialnym bogactwem naturalnym może być również dobrze uprawiana gleba, ponieważ wierzchnie warstwy litej skały ulegają ciągłemu wietrzeniu, dzięki czemu warstwa gleby niejako "przyrasta" od dołu. Podobnie, właściwie zarządzane lasy zabezpieczają stałe dostawy drewna. Do zasobów odnawialnych należą m.in. surowce energetyczne: drewno opałowe, odpady produkcji roślinnej, biogazy, woda, surowce dla przemysłu lekkiego, spożywczego i chemicznego, płody rolne, surowce dla przemysłu drzewnego: drewno.
Nieodnawialne zasoby przyrody tworzyły się wiele milionów lat. Powstają tak powoli, że z perspektywy długości ludzkiego życia ich zapasy są skończone, wyczerpywane. Do surowców nieodnawialnych należą między innymi paliwa kopalne (węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny), które potrzebowały wielu milionów lat na powstanie z materii organicznej. Wydobyte z wnętrza ziemi są albo spalane i zamieniane na energię, albo są surowcem do produkcji różnych tworzyw, np. plastiku i farb, nie nadających się do powtórnego przetworzenia. Za nieodnawialne uważa się również metale, chociaż nie są one spalane jak paliwa, to jednak raz użyte, z punktu widzenia środowiska, do którego miałyby wrócić, są niczym więcej niż złomem. W ciągu ostatnich dwudziestu lat ludzie stali się bardziej świadomi ogromnego marnotrawstwa surowców naturalne. W wielu krajach znaczną część surowców wykorzystuje się powtórnie. Aluminiowy i żelazny złom staje się głównym źródłem surowców dla stale rozwijającego się przemysłu. Powtórne wykorzystanie metali pomaga również zaoszczędzić energię. Uzyskanie tony aluminium z aluminiowego złomu wymaga 1/20 energii, która potrzebna by była do uzyskania tej samej ilości aluminium z boksytu. Inne nieodnawialne zasoby to surowce skalne. Można się obawiać, że za ok. 100 lat wyczerpią się niektóre z nieodnawialnych zasobów Ziemi. Do zasobów nieodnawialnych należą m.in. surowce mineralne (kopaliny użyteczne), surowce energetyczne: węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf, bituminy: ropa naftowa, gaz ziemny, łupki bitumiczne, wosk ziemny, asfalt.
Skutki środowiskowe
Zgodnie z przyjętymi założeniami granice pojęcia „eko” są wyznaczone przez skutki środowiskowe w skali europejskiej, których działanie prowadzi do uszkodzenia ekosystemu lub do stworzenia zagrożenia dla zdrowia ludzkiego.
Skutki środowiskowe ekologiczne:
· Efekt cieplarniany
· Niszczenie warstwy ozonowej
· Zakwaszenie
· Eutrofizacja
· Smog
· Substancje toksyczne
Skutki środowiskowe nie objęte terminem „eko”:
· Wydzielanie substancji toksycznych łatwo ulegających rozkładowi
· Wyczerpanie surowców mineralnych
· Wytwarzanie dużej ilości odpadów
Stres – jest to nadmierna reakcja na jakiekolwiek obciążenie obejmująca zmiany neurochromatyczne.
Stres pracy – każde działanie czynnika środowiska pracy na organizm. Kryterium kwalifikacji oceny stresu jest zmniejszona tolerancja pracy.
Tolerancja pracy – stan, w którym pracownik pracuje w tempie akceptowanym z ekonomicznego punktu widzenia, jednocześnie utrzymuje emocjonalną i fizjologiczną harmonię a także czerpie zadowolenie i satysfakcję z pracy. Jeśli jakikolwiek czynnik zmniejsza tolerancję pracy mamy do czynienia ze stresem.
Strain – wewnętrzna reakcja organizmu na stres, ograniczająca zmiany psychofizjologiczne zachodzące pod wpływem stresu obejmujące cechy i zdolności danego osobnika. Strain czyli reakcja stresowa organizmu jest konsekwencją stresu.
Ekowskaźniki – są instrumentami o zastosowaniu wewnętrznym, służącymi projektantom do analizowania, projektowania i wyboru spośród różnych możliwości rozwiązań najbardziej przyjaznych ekologicznie. Ekowskaźniki nie są instrumentem służącym administracji do ustalania standardów i wytycznych ekologicznych. Ich celem nie jest również wspomaganie marketingu ekologicznego w ekoetykietowaniu, czyli wskazaniu, że produkt A jest ekologicznie lepszy od produktu B. Stosowanie ich jest przyporządkowane jednemu celowi, jakim jest tworzenie produktu lepszego pod względem ekologicznym.
Ekowskaźnik jest liczbą wyrażającą wielkość wpływu środowiskowego procesów i materiałów związanych z cyklem życia określonego rodzaju produktu.
LCA – środowiskowa analiza wszystkich faz cyklu życia produktu jest określona mianem szacunku cyklu życia lub w skrócie LCA.
Zasady stosowania ekowskaźników :
1. określenie celu kalkulacji ekowskaźnika
· opis produktu lub komponentu będącego przedmiotem analizy
· ustalenie, czy przedmiotem kalkulacji jest analiza produktu czy porównanie go z innym
· zdefiniowanie wymaganego poziomu dokładności
2. Zdefiniowanie cyklu życia
· dokonanie systematycznego przeglądu cyklu życia
3. określenie ilościowego charakteru materiałów i procesów
· określenie części funkcjonalnych
· kwantyfikacja wszystkich odnośnych procesów z drzewa cyklu życia
· ustalenia brakujących danych
4. wypełnianie formularza
5. interpretacja wyników
· przyporządkowanie wynikom określonych wniosków
· sprawdzenie efektu wyjaśnienia przypuszczeń i wątpliwości
· korekta wniosków
Podstawy kalkulacji ekowskaźników
U podstawy koncepcji ekowskaźników leży jej ścisły związek z metodą cyklu życia. To fundamentalne założenie poczyniono z intencja osiągnięcia wyników analogicznych do uzyskanych metodą LCA. Założenie to oznacza więc, że początkowe fazy metody ekowskaźnika są analogiczne do kroków właściwych metodzie LCA. Obejmują one:
· fazę interwencji, w której dokonuje się analiz wszystkich odnośnych procesów oraz całkowitego przeglądu emisji.
· fazę klasyfikacji, w której na podstawie danych z formularza wpływu środowiskowego następuje kalkulacja efektów środowiskowych.
Zasada zanieczyszczający płaci oznacza, iż zanieczyszczający powinien ponosić koszty przedsięwzięć, które ograniczają emisję zanieczyszczeń do poziomu zapewniającego „znośny stan środowiska”, określony decyzjami władz.
Zgodności instrumentów ekologicznych z ZZP będzie oceniana z uwzględnieniem kryteriów:
· udziału w poniesionych kosztach
· proporcjonalnością pomiędzy wielkością emisji a opłatą
Możliwe są wyjątki od zastosowania ZZP, jeżeli będą spełnione jednocześnie trzy warunki:
· poważne zagrożenia dla branż, regionów czy zakładów spowodowana stosowaniem zasady
· przestrzeganie ściśle wyznaczonego, przejściowego okresu odejścia od tej zasady, dostosowanego do konkretnych problemów społeczno-ekonomicznych związanych z wdrożeniem programu środowiskowego w danym kraju
Instrumenty ekonomiczne w zarządzaniu środowiskowy
Definicje typów narzędzi polityki środowiskowej
...
martuszkaaa