Philein.odt

Philein – sofia (umiłowanie mądrości), Pitagoras

Religia – Filozofia – Nauka

Filozofia polega na poszukiwaniu, odrzuceniu gotowych odpwiedzi, tym różni się od religii. Zadaje pytania "skąd to się wzięło", "skąd to wiadomo". Odrzuca z jednej strony spekulatywność wierzeń, ale z drugiej jest ważna dla religii – źródło refleksji religijnej. To podstawa współczesnych nauk, np. Newton nazywał swoją pracę filozofią przyrody.

"Tam gdzie czegoś nie ma, tam mamy głównie myślenie filozoficzne" – Rossau

Filozofia wyprzedza inne nauki i daje im podstawy.

Filozofia wychodzi z religii i przeciw niej, ale nie może jej wyeliminować oraz daje rozważania religijne.

Problemy filozofii :

-ontologia, metafizyka – co możemy pojąć o rzeczywistości poza tym, co widzimy. Bada strukturę rzeczywistosci

-epistemologia – czym jest wiedza, jaką ma wartość, stawia pytania jak należy poznawać

-aksjologia (etyka) – co to wartości, jak należy postępować

-logika – organon czyli narzędzie

Wartość filozofii:

-znajomość fundamentalnych pojęć i kodów kultury

-samodzielność i odwaga intelektualna

-krtycyzm

-zdolność analizy

-umiejętność odróżniania sensu od nonsensu

"Życie bezmyślne nie jest warte, by je przeżyć" Platon w "Obronie Sokratesa"

FILOZOFIA STAROŻYTNA

VI – V w.p.n.e

Narodziny w basenie Morza Śródziemnego (Grecja, Włochy, Turcja) na skutek ewolucji kultury i kształtu cywilizacji europejskiej

Jońscy filozofowie przyrody :

Arche – zasada, "źródło" świata, prazasada

A)Tales z Miletu – zasadą jest woda, przyrodnik, aby udowodnić wartość filozofii użył jej do przewidzenia urodzaju na oliwki, dzięki czemu się wzbogacił. Skoro ląd otacza woda, a ciało wysycha (woda – życie), to jest arche.

B)Anaksymander – zasadą jest bezkres (APEIRON), Świat tworzy się poprzez powstawanie z apieronu przeciwieństw. Autor prawdopodobnie pierwszego filozoficznego traktatu, nie zachowanego, ludzie pochodzą od zwierząt (ryb), używa pojęcia sprawiedliwości, uczeń Talesa, ale odrzucił jego poglądy. Żywioły są równe, sędzią jest czas. Świat, cywilizacje są nieskończone

C)Anaksymenes – zasadą jest powietrzne, też olał poglądy mistrza Talesa. Rolę powietrza udowadniają zmiany statnów skupienia. Świat opiera się na ogólnych zasadach możliwych do pojęcia – być może najwazniejszy przełom intelektualny cywilizacji Zachodu. Wszystko powstaje z powietrza w skutek jego zagęszczania się, przez co wszystko jest jednością

Filozofia presokratejska

A)Heraklit z Efezu – Pantha Rei (wszystko płynie), odrzucił arystokracyjne przywileje, by poświęcić się filozofii, "filozof ciemny", formułował wnioski metaforami itp., bo mądrości są dla mądrych. "Filozof płaczący", prowadził samotne życie, bo prawda może być nieprzyjemna, a wszystko może być tylko ułudą.

"Marnymi świadkami są oczy i uszy tych o duszy barbarzyńców" – trzeba zweryfikować umysłem to, co podpowiadają zmysły

"Nie wchodzi się dwa razy do tej samej rzeki" – świat ciągle się zmienia

Odrzucał kult religijny, nie uważał świata za wytwór bogów
Za arche uważał ogień który żyje śmiercią tego co spala – zmienia się dynamicznie i nigdy nie jest taki sam, tak jak świat w ujęciu Hieraklita. Kierunkiem przemian kieruje Logos – mądrość.

B)Parmenides – "byt jest, a niebytu nie ma", Nie da się o nim nawet pomyśleć, bo nie istanieje. opozycja dla Heraklita. Umysł ma weryfikować zmysły, ale wnioski wyprowadza się z tego co jest. To czego nie ma nie ma, bo musiałoby wcześniej istnieć.  Nie ma na świecie niczego nowego, zmiany to iluzja, ułuda niedoskonałych zmysłów. (Zenon z Elei, autor Paradoksów Zenona odwoływał się do Parmenidesa przy np. Achiless vs żółw)

C)Pitagoras – mateiralna natura świata, założyciel sekty (religia orficka) i szkoły politycznej. Arche są liczby. Świat musi być kulą, bo to najdoskonalsza forma matematyczna, opisał muzykę matematyką. Zwolennik węsrówki dusz, reinkarnacji aż do uwolnienia, wegetarianin. Nie wolno przysięgać, bo nie wiemy jak postąpimy w następnym wcieleniu. Twierdzenie pitagorasa.

D)Demokryt – atomizm i determinizm. Nie zachowały się jego pisma, uważano go za wszechwiedzącego. Twórca doktryny atomizmu – świat tworzą materialne cząsteczki (nie do końca atomy w naszym rozumieniu). Nie ma cech fizycznych – to tylko kombinacje atomów. Świat jest niezmienny, bo takie są atomy. Wszystko dzieje się na mocy techniki atomów. Są wieczne i znajdują się w ciągłym ruchu. Pierwszy determinista – o wszystkim decyduje ułożenie atomów. Przewidzenie tego dałoby przewidzenie przyszłości, ale człowiek jest na to za głupi. Poznanie wychodzi od zmysłów ale to umysł znajduje wlasciwą istotę rzeczy.

Filozofowie jońscy

A)Sokrates – prawda (episteme) i opinia (doksa) Wiem że nic nie wiem

"Nie jest wiedzą to, co się nią wydaje, prawdą to co się za nią uważa, szczęściem to co się za nie uznaje...lepiej przyznać się do niewiedzy niż udawać że wiedzę się posiata" – metoda sokratejska

Metoda akuszerska – nie odpowiadał, samemu pytaniami doprowadzał rozmówcę do odkrycia błędu

narodziny etyki – intelektualizm etyczny. Prawdziwa wiedza o tym co słuszne i sprawiedliwe zawsze wiedzie do cnoty, a ta jest warunkiem dobra i szczęścia. Istnieje obiektywna prawda.

(nikt nie popełnia błędów – zła – z własnej woli)

śmierć Sokratesa i misja filozofa (cykuta to trucizna) nie uciekł bo szanował prawo Ateńskie.

b)Platon (427 – 347, r.p.n.e)

"Cała tradycja filozoficzna to przypisy do Platona" Whitehead

Akademia (388 p.n.e – 520 n.e)

Źródło wiedzy o Sokratesie, być może najwazniejszy filozof w historii (Platon)

Trzy koncepcje :

-teoria idei – jaskinia platońska, rzeczywistość to nie tylko to, co widzimy, ale także ich wzorce- IDEE. (pierwowzór rzeczywistości)

Jaskinia – więźniowie są plecami do wyjścia, twarzą do ścian. Widzą tylko cienie. Takie jest ich całe zycie, urodzili się w tym miejscu, więc uważają cienie za rzeczywistość, brak świadomości ograniczenia. Nasz świat zmysłowy to tylko cienie idei. Np. Podobają się nam różne rzeczy, bo to odbicia idealnego piękna.

Wieczne, doskonałe idee jako najwyższa idea.

Etyka – rozumowa droga do tego, czym jest dobro

świat idei jest rozumowy, racjonalny (intelegibilny)

-teoria trzech składników duszy i 4 cnót

Dusza to rozum, impulsywność (np. Chęć rywalizacji), pożądliwość. Dusza jako rydwan.

Mądrość to cnota rozumu. Samokontrola to cnota pożądliwości. Męstwo to cnota impulsywności. Sprawiedliwość harmonizuje części duszy.

-teoria państwa idealnego : Państwo to dusza w skali społecznej. Platon był wrogiem demokracji (np. Na skutek skazania Sokratesa)

C)Arystoteles (384 – 322 r.p.n.e.)

Uczeń Platona, krytyk jego poglądów – "Przyjacielem Sokratem, ale większym przyjacielem prawda"

Nauczyciel Aleksandra Wielkiego, założyciel "Liceum", konkurencji do Akademii Platońskiej

Narodziny nauki, pozostały głównie notatki, brak gotowych dzieł

Obserwacja -> wyciąganie wniosków, zajmował się każdą dziedziną

Antyteza Platona

Rzecz jako złożenie materii i formy – odrzucenie idealizmu. Istnieje tylko to co stanowi substancję.

Brak dowodów dla takich spekulacji, forma zamiast idei. Forma jest istotą rzeczy, mieści się w jej definicji i nadaje kształt materii (zależność jak miedzy naczyniem a wodą)
Hierarchia bytów – im więcej formy i mniej materii tym byt doskonalszy.

Wiedza to znajomość "form".

Doskonalenie prowadzi do szczęścia (eudajmonia) przez idealną formę

Dusza niematerialny element ożywiający ciało, jego forma.

Dusza wegetatywna – roślina

Dusza zmysłowa – zwierzę

Dusza myśląca – człowiek

Cnota to stały proces przezwyciężania żądz poprzez podążanie za rozumem.
Cnoty etyczne (charakteru – sprawiedliwość i rozgraniczenie między żądzami i rozumem czyli droga złotego środka) i dianoetyczne (intelektualne – Rozsądek i mądrość, pozwalają na doskonalenie formy)

Złoty środek

"Każdy z nas to platończyk lub arystotelejczyk"

Filozofia praktyczna

A)Cynicy – Antystenes, Diogenes

Antystenes to założyciel, uczeń Sokratesa, rywal Platona. Diogenes wcielał te idee w życie, miał hajs, ale mieszkał w beczce. Znany jako Kion – pies.

-wolność i samowystarczalność

-pogarda dla konwenansu i opinii innych

-do życia wystarczy bardzo mało, wolność od opinii i rzeczy

B)Stoicy – Zenon z Kition, Seneka, Marek Aureliusz

-logos (prawa rządzące światem), mądrość i wolność

-trzeba zrozumieć świat, by wiedzieć jak żyć – światem rządzi pneuma która determinuje wszystko. Nie mamy na nią żadnego wpływu, więc trzeba to zaakceptować.

-przyjęcie roli logos to jedyna droga do wolności (gdy wola nie jest złamana to nie jesteśmy podporządkowani biegowi wydarzeń)

-ludzie to aktorzy ze swoją rolą w świecei

-Adiaphora – obojętność na niezależne od nas zdarzenia

-Apatheia – niewzruszalność, wolność od namiętności

Adiaphora i Apatheia to podstawy etyki stoickiej, która ma gwarantować szczęście. Cnote można mieć albo nie mieć, nie ma stanów pośrednich.
 

C)Epikureizm – Epikur, Petroniusz, Lukrecjusz

-atomizm, hedonizm, eskapizm(ucieczka od problemów związanych z codziennością)

-niewielki wpływ człowieka na świat

-ich etyka uważała za dobro moralne przyjemność

-życie samo w sobie jest przyjemne, sami sprowadzamy na siebie cierpienia

-bogowie niekoniecznie istnieją, a jak istnieją, to ludzie ich nie obchodzą

-strach przed śmiercią to głupotą

-sztuczne przyjemności (np. Bogactwo) prowadzą do cierpienia

-czwórmian leczniczy :

bogowie się nami nie interesują

cierpienie łatwo znieść

przyjemność łatwo znaleźć

śmierć nas nie interesuje

Zmierzch filozofii starożytnej :

Sceptycyzm – Pyron z Elidy, Sekstus Empiryk

-nie da się poznać świata naprawdę

-przeciw "dogmatykom"

-ataraksja – skończona liczba faktów do poznania

-Źródłem niepokoju są wszelkie przekonania. Należy się wyzbyć ocen i poglądów.
 

Neoplatonizm – Plotyn

-Absolut (Jednia) i jego emanacje (hipostazy) – Jednia to zasada bytu. Doskonała, prosta i niezmienna substancja, z niej emanują hierarchicznie kolejne stopnie bytu (hipostazy)

-metempsychoza(Reinkarnacja) i wyzwolenie duszy

-dusza pomiędzy światem idei i ziemskim

Szkoła aleksandryjska III – V n.e

Hypatia IV/V n.e.

FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZNA

V – XV w.

Augustianizm – Augustyn jako pierwszy łączy starożytność z chrześcijaństwem

"Najmniej święty ze świętych", ma autobiografię, nawrócił się koło 30 roku życia, przedtem był już cenionym filozofem o dużym wykształceniu i krytykiem chrześcijaństwa

"Platonchrześcijaństwo" IV/V w. Też wierzył w hierarchie bytów.

Bóg i CREATIO CONTINUA – Stwórca podtrzymuje świat i kieruje go ku dobru.

Idee jako "treść umysłu Boga"

łaska oświecenia – uwierzyć by zrozumieć (illuminacja – najdoskonalsze źródło wiedzy)

łaska jest darem, predestynacja

Cinitas Dei – przeznaczeni na zbawienie i Cinitas T... - na potępienie (???)

Lex iniusta non est lex

Augustyn każe dojść do prawdziwych form idei, do idei Stwórcy, a nie tylko widzialnych rzeczy. W przeciwieństwie do Platona można dostrzec ich cząstkę (iluminatio – oświecenie). Jedne rzeczy trzeba zrozumieć, by uwierzyć, drugie odwrotnie (chrześcijaństwo). Nie można zasłużyć na łaską Boga, bo jesteśmy unurzani w grzechu, to jedynie Jego wola.

Modus vivendi (tymczasowy kompromis bez zapalnych kwestii poza tym) – potrzebne do pokoju między ludźmi, używane do tego prawo pozytywne

Scholastyka

Pierre Abelard (XI) – sic et non<- tak i nie (jego najdoskonalsze dzieło) (metoda teologiczna oparta na analogii) Racjonalna forma weryfikacji twierdzeń poprzez odpowiedni schemat. Tzw. metoda scholastyczna. Tekst – dyskusja – wniosek.

Koncepcja dwóch praw? - rozum i objawienie dostarczają odmiennych od siebie prawd, mogą być nawet sprzeczne, bo się różnią. Pogląd ten "pokonała" scholastyka – uzasadnianie religii przez rozum.

Scholastycy odrzucali pogląd Augustyna, rozumi to inna droga do poznania świata w stosunku do objawienia. Nie stoją w opozycji. Wiara jest rozumna.

Abelard w traktacie (tak i nie – sic et non) – użył metody konfrontowania źródł sprzeczności, konfrontacja autorytetów i ich tekstów aż do uzgodnienia, ską wzięła się sprzeczność. Rozwiązywanie problemów prawnych to w gruncie rzeczy uproszczona wersja tego.

Św. Tomasz – dominikanizm (XIII w.)

Jeśli wiemy, że Arystoteles był wielki i to co pisał jest prawdziwe to da się to pogodzić z Biblią.

-filozofia jako sługa teologii

-5 dróg dowodzenia istnienia Stwórcy.
Bóg jako poruszyciel („z ruchu” – Świat jest w ruchu, musi istnieć więc początek tego ruchu.), wszystko ma cel toteż zostało zaprojektowane (Bóg ustanawia te cele),
wszystko ma przyczynę (Nic nie istnieje samo z siebie, musi więc być pewna podstawa która jest samoistnie i daje początek wszystkiemu),
byty w świecie empirycznym ktoś musi tworzyć,
są stopnie doskonałości, szczytem Bóg (hierarchia bytów)

-klasyczna teoria prawa naturalnego
Byty są złożone z istoty i istnienia. Istota rzeczy mieści się w jej definicji.
W etyce nawiązywał do złotego środka.

Wilhelm Ockham – franciszkanizm (XIV w.)

Spór doktrynalny, franciszkanie chcieli być bardzo ubodzy. Wilhelma chciano spalić na stosie, ale uciekł i schronił się  cesarza Fryderyka. W zamian bronił w sporze czy na Ziemi ważniejsze jest cesarstwo czy papiestwo.

Brzytwa Ockhama – nie mnożyć bytów ponad miarę. Wyjaśniając pojęcia należy dążyć do prostoty.

Czy terminy ogólne mają swoje desygnaty – spór o uniwersalia, realiści (realne desygnaty idea człowieka i dobro ogółnie są realne) vs nominaliści (Ockham) Twierdzili ze istnieją tylko w naszym umyśle.

FILOZOFIA NOWOŻYTNA

Sztuka, nauka i filozofia XVI wieku raczej robiły grunt pod następne lata

Galileusz – rozwój metody naukowej (Biblia nie opisuje Nieba, tylko drogę do niego)stosowanie metody empirycznej (spekulacja vs rzeczywistość) Tzn że rozwiązując zagadnienia przyrodnicze nie należy odwoływać się do spekulacji a do możliwych do zmierzenia badań

Francis Bacon (Bejkę) – Novum Organum (dzieło życia), nawiązanie do Arystotelesa, prawnik z zawodu, "najmądrzejszy i najpodlejszy człowiek swoich czasów", teoria o tym, że był Szekspirem właściwym, obserwacja i ostrożna indukcja (prekursor indukcji eliminacyjnej – kanony milla), gromadzenie pojedynczych faktów, by wyciągnąć ostrożne wnioski, trzeba trzymać się faktów, a nie fantazj ("myśli ludzkiej nieskrzydeł potrzeba, ale ołowiu"), teoria błędów poznawczych (idoli – złudzenia, są to złudzenia umysłu stanowiące przeszkodę w poznawaniu)

Kontynentalny racjonalizm XVII w.

Kartezjusz – Barokowe przejście od scholastyki do Oświecenia. Francuz, pytania o postrzeganie świata, czy możemy być czegokolwiek pewni

Cogito ergo sum – fundament wiedzy, istotą człowieka jest myślenie, którego nie da się odrzucić.

Czego mogę być w ogóle pewien? – Tylko uświadomienie sobie zwątpienia jest bezwzględnie pewne. zmysły i rozum mogą mylić, a ktoś kto nie istnieje nie posiada złudzeń, że istnieje. Wytwór nie jest nigdy dokładniejszy od stwórcy. Niedoskonały umysł nie dorównuje doskonałemu – Bogu, Bóg jako najlepsza idea.

Dobroć Boga to grunt istnienia wszechświata

Dualizm kartezjański - świat zewnętrzny może być złudny, więc rozbieżności między światem ducha i materii. Istnieją rozciągłe ciało fizyczne (mniej wartościowe) i nierozciągła dusza ludzka.

duch w maszynie – ciało to narzędzie na zasadach mechanicznych

Benedykt Spinoza – wygnany z żydowskiej gminy (Boruch). Szlifiarz. Aby zachować niezależność odrzucał oferty uczelni czy dedykacji traktatów filozoficznych Ludwikowi XIV. Skrajny samotnk, wróg zorganizowanej religii (na skutek przeżyć w gminie). Panteistyczna wizja Boga jak niezależnego od świata, świat co njawyżej stanowi Jego część, nie obowiązuje go czas i przestrzeń – z tego wynika koncepcja Deus sive Natura – deifikacja przyrody, Bóg to wszystko co istnieje, czasem traktowane jako ukryty ateizm.

Monizm – substancja ma jedną naturę. Jest nią Bóg i świat poza nim istnieć nie może.

Sfera psychiczna to tylko część sfery materialnej, działanie mózgu. Każdej myśli odpowiada jakieś działanie fizyczne.

Zbawienie to zrozumienie świata, nie ma życia po śmierci

"Nie płakać, nie śmiać się, rozumieć"

Skrajny determinista – substancja stanowiąca świat jest racjonalna.

Goorrfried Leibniz – przed 30. miał już propozycję profesury, dyplomata, polityk, twórca maszyn liczących, rachunku różniczkowego, prostego sposobu katalogowania książek

–                      był katolikiem i w swoich twierdzeniach uznawał rolę Boga
- stworzył przeciwną do Spinozy i Kartezjusza teorię monadologii, która zakładała istnienie nieskończenie wielu substancji (monad), które odbijają Wszechświat ze swojej perspektywy
- monady mają zapisaną w sobie przyszłość - dane wydarzenie jest prawdziwe wtedy, gdy jest zgodna ze swoim przeznaczeniem i mieści się w swoim pojęciu, (np. Juliusz Cezar miał przekroczyć Rubikon i to zrobił, więc jest Juliuszem Cezarem. Gdyby tego nie zrobił, nie byłby tym samym Juliuszem Cezarem)
- harmonia wprzód ustanowiona - monady nie oddziałowują i nie prowadzą relacji ze sobą, są po prostu idealnie zsynchronizowane przez Boga, który jest Wielkim Zegarmistrzem
- każda inna decyzja mogłaby zmienić bieg wydarzeń i stworzyć nową rzeczywistość, jednak Bóg z góry zaplanował najlepszy możliwy scenariusz zdarzeń

EMPIRYZM BRYTYJSKI

Tomasz Hobbes – wcześniak na skutek panini matki przed Wielką Armadą, dlatego "strach przyrodnim rodzeństwem", państwo jako Lewiatan – pochwala absolutyzmu. Ludzie zorganizowali się w państwo oddając pełnię władzy suwerenowi – państwo jest Lewiatanem któremu wszyscy są podporządkowani. , umowa społeczna.

-materializm i mechanizm – nie ma niczego na świecie poza materią, więc duszy też. Wszystkie zjawiska to naturalne procesy mechaniczne (myślenie też jest deterministyczne). Widok ->recepcja ->poruszanie materii mózgu->myśl , brak wolnej woli tzn że wszystko da się wyjaśnić przyczynowo.

-bellum omnium contra omnes (wojna wszystkich ze wszystkimi), moralność nie jest naturalna, więb bez prawa zabijalibyśmy się dla osiągnięcia celu

-umowa społeczna to dziecko rozsądku i strachu, suweren groźbą narzuca prawo. Wynikła ona z tego, że ludzie są z natury samolubni i bez dominacji suwerena nie mogliby żyć. Zorganizowanie się w państwo jest pochodną instynktu samozachowawczego.

John Locke – empiryzm opisany, umysł jako tabula rasa (empiryzm romantyczny to była działka Bacona)

doświadczenie to jedyne źródło wiedzy. Idee  nie są samoistnymi bytami a powstają poprzez analizę danych.

ASOCJACJONIZM – mechanizm tworzenia idei złożonej (wiem jak wygląda człowiek i ptak, więc mogę wyobrazić sobie anioła) Jest to proces poddawania idei prostych procesowi myślenia. Ulegają one przekształceniom, potem dalszym i w ten sposób powstają różne idee. Zerwał tym samym całkowicie z Platonem. Był to rewolucyjny przełom w filozofii, chociaż dziś brzmi prosto. Nie ma bytów obiektywnych, samoistnych.

liberalizm – tolerancja i "natural rights", swoista równość, nikt nie ma większych predyspozycji do władzy przez pochodzenia

jedne cechy istnieją obiektywnie (kształt), a inne ułudnie (dźwięk)

George Berkeley – anglikański biskup

empiryzm skrajny – Esse est percipi (być znaczy być postrzeganym)– wszystko co wiem, co postrzegam to jedynie wrażenia

hipoteza materialistyczna -świat to jakaś materia odbierana zmysłowo, więc jakość wtórna, jedynie domysł. Jeżeli czegoś nie widzę, nie mogę mieć pewności że to wciąż istnieje.

idealizm subiektywny, solipsyzm (skrajna forma, jestem tylko ja i moje wrażenia) – dotyczy psychicznego wymiaru rzeczywistości, który tworzy każdy umysł. Jedyną rzeczą którą jesteśmy w stanie stale obserwować jesteśmy my sami.

David Hume

Przez swoją pierszą książkę nie przyjęto go na uniwersytet, więc został dyplomatą, wpłynął na francuskie oświecenie.

To co wiemy to tylko kopia wrażeń zmysłowych

Krytyka związku przyczynowego, substancji i jaźni (duszy), jest tylko następstwo czasowe (przykład gry w bilard). To co wiemy o bodźcach to tylko one same i następstwa czasowe (przykład: Jeśli ktoś jebnie sobie z strzelby to łubudu i widzi pocisk. Ale mże się też zdarzyć tak, że nam sługa podpierdoli nabój przed wystrzałem i za naszymi plecami jebnie taki odgłos w momencie jak naciśniemy spust. Wtedy tez uznamy ze strzeliliśmy, ale to wynika z nawyków.) Znaczy to tyle, że widzimy tylko jedno zjawisko a to idea pamięci pozwala nam dostrzec następstwa.

nawyki umysłu – podobieństwo, styczność i następstwo, mogą coś  postrzegać w dany sposób, bo w głowie jest zbliżone pojęcie. Tak tworzymy obraz świata.

instrumentalna rola umysłu wobec emocji – jedynie mówi jak je zaspokajać

FILOZOFIA OŚWIECENIA

XVIII w.

W dużej mierze przeniesienie myśli angielskiej do Francji, Wolter sporo czerpał z Anglii

"Filozofia walcząca"

...