dabrowska-boze-narodzenie.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

MARIA DĄBROWSKA

Boże Naroǳenie

Barǳo tęskniliśmy do gwiazdki.

Czas, Tęsknota, Zima

Dnie były coraz krótsze, a pogoda wilgotna i ciepła. Wszystkie odgłosy dawały się

słyszeć miękko i donośnie. Koguty piały i biły skrzydłami. Wiosna wychylała się ze swego

ukrycia nieśmiało i żałośnie, a Gwiazdka oddalała się zasmucona. A potem przychoǳił

mróz i słychać było, że ona znów nadchoǳi, tupiąc i dudniąc po zmarzłej ziemi. Padał

śnieg i miękką ścielił jej drogę.

Rano widać było śród¹ bledniejących mroków, jak drogą za stawem długim rzędem

Światło, Świt

Obyczaje

idą luǳie na roraty². Latarnie i kaganki, które nieśli, rzucały długie czerwone smugi

poprzez staw, aż prawie do okien dworu. I wielkie cienie kroczyły również do kościoła.

Wieczorem, zanim okiennice zamknięto, ǳieci przybliżały się niezupełnie pewnym

Wieczór

krokiem do okien i patrzyły, jak tam za nimi śni noc prześliczna, obojętna, wyraźna;

jak na bladozłotym śniegu leżą granatowe cienie drzew i gałęzi, jak wysoko mięǳy bia-

łymi konarami wiszą drżące gwiazdy — a na największej wysokości, niedosiężny płynie

złotosrebrzysty księżyc.

Nareszcie zamykano okiennice. Wtedy ǳieci zasiadały przy wielkim stole i zaczy-

nały się roboty na choinkę. Klajstrem z żytniej mąki kleił się pasek do paska. Żółty

z ﬁołkowym, czerwony z granatowym, zielony z szaﬁrowym, srebrny ze złotym. Długie,

szeleszczące łańcuchy zarzucaliśmy sobie na szyję i sieǳieliśmy dumni przy stole niby

królowie ǳikich plemion.

Opłatki zjawiały się w pierwszej połowie grudnia. Przynosił je organista, którego po-

znawali wszyscy, ledwo się tylko ukazał w kasztanowej alei ze swym ogromnym koszem

i ze swym kĳem sękatym.

— Idą opłatki, ǳieci.

— Niech bęǳie pochwalony Jezus Chrystus — mówił organista, wchoǳąc prosto do

jadalnego pokoju. Wiało od niego śniegiem i mrozem, a od jego słów pachniało kolędą,

choinką, Wigilią. Na stole rozkładał opłatki. Najpierw była gruba paczka dla roǳiców,

a złoty pasek papieru wyciskanego w gwiazdki przewiązywał ją na krzyż. Na skrzyżowa-

niu jaśniała wielka gwiazda złocista, siedmioramienna. Środek był z żelatyny, pod którą

widniała betlejemska stajenka, ustawiona z papierowych ﬁgurek. A po wszystkich ro-

gach miała ta paczka złote gwiazdki i aniołki, podparte jedną rączką na obłoku. Potem

wydobywał pięć paczek dla ǳieci. Były to małe opłatki na specjalnej formie robione.

Wierzchni opłatek ozdobiony był także gwiazdkami i aniołkami, ale nie taki już paradny.

Wreszcie była paczka dla służby.

Ale obowiązkowo musiały być we wszystkich paczkach opłatki kolorowe — żółte,

niebieskie i czerwone — na światy³ i gwiazdy choinkowe.

Opłatków było tyle, żeśmy je potem długo jedli jak łakocie, przypalając nad lampą.

ǲieci przepadały za przypalanymi opłatkami.

Ale też nie mniej zabierał organista do swego kosza — jajek, słoniny, sera, kiełbasy,

Gość

chleba. Uginał się pod ciężarem, gdy odchoǳił z powrotem.

¹ r (daw.) — wśród, pomięǳy.

² rora — pierwsza msza o wschoǳie słońca w okresie adwentu, tj. okresu poprzeǳającego Święta Bożego

Naroǳenia w kościele katolickim.

³ ia — daw. na wsi ozdoby wycinane z opłatka, najczęściej w formie kuli lub krążka, podwieszane na

belce pod suﬁtem, tak lekkie, że obracały się pod wpływem ruchów powietrza.

Niedługo potem przyjeżdżał ksiąǳ proboszcz po kolęǳie. O, to już Gwiazdka była

Ksiąǳ

blisko.

Ksiąǳ Augustyn był stary i zgarbiony. Sutanna jego zdawała się być jeszcze starsza

i na plecach świeciła jak zwierciadło, a kolor miała całkowicie zruǳiały, tak że czerwieniła

się pod światło.

Ksiąǳ proboszcz zasiadał w salonie na starej kanapie i stukał w tabakierkę z czarnej

laki, a potem niuchał długim czerwonym nosem, o przepaścistych nozdrzach. ǲieciom,

które chrzcił wszystkie, przywoził ksiąǳ co roku stale i nieodmiennie paczkę całusków.

Sieǳiał długo i do późnego wieczora opowiadał o diabłach i czarownicach. Opowiadał

rzeczy tak straszne, że ǳieci potem bały się spać.

Niebawem przyjeżdżał jeszcze ksiąǳ Eugeniusz, kwestarz⁴ od reformatów⁵ z miasta.

Był tam stary klasztor i trzech ostatnich zakonników, skazanych na wymarcie.

Ksiąǳ Eugeniusz był to tęgi, czerwony człek, mówił głośno i nigdy nikogo nie za-

smucił swoimi gawędami.

Gdy przyjeżdżał, wino pokazywało się na stole, a opowiadania jego były weselsze niż

opowiadania księǳa proboszcza. Każdemu umiał coś miłego powieǳieć. Rady jego, pro-

ste i pełne czarującej trafności, wszystkim dopomagały. Odjeżdżał niepróżną bryczką —

a wtedy Gwiazdka nadchoǳiła już szybkimi krokami.

Dom

Któregoś dnia roǳice jechali do miasta po zakupy. Gdy wyjeżdżali oboje, dom stawał

się zaraz duży. Nie można było dojrzeć końca pokojów, kuchnia i stancja służby wydawały

się o sto mil odległe. Wracali o zmroku i z głębi ciemnej nocy, jeszcze zanim się z karety

wydobyli, szły do jadalnego pokoju bez końca paczki, paczki i paczki. Wszystko to znikało

w wielkim kredensie i w szaﬁe jesionowej, a wreszcie ukazywała się matka i wołała przez

wszystkie pokoje:

— Zimno! zimno!

Wnętrze domu stawało się znowu malutkie i ciepłe.

Na dwa dni przed Wilią posyłano do boru po choinkę. Czasem był już zmrok, a cho-

Święto, Obyczaje

inka nie przybywała jeszcze. ǲieci smuciły się wtedy i przeczuwały tysiące nieszczęść.

Przychoǳił ojciec, zasiadał z ǳiećmi o szarej goǳinie i pocieszał je.

— Już wyszedł stary Józef z nieba. A tu śnieg po kolana. Iǳie, iǳie starowina po-

woli…

ǲieciom serca biły jak ǳwony.

Ale wnet dudniło coś za oknem. To choinka jechała z lasu — i w aksamicie nocy

słychać było przed domem donośne głosy, gdy ją ściągano z wozu.

Nazajutrz rano wnoszono choinkę do jadalnego pokoju. Przynosiła ze sobą zapach

lasu i zimy. Stała mroźna, ciemna i zamyślona, wysoka — od podłogi do suﬁtu.

ǲieci choǳą koło niej i raz po raz dotykają ostrych zmarzniętych igieł.

Wieczorem po kolacji matka otwiera kredens. Wstrzymujemy oddech.

— Macie tu ﬁgi, pierniki… Cukierków chyba starczy, a orzechy się zaraz przyniesie.

Jeǳenie, Obyczaje

A tu marcepanowe owoce. ǲieci, nie zjadać!

Matka wysypuje na tacę część kredensowych skarbów. Marcepanowych owoców jest

tylko funt i nie wolno nikomu zjeść ani po jednej sztuce, aż póki przynajmniej dwa dni

na choince nie powiszą.

— Przynieście mi koszyczek! — woła matka.

I ǳieci lecą po koszyczek. Zabierają go razem z włóczkową podstawką pod lampę

i z matki szydełkową robotą.

Matka rozǳieliła mięǳy ǳieci kolorową włóczkę, zaczyna się robota. Do każdej

sztuki przywiązać trzeba kawałek włóczki i zrobić pętelkę, żeby można było na choince

powiesić.

⁴ ear (daw.) — tu: ksiąǳ, którego funkcją jest zbieranie datków na potrzeby zakonu.

⁵ reorai (daw.) — jedna z akcji zakonu anciszkanów.

Boże Naroǳenie



A teraz ojciec iǳie na górę po jabłka i orzechy. Słychać go długo, jak choǳi tam

i myszkuje, a nam serca się tłuką, gdy myślimy o ciemnych i zimnych czeluściach pod-

dasza, o jego nieprzebroǳonych wertepach.

Potem ojciec sam lakiem klei złocone orzechy, po dwa, po trzy, po cztery, i wiąże

jabłka.

Późno wieczorem matka odnosiła tace ze słodyczami do salonu i przykrywała je ser-

wetą.

ǲieci drżały wewnętrznie od przeczuć. Cieszyły się straszliwie i bały się, że się coś

Zima, Święto

stanie. A nuż jutrzejszy ǳień okaże się nie Gwiazdką.

Był jednak Gwiazdką.

Jeszcze za oknem stała noc ciemna, śnieżna, gdy ǳieci już się zrywały ze snu. Otwiera-

Noc, Świt, Światło

ły okiennice i noc patrzyła w ciche nagrzane wnętrze domu, po którym snuły się i pełzały

rubinowe blaski od zapalonych w piecu i na kominku ogni. Przez okno z salonu widać

było gwiazdę zaranną, jak brylantową lilię, z czarnych niebios kwitnącą.

Lampa, wisząca w jadalnym pokoju, kołysała się z lekka, a gdy kto przechoǳił, dźwię-

czały cieniutko wszystkie czarki, kieliszki i szklanki, wystawione odświętnie na kredens,

jakby i one dygotały ze wzruszenia razem z ǳiećmi. Za oknem noc bledniała, topiła się

w pomarańczowych i ﬁołkowych mgłach i ogród wyłaniał się z cieniów, stojący sztywno

w swych jasnobłękitnych śniegach, nieśmiały i uroczysty.

Gdy rozwidniło się zupełnie, a wszystkie lampy pogasły, przyjeżdżały siostry cioteczne

Obyczaje

ze swym ojcem. Wyciągały z pudełek złotolice cacka na choinkę. To było hasło. Choinkę

wnoszono do salonu, a jeszcze zanim ją postawiono, trzeba było umieścić na szczycie

srebrzystą gwiazdę i anioła dmącego w puzon.

Potem zawieszało się jabłka, pod którymi z wolna i leniwie gięły się gałęzie choinki.

A gdy choinka była już ubrana i omotana w złote i srebrne nici, od ciepła w pokoju

zaczynały wirować wielobarwne świecidła, pachnieć pierniki i ﬁgi. Ach, ﬁgi! — Czy wy

pamiętacie jeszcze, jak pachną ﬁgi i daktyle wespół z igłami choinki?

Tymczasem znad stawu słychać już było głos ojca i matka brnęła po śniegu okutana

od stóp do głów, mięǳy klombami róż owiniętych w słomę.

ǲieci naǳiewały⁶ na siebie pośpiesznie włóczkowe kamasze⁷ i watowane szubki⁸

i biegły także.

Na stawie luǳie wlekli pod lodem sieć, krzycząc i nurzając ręce w przeręblach.

Wszystkim przywoǳił⁹ stelmach¹⁰. W ogóle nie było ważniejszej czynności we dworze,

do której by nie używano stelmacha. On zabĳał wieprze, robił kiełbasy i kiszki, pilnował

ważnych robót, jeźǳił za interesami, kierował połowem ryb, malował podłogi i tapetował

ściany we dworze, kiedy zaszła potrzeba.

Gdy wszystko nad stawem ucichło, a ryby, klaszczące po woǳie cebra¹¹, zaniesiono

do kuchni, ojciec szedł ze strzelbą na polowanie, żeby mieć szczęście cały rok.

ǲieci biegły jeszcze na łąkę, w podwórze, do ogrodu zobaczyć, jak jest wszęǳie,

Święto

kiedy przychoǳi Gwiazdka.

Zbiegały się wszystkie psy i tańczyły przed ǳiećmi. Kury choǳiły ostrożnie w śniegu,

wysoko podnosząc nogi. Indyki, jęcząc, pochylone nieco w bok, wyciągnąwszy głowy,

uciekały wielkimi, niezgrabnymi susami.

Wróciwszy do domu, ǳieci stawały przed choinką zaǳiwione i nieśmiałe, tak była

cała iskrząca i uroczyście piękna.

Na drugie śniadanie dawano śleǳie, a potem zaczynało się popołudnie długie bez

końca.

ǲieci choǳiły z kąta w kąt, siadały przy oknach niespokojne, ciche i rozmarzone.

Zmrok nadchoǳił tak powoli. Zdawał się już być blisko i cofał się znowu. ǲieciom

Ciemność

Światło, Tęsknota, Gwiazda

⁶ naǳiea (tu daw., reg.) — tu: wkładać na siebie.

⁷ aa (daw.) — but, kapeć.

⁸ a (daw.) — kożuszek; tu: gruba i długa zimowa kurtka.

⁹ roǳi — tu: przewoǳić, dowoǳić.

¹⁰ ea (daw.) — majster zajmujący się budową i naprawianiem wozów.

¹¹ eer (daw.) — szerokie drewniane wiadro.

Boże Naroǳenie



ćmiło się w oczach wytężonych. Zamykały je i liczyły do stu, do dwustu, i myślały, że gdy

je otworzą, bęǳie już ciemniej. Było jaśniej.

Matka wciąż wychoǳiła do kuchni. Ojciec sieǳiał nieruchomo i milcząco w salonie.

Zdawał się nie wiǳieć domu i ǳieci. Myśli jego odlatywały daleko do dawnych lat, kiedy

dwie Gwiazdki z rzędu spęǳał w powstaniu i do lat jeszcze dawniejszych, szkolnych.

Nareszcie ojciec mówił: — Wiǳę już gwiazdę.

A jeśli było pochmurno, mówił:

— Muszą już być gwiazdy na niebie — i wstawał.

Wtenczas cicho i niespoǳiewanie zamykały się drzwi do salonu. Teraz nadchoǳił

święty Józef. Jego ǳieci nie mogły wiǳieć. Sieǳiały w pokoju coraz to ciemniejszym,

zestrachane i pełne lubych oczekiwań.

Drzwi otwierały się wreszcie. Salon jaśniał, pachniał i krążył przed naszymi oczyma.

Szelest anielskich skrzydeł snuł się po całym domu, a choinka gorzała¹², tak jak goreje

niebo gwiaźǳiste — oczy mrużyły się, a serce topniało.

ǲieci wchoǳiły nieśmiało, zupełnie oszołomione.

Roǳice tak samo onieśmieleni przyciągali je za ręce i całowali.

Okiennice były otwarte i we wszystkich oknach jaśniały czaroǳiejskie choinki. Dużo

chwil cudnych upłynęło, zanim ǳieci wreszcie spostrzegły podarunki pod choinką dla

wszystkich ułożone.

Ojciec ujmował wtedy skrzypce, przygrywał na nich i śpiewał:

Muzyka

A wczora z wieczora, a wczora z wieczora

z niebieskiego dwora…

A gdy zaintonował pieśń:

Bóg się roǳi, moc truchieje…

ǳieci wszystkie razem wybuchały nagle śpiewem, jak płaczem.

W drzwiach od jadalnego pokoju stała już cała służba, a także każdy, kto o tej porze

Obyczaje, Święto

do kuchni przyszedł.

Wobec tego ojciec kładł skrzypce, brał talerz, na którym leżały opłatki i wszyscy szli

do kuchni. Na wielkim stole były porozstawiane miski, a na nich piętrzyły się jabłka,

orzechy i pierniki. Musiała być porcja dla każdego — i z dworskiej kuchni, i z cze-

ladniej¹³. Wszyscy się cisnęli, żeby się przełamać opłatkiem. Potem dostawali ogromny

kielich wódki, a ojciec do nich przepĳał. Przychoǳili też włodarze¹⁴, stelmach, ogrodnik,

ale ci tylko opłatkiem się łamali i życzenia składali.

Nagle wszystkie ǳiewuchy, jakie były w kuchni, zaczynały wrzeszczeć, jakby je kto ze

skóry obǳierał, a w oknach pokazywały się pyzate, czerwone gęby. Nie były one straszne,

kiedy wisiały jako maski na straganach w miasteczku, ale teraz, gdy się ruszały okropnie

i wykrzykiwały za oknem, mogły się niejednemu włosy zjeżyć na głowie. ǲieci uciekały

co sił do pokoju. Po chwili jednak wracały znowu i z jedną nogą na progu, patrzyły, jak

wchoǳił do kuchni „gwiazdor”¹⁵ z wielką siwą brodą i pytał ǳieci kucharki o pacierz.

Później myśmy się z roǳicami ǳielili opłatkiem i nareszcie zasiadaliśmy do wiecze-

Jeǳenie, Uczta

rzy, podczas której matka drżała, aby ǳieci nie udławiły się ością, a ǳieci jadły ryby ze

strachem i zdawało im się czasem, że się dławią. Wtedy ojciec kazał im jeść dużo kar-

toﬂi, i były zachwycone. Do wieczerzy ǳieci dostawały słodkiego muszkatołowego wina

i prosiły o jeszcze. W końcu zjawiały się bakalie — sen całego roku — słodycz dak-

tyli pachnąca i ostra słodycz ﬁg, aromatycznie szczypiące roǳynki, zimne marmoladki,

wonne korzenne pierniki, a na końcu orzechy.

¹² ore a. ore (daw.) — płonąć; lśnić, świecić.

¹³ eani a. ean (daw.) — przeznaczony dla czelaǳi, tj. dla służby.

¹⁴ oar (daw.) — tu: pracownik zarząǳający robotnikami rolnymi w folwarku.

¹⁵ iaor (reg.) — w tradycji zach. i płn. Polski (Lubuskie, Wielkopolska, część Kujaw, Kaszuby) najważ-

niejszy z kolędników, noszący gwiazdę i rozdający ǳieciom prezenty.

Boże Naroǳenie



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: