Prawoznawstwo ogólne opracowania.docx

1. Definicja i rodzaje norm społecznych

Norma społeczna - jest to względnie trwały, powtarzalny i przyjęty w danej grupie społecznej sposób powinnego zachowania jednostki społecznej w danej sytuacji. Źródłem takiej normy jest społeczeństwo w której ona funkcjonuje. Mają one charakter powszechny, ogólny i abstrakcyjny, a ich modyfikacja jest rezultatem funkcjonowania społeczeństwa.

Rodzaje norm społecznych :

·         związane z działalnością państwa :

o       normy prawne

o       normy polityczne

·         niezwiązane z działalnością państwa:

o       normy religijne

o       normy moralne

o       normy etyczne

o       normy obyczajowe

2. Wskaż różnice pomiędzy nawykiem a normą społeczną

Nawyk:

- brak sankcji

- kształtuje się w sposób naturalny

- oznajmujący sposób formułowania językowego

- eksternalność – do zaobserwowania wystarczy obserwacja zewnętrzna, natomiast członkowie grupy nie są świadomi swojego zachowania

Norma społeczna:

- zawiera sankcję za niedostosowanie się do normy

- część norm może kształtować się żywiołowo

- wypowiedź o charakterze dyrektywalnym

- eksternalno – intrenalna – możliwa do zaobserwowania przez obserwatora zewnętrznego, ale także członkowie grupy są świadomi, że określony sposób zachowania jest normą i traktuje ją jako kryterium oceny zachowań innych podmiotów.

- powinność zachowania w sposób zgodny z normą jest bezwzględny

3. Cechy normy prawnej

Generalność oznacza, iż norma nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata (np. Jana Kowalskiego), ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej (np. podatnik lub każdy człowiek).

Abstrakcyjność oznacza, iż nakazane czy też zakazane zachowanie jest wymagane od adresata normy w każdym przypadku, gdy spełnią się określone hipotezie normy prawnej okoliczności.

Powinność zachowania oznacza, iż norma prawna wyznacza regułę powinnego zachowania adresata w określonych okolicznościach. Nie opisuje więc zachowania rzeczywistego, ale takie jakie jest wyznaczone w dyspozycji tej normy.

Przymus oznacza, iż norma prawna ma charakter wiążący dla adresata i ma on obowiązek do zachowania się zgodnie z dyspozycją normy prawnej. Norma prawna może też przewidywać sankcję za zachowanie niezgodne z jej dyspozycją, ale nie jest to niezbędny element normy prawnej.

4. Funkcje języka prawnego i języka prawniczego

Język prawny to język jest językiem w którym formułowane jest prawo, a więc jest językiem przepisów i norm prawnych - jest zawarty tekstach prawnych. Jest to język przedmiotowy – I stopnia.

Język prawny jest odmianą języka naturalnego. Ma taką samą składnię, natomiast może się różnić w zakresie semantyki. Język prawny zawiera bowiem w sobie mocno rozbudowany i ściśle uporządkowany (co do zasady) aparat pojęciowy. Ułatwia on w miarę jednolitą interpretację języka prawnego, której dokonują osoby (organy) analizujące i stosujące prawo.

Język ten ma przede wszystkim funkcję sugestywną, ponieważ jest narzędziem kształtowania zachowań społecznych. Formułowane w tym języku przepisy prawne wyznaczają sposób powinnego zachowania, a tym samym wpływają na czyjeś zachowanie.

Poza tym język prawny ma także funkcję performatywną, co oznacza, że pewnym wypowiedziom przypisuje się skutek, które wywołują. Odnosi się to zarówno do przepisów prawnych, które ustanawiają prawa i obowiązki dla adresatów oraz do wypowiedzi aktów prawnych.

Język prawniczy to język używany w sferze stosowania i interpretowania prawa. Jest to profesjonalny język prawników, którzy badają język prawny, ustalają sens przepisów czy piszą komentarze. Jest to zatem metajęzyk.

Główną funkcją tego języka jest funkcja deskryptywna, ponieważ za pomocą języka prawniczego opisuje się teksty aktów normatywnych.

Ma on również funkcję ekspresywną, ze względu na to iż służy on także do wartościowania wypowiedzi języka prawnego oraz oceny tekstów prawnych i stosowanych norm.

5. Omów różnice pomiędzy przepisem prawa a normą prawną

Przepis prawa jest zwrotem językowym zawartym w tekście prawnym. Stanowi on fragment aktu prawnego wyodrębniony przez normodawcę w postaci artykułu, paragrafu, ustępu albo punktu. Jest techniczną, redakcyjną jednostką aktu prawnego.

Norma prawna jest natomiast jednostką logiczną konstruowaną z przepisów prawnych na podstawie interpretacji, wykładni przepisów prawnych.

Jeden przepis prawa może zawierać w swej treści jedną normę prawną, kilka norm prawnych, a także tylko część normy prawnej. Zatem norma prawna może być wyrażona jednym przepisem, kilkoma przepisami oraz tylko jego częścią. Najbardziej typowa jest sytuacja, w której norma prawna wyrażona jest wieloma przepisami, umieszczonymi często w różnych gałęziach prawa.

Przepis prawa i norma prawna są więc pojęciami odrębnymi.

6. Konstruowanie normy prawnej z przepisów prawa

Konstruowanie normy prawnej z przepisów prawa polega na ustaleniu jakiej kategorii adresatów i w jakiego rodzaju sytuacjach ona dotyczy, jak powinien się zachować adresat oraz co grozi mu w przypadku niezastosowania się do skierowanej do niego dyrektywy zachowania. Skonstruowanie normy prawnej jest zatem znalezieniem, stanowiących ze sobą logiczną całość, hipotezy, dyspozycji oraz sankcji (jeżeli takowa wsytępuje). Konieczne jest znalezienie przynajmniej dwóch elementów:  hipotezy i dyspozycji, ponieważ nie w każdej normie prawnej występuje sankcja.

Podczas konstruowania normy prawnej często wykracza się nie tylko poza jeden przepis prawa, ale także poza gałąź prawa, a nawet poza obszar prawa danego państwa.

Konstruowanie normy prawnej wymaga poznania sensu znaczeniowego przepisów prawa stanowiących punkt wyjścia w konstruowania normy. Konstrukcja normy prawnej wiąże się także z systemowym traktowaniem prawa.

7. Budowa normy prawnej

hipoteza – część normy określająca krąg adresatów, do których norma się odnosi i okoliczności w jakich ma zastosowanie.

Elementy hipotezy:

-  elementy podmiotowe – wskazują adresata normy prawnej oraz jego cechy, określają          cel i mogą opisywać sposób działania sposobu prawa.

- elementy przedmiotowe – określają stany, zjawiska, lub wydarzenia zewnętrzne w stosunku do adresata

dyspozycja – część normy wyznaczająca sposób powinnego zachowania w sytuacji, gdy spełnione zostały warunki zawarte w hipotezie

sankcja – część normy wyrażająca konsekwencje prawne zachowania niezgodnego ze wskazaniami zawartymi w dyspozycji normy, o ile zaistniały okoliczności określone w hipotezie. Nie w każdej normie prawnej sankcja występuje.

8. Zasady prawne (definicja, wiążący prawnie charakter, nadrzędność w stosunku do norm prawnych zwykłych)

Zasady prawa są to normy o szczególnym charakterze, nadrzędne wobec pozostałych norm prawnych, które nazywamy zwykłymi. Mają one szczególne miejsce w hierarchicznej strukturze systemu prawa. Są więc normami prawnymi o charakterze zasadniczym.

Zasada prawna jest to termin występujący w dwóch znaczeniach:

·         opisowym jako wzorzec ukształtowania danej instytucji prawa. Zasada w formie opisowej nie jest sformułowana w żadnym przepisie prawa wprost. Można ją zrekonstruować poprzez orzecznictwo sądowe za pomocą analizy przepisów prawa regulujących daną instytucję prawa.

·         dyrektywalnym jako wiążąca prawnie norma prawna o charakterze zasadniczym, wypracowana przez doktrynę, nadrzędna wobec norm prawnych zwykłych.

Wiążący prawnie charakter zasad prawa wynika z:

·         są one zawarte wprost w przepisach prawa

                                 lub

·         są logiczną konsekwencją zasad wyrażonych wprost w przepisach prawa i jest wyprowadzona z tych zasad przy pomocy reguł wnioskowań prawniczych.

Nadrzędność w stosunku do norm prawnych zwykłych zasad prawa wynika z:

·         z miejsca umieszczenia zasad prawa w hierarchii norm prawnych danego systemu prawa

·         z faktu, iż dana zasada prawa jest podstawą aksjologiczną danej grupy norm prawnych zwykłych co powoduje, że determinuje ich treść

·         ze szczególnego znaczenia społecznego treści danej zasady prawnej

9. Omów podział: prawo publiczne i prawo prywatne oraz prawo materialne i prawo formalne

Prawo publiczne to prawo regulujące stosunki między państwem a obywatelem oraz między organami państwa. Prawo publiczne wyklucza swobodną dyspozycję jednostek, a nawet ją ogranicza. Jest złożone z norm ius cogens. Jeżeli adresaci nie postępują zgodnie z dyspozycjami norm ponoszą ujemne dla nich skutki prawne. W prawie publicznym obowiązuje zasada, że nie może być ono zmieniane umowami prywatnymi.

Do prawa publicznego zalicza się takie gałęzie prawa jak: prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, prawo finansowe, prawo pracy.

Zachodzą tu stosunki podległości kompetencyjnej, ponieważ jeden z podmiotów stosunku prawnego ma pozycję nadrzędną w stosunku do drugiego.

Prawo prywatne to prawo, w którym stosunki prawne pozostawione są przez prawo do dowolnego uregulowania przez zainteresowane osoby. Normuje stosunki między równouprawnionymi podmiotami. Jest tworzone przez państwo w celu ułatwienia nawiązania wzajemnych relacji przez te podmioty i w celu ochrony ich interesów. Regulacje prywatnoprawne opierają się głównie na normach ius dispositivum, ponieważ przepisy jedynie sugerują zachowania, które można podjąć, ale nie są one bezwzględnie zakazane lub nakazane.

              Podstawowymi gałęziami prawa prywatnego jest prawo cywilne oraz prawo rodzinne.

W obrębie poszczególnych gałęzi prawa dokonuje się także podziału na prawo materialne i prawo formalne.

Prawo materialne jest to ogół norm regulujących merytoryczną treść stosunków społecznych, uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa oraz ewentualne sankcje za ich przekroczenie lub niedopełnienie. Normy prawa materialnego mają charakter pierwotny i stanowią istotę systemu prawa.

Prawo formalne to ogół norm regulujących tryb postępowania przed organami stosującymi prawo w związku z dochodzeniem uprawnień i obowiązków określonych w prawie materialnym. Normy prawa formalnego mają więc charakter wtórny i spełniają rolę służebną wobec norm prawa materialnego.

10. Fakty prawotwórcze – definicja i rodzaje

Fakty prawotwórcze to działania prowadzące do powstania norm generalnych; sposoby tworzenia prawa.

Rodzaje:

·         stanowienie jest to jednostronna czynność konwencjonalna kompetentnego organu władzy publicznej przebiegająca w sposób określony przez przepisy prawa, której skutkiem jest powstanie norm ogólnych, abstrakcyjnych określających obowiązki i prawa adresatów tych norm. Ma charakter konstytutywny, sformalizowany i prospektywny/

·         umowa, w której podmioty nie są zindywidualizowane, zawierana na przykład przez podmioty prawa międzynarodowego. Jest to dwustronna czynność konwencjonalna poprzez którą strony określają wzajemne uprawnienia i obowiązki w postaci norm prawnych generalnych i abstrakcyjnych określających obowiązki i prawa adresatów tych norm.

·         zwyczaj, czyli długotrwała, powszechna, nie budząca sprzeciwu praktyka, postępowanie w określony sposób, w określonych sytuacjach.

·         konwenans konstytucyjny szczególny rodzaj prawa zwyczajowego w prawie konstytucyjnym. Obowiązująca tu norma wywodzi się ze zwyczaju, lecz nie musi być stwierdzona przez sąd. Wszystkie organy państwowe, których dotyczy uważają ją za normę obowiązującą, której nieprzestrzeganie jest naruszeniem konstytucji. Czasem jest traktowany jako rodzaj zwyczaju.

·         precedens prawotwórczy szczególnego rodzaju wyrok sądu wyższej instancji wydawany w sytuacji gdy brak jest normy prawa pisanego lub jest ona niejasna w stopniu nie dającym się usunąć. Zawiera skonstruowaną przez sąd normę generalną i abstrakcyjną, która staje się podstawą rozstrzygania podobnych spraw w przyszłości. Jest wiążąca dla sądów rozstrzygających podobne sprawy. Ten rodzaj faktu prawotwórczego istnieje wyłącznie w systemie prawa precedensowego np.: w Wielkiej Brytanii.

11. Charakterystyka systemu źródeł prawa w Polsce

12. Przedmiot i podmiot stosunku prawnego

Stosunek prawny to pewien rodzaj stosunku społecznego (tetyczny), którego powstanie, ustanie i zmiana regulują przepisy obowiązującego prawa. Powstaje on pomiędzy przynajmniej dwoma podmiotami prawa.

Przedmiot stosunku prawnego:

Przedmiot stosunku prawnego jest tym wszystkim z powodu czego podmioty prawa wstępują w stosunki prawne i co stanowi obiekt ich wzajemnych uprawnień i obowiązków. Przedmiotem są zawsze zachowania ludzkie lub zachowania w związku z rzeczą czy na tle stosunku do rzeczy.

Stosunek prawnych może dotyczyć:

·         rzeczy:

o       ruchomości (wszystko co nie jest nieruchomością)

o       nieruchomości (np. budynki trwale związane z gruntem)

·         innych przedmiotów (gazy, ciecze, kopaliny)

·         przedmiotów niematerialnych (prawa autorskie, godność)

·         zachowanie (usługi, czynności)

Podmiot stosunku prawnego:

Podmiotami stosunku prawnego są podmioty między którymi stosunek prawny zachodzi. Mogą one być też określane jako strony stosunku prawnego.

Podmiotem prawa jest ten kto jest uprawniony lub zobowiązany. Podmiotowość prawna jest cechą normatywną, ponieważ o tym, kto jest podmiotem prawa decyduje prawodawca.

Wyodrębnia się dwie kategorie podmiotów prawa:

1) Osoba fizyczna, którą jest każdy człowiek. W przypadku osób fizycznych podmiotowość prawna przysługuje od urodzenia aż do śmierci z pewnymi wyjątkami:

-Wyjątki od urodzenia – domniemanie że dziecko urodzi się żywe (zdolność prawna       nasciturusa – dziecka poczętego ale nienarodzonego)

-Wyjątki od śmierci – uznanie osoby za zmarłą (normalnie – 10 lat, lawina – 6 mies, gdy człowiek skończył 70 lat – 5 lat, nie można uznać osoby za zmarłą o ile nie ma 23 lat)

Podmioty prawa mogą także na mocy obowiązujących przepisów prawa posiadać zdolność do czynności prawnych, czyli zdolność do nabywania i zaciągania zobowiązań za pomocą własnych oświadczeń woli.

Zakres zdolności do czynności prawnych zależy :

- od wieku

- wyroku sądu

- płci

...