Basnie z Krainy tysiąca jezior.pdf

BAŚNIE Z KRAINY TYSIĄCA JEZIOR

Ilustrował Jerzy W. Bielecki

lodiak

Opracowanie graficzne Jerzy W. Bielecki

Wybór i redakcja Józef Jacek Rójek

Redakcja techniczna Elżbieta Skóra

Korekta Roma Jaśkiewicz

ISBN 83-7036-001-9 i Copyright by Wydawnictwo Zodiak, Olsztyn 1989

Redakcja Wydawnictw Pozaprasowych „Zodiak" RSW „Prasa-Książka-Ruch"

Olsztyn 1989

Wydanie I. Nakład 79 500+300 egz.

Objętość: ark. wyd. 4,4, ark. druk. 4,0/16

Olsztyńskie Zakłady Graficzne im. S. Pieniężnego

10-417 Olsztyn, ul. Towarowa 2

Zam. 991/89 Z-3/57

Władysław Gębik

NARODZINY POETY

Kiedy Michałek miał cztery lata, musiał już pomagać w gospodarstwie.

Niewielkie to było gospodarstwo, toteż tym więcej trzeba było pracować, żeby

zarobić na chleb. Ojciec od świtu do późnej nieraz nocy miał pełne ręce

roboty. W zimie pomagał przy zwózce drzewa z lasu, latem pracował na roli

u bogatych gburów. Michałek byłby nieraz chętnie pojechał z ojcem tak go

ciekawiło, co też może być w tym tajemniczym lesie. Tyle różnych nasłuchał

się o nim dziwności. Ale ojciec tłumaczył, że jest jeszcze za mały. Pasł

więc Michałek gęsi koło domu, pilnował kur, a czasem zleciła mu matka jeszcze

nadzór nad kozą. Trzeba było uważać, żeby nie urwała się z palika i nie

pognała w las.

Co rano wyganiał gęsi w pole, siadał na miedzy i żeby gąski lepiej się pasły

— przyśpiewywał im i wygrywał na swoich skrzy-peczkach przeróżne melodie

i piosenki. Zdziwiłby się niemało kto

by posłuchał tego Michałkowego grania. Jakieś: tili,

tirli__

— jakby mucha brzęczała. Ale to był cały świat Michałkowej muzyki,

zaczarowany świat tonów, który tylko on jeden rozumiał. Czasem składało się

to granie nawet w piosenkę o gąskach, zapamiętaną od matki:

Tili, tili, turlu, lu, chodźcie, gąski, po polu....

Albo i te skrzypeczki — pożal się Boże! Dwa patyki złożone na krzyż były

w wyobraźni Michałka co najmniej tak pięknym instrumentem, jak ten, który

widział niedawno u wędrownego grajka.

Wiosną tego roku zjawił się taki grajek we wsi. Chodził od domu do domu,

dzieci za nim biegały, a on wygrywał przeróżne melodie i śpiewał, że tylko

słuchać. Podobało się Michałkowi to dziwne muzykowanie. Nawet o domu

zapomniał i wracać nie miał ochoty, gdy go matka wołała.

„Hej, żeby tak zagrać jak on!" — myślał.

Toteż wygrywał Michałek coraz piękniej na swoich skrzypecz-kach, a wydawało

mu się, że gra tak prawie, jak wędrowny skrzy-pek. Gąski nie rozbiegały sie

po polu, ale chodziły razem, pogęgu-jąc wesoło, jakby rozumiały Michałkową

muzykę. On zaś najchętniej siadywał na wysokiej skarpie, skąd roztaczał się

najpiękniejszy widok na całą okolicę.

Dookoła, jak okiem sięgnąć, ciemne wstęgi lasów opasywały horyzont, w dole

zaś falowało spokojnie ogromne jezioro, połyskujące w słońcu błękitnymi

grzbietami fal, a czasem groźne, zagniewane, że strach patrzeć. Od wody,

zarośniętej gęsto przy brzegach zielonymi szuwarami, niosła się w słoneczne

dni ptasia muzyka, zgodna, zgrabna, a nieraz swarliwa, kłótliwa — tyle

„gracy" grało w tej kapeli naraz. Niekiedy cichli wszyscy, a tylko jeden

wywodził swoje piosneczki tak pięknie, że słuchając zapominało się o

chłodzie i głodzie, i dopiero matczyne wołanie przypominało, że już do domu

czas.

Najwięcej jednak pociągał Michałka tajemniczy las. Długo nieraz wpatrywał

się w grzebień granatowej wstęgi opasującej jezioro i starał się w małej

głowince układać po swojemu to wszystko, co wieczorami opowiadał o lesie

ojciec i sąsiedzi.

Gdy już podrósł trochę, matka pozwalała mu chodzić na skraj lasu po jagody

albo grzyby. Niewiele tych leśnych darów przynosił do domu, tyle bowiem było

wśród drzew różnych tajemnic, które go urzekały. Nie mógł się nigdy dość

napatrzeć ni nasłuchać. I muzyka drzew była w lesie całkiem inna niż trzcin

nad jeziorem, i wiatr inaczej szumiał, i ptaki dziwniej śpiewały.

Łowił Michałek uchem każdy dźwięk, podobała mu się ta leśna muzyka bardzo

— ale przecież nie było piękniejszego grania nad skrzy pęczki.

Któregoś lata zawitał znowu do wioski wędrowny grajek. Mi-

chałek chodził za nim krok w krok, jak urzeczony. Patrzył, jak przebiera

palcami, jak smykiem wodzi po strunach, słuchał... Chciał nawet poprosić

wujka Ćwierkałę — bo tak go we wsi nazywali — żeby mu pozwolił dotknąć

skrzypiec, ale w ostatniej chwili zabrakło mu odwagi. Toteż gdy

rozgorączkowany wrócił do domu, wyszukał gdzieś' kawałek deski i zaczął

strugać skrzype-czki na podobieństwo tych, jakie widział u muzykanta. A gdy

skończył, zdawało mu się, że są prawie takie same, a może nawet ładniejsze:

i deska równa, i druty wyciągnięte jak należy, i smyk z nici lnianych

wyproszonych u matki — równiutki. Żeby tak na nich zagrać jak wioskowy

muzykant — cóż to byłaby za radość!

Brał Michałek ukradkiem swoje skrzypeczki do lasu i próbował grać na nich

ulubione piosenki. Nikt mu tu nie przeszkadzał, nikt też na niego nie

krzyczał, że brzęczy jak bąk albo piszczy jak mysz. Las słuchał cierpliwie

Michałkowego grania, coś tam powtarzał, a czasem nawet zawtórował dziwnym

poszumem w gałęziach i konarach drzew.

Tak rósł Michałek i poznawał świat. Pewnego razu szukając grzybów zapuścił

się Michałek głębiej w las. Z ciekawością przyglądał się wiewiórkom, jak

harcują na wierzchołkach drzew, skaczą z gałęzi na gałąź po konarach.

Zazdrościł im zręczności, podpatrywał, okrążał, gonił... W pewnej chwili

spostrzegł w gąszczu okazałego ptaka niezwykłej urody, w czarnej jak ksiądz

sutannie, z czerwoną czapeczką na kształtnej głowie, ozdobionej okazałym

dziobem. Nigdy jeszcze takiego nie widział. Przechadzał się po pniu w dół

i do góry, skakał z drzewa na drzewo. Nie zwracał zupełnie uwagi na Michałka,

który mu się bacznie przyglądał i nie mógł się nadziwić, jak zręcznie skacze

po stromym pniu, schodzi głową w dół i co chwila puka w pień.

— Ty, stukawka, czego tam szukasz?

Stukawka jednak nie dosłyszał Michałkowego pytania, bo już był na innym

drzewie.

Idąc coraz dalej w głąb lasu za skaczącym po drzewach dzięciołem, doszedł

wreszcie Michałek na skraj nieznanej polany i tu stracił stukawkę z oczu.

— Stukawka! Stukawka! — wołał.

Kawka... awka... — powtarzało za Michałkiem echo. Ale stukawka przepadł,

zniknął gdzieś w gąszczu i nie chciał pokazać się więcej.

Przedzierając się przez gąszcze, wyszedł Michałek na polanę. Było tu tak

pięknie, że usiadł na zwalonym przez wichry pniu drzewa i długo nie mógł

się nadziwić temu bogactwu kolorów zielonego świata, który go zewsząd

otaczał. Wydało mu się w pewnej chwili, że wszystkie kwiaty zapatrzyły się

na niego jak dzieci w wiosce na wędrownego grajka Ćwierkałę.

¦;">

Wyciągnął więc skrzypeczki i zaczął, podpatrzonym u wuja Ćwierkały ruchem,

grać na uciechę kolorowej gromadce: Choćbyś schodził lasy, góry, Świat cały

— nie znajdziesz raju, Bo nad Warmię i Mazury Nie masz piękniejszego kraju...

A że piosenka była długa, więc i grania było sporo. Potem przypomniał sobie

piosenki wujka Ćwierkały. Jakże on to śpiewał:

Furały jaskółki, bujały wysoko, Do mojej matuli daleko, daleko... Słońce

zaczęło się już zniżać, a Michałek grał i grał.

— Hej, kto tam niepokoi las? — usłyszał nagle jakiś głos.

Zaszeleściło coś w zaroślach i po chwili wyszedł na polanę starzec o pooranej

bruzdami twarzy, z długą siwą brodą. Zobaczywszy Michałka przystanął, jakiś

czas bacznie mu się przyglądał, wreszcie opierając się na lasce podszedł

do niego bliżej.

— Skąd się tu wziąłeś i co tu robisz? — zapytał groźnie. Michałek drżał

cały, ze strachu nie mógł wydobyć słowa.

— No, co? Nie umiesz mówić? — odezwał się łagodniej starzec. — Pytam się,

skąd się tu wziąłeś?

— Przy-y-szedłem posłuchać leśnej muzyki — odpowiedział jąkając się

chłopiec — i nauczyć się grać na moich skrzypeczkach.

— Na twoich skrzypeczkach? Ano pokażże je!

Michałek podał nieśmiało skrzypeczki. Dziad wziął je do ręki, obejrzał,

opukał, pokiwał głową i oddając je rzekł:

— Nie będzie z nich pięknej muzyki. Skrzypki, widzisz, mój chłopcze, muszą

mieć duszę, a twoje są bez duszy, to jakże będą grały? Szkoda i

próbować. Lepiej zostaw to twoje granie, a pomóż mi zbierać

zioła, bo ja już źle widzę i schylać mi się ciężko.

Skoczył Michałek, by usłużyć dziadkowi. Chodził za nim krok w krok po

polanie, zrywał ziółka i podawał starcowi. Ten zaś oglądał je uważnie,

wąchał, czasem rozcierał w palcach i chował do woreczka albo odrzucał za

siebie.

Tak chodzili czas dłuższy. Nazbierali dużo ziół, a kiedy doszli

do końca polany, zmęczony dziaduś usiadł na zwalonym przez burzę pniu

ogromnej sosny i ciężko oddychał. Michałek siadł obok, ale naraz przypomniał

sobie swoje skrzypeczki i dalejże ich szukać. Biegał tu i tam, ale wszystko

daremnie. Skrzypeczki przepadły bez śladu. Zmartwiony, pochlipał z

serdecznym żalem:

— Skrzypeczki... Moje skrzypeczki.

Usłyszał dziaduś narzekania chłopca, zawołał go do siebie i rzekł:

— Nie żałuj twoich skrzypeczek. Mówiłem ci, że są bez duszy. Chociażbyś

na nich i co zagrał, duszy ludzkiej nie rozgrzejesz. Nic ludziom po takich

pieśniach, które płyną z martwych tylko strun.

— Dziaduniu złoty, ale ja tak chciałbym nauczyć się grać na skrzypeczkach!

— I po co ci to granie? — zapytał starzec.

— Chciałbym ludziom grać i śpiewać takie piosenki, żeby im nie było smutno.

„Tyle smutku jest na świecie — mówi nieraz do mnie moja matulka — a jak sobie

zaśpiewam, gdzieś one wszystkie giną". To ja takie piosenki chciałbym grać,

dziaduniu.

— No to chodź ze mną. Ja cię nauczę.

— A kto wy jesteście? — zatrwożył się Michałek.

— Ja jestem stróżem tej puszczy, tych drzew, tych ziół i

ptaków, tych pieśni, które tu szukają schronienia, i wszystkiego, co w

puszczy żyje, a co nie każdy człowiek zobaczyć może.

— A ja mógłbym zobaczyć? — zapytał nieśmiało Michałek.

— Ja bronię puszczy tylko przed złymi ludźmi i biada takiemu człowiekowi,

gdy zapuści się za daleko... Ale my tu gadu, gadu, a słoneczko już nisko.

Daleka droga przed nami.

Podniósł się z trudem, zarzucił woreczek na plecy i sapiąc ciężko, ruszył

ścieżką w las.

— Dziaduniu...

— Co zaś?

— Ciężko wam? — zapytał Michałek.

— Ano, nielekko.

— To dajcież mi ten worek, ja go poniosę. Silny jestem. Prędzej wam się

pójdzie.

Michałek wziął woreczek z ziołami, przerzucił przez ramię,

dziadunio zaś poprawił kijaszek w ręce i tak szli dalej w milczeniu, krętymi

ścieżkami przez gęste i wybujałe podszycie starej Puszczy Piskiej, aż wyszli

na niewielką polanę, gdzie rosło siedem rozłożystych, ogromnych dębów.

Pomiędzy tymi olbrzymami, które liczyły może po tysiąc lat albo i więcej,

stała niewielka, z pni cisowych zbudowana chatka.

Kiedy weszli do środka, dziaduś rozsypał przyniesione przez Michałka zioła,

rozłożył je na drabinkach w komorze, a następnie przeszedł do izby, wydobył

z szafy bochenek chleba i rzekł:

— No, bierz się do roboty, boś głodny, a ja tymczasem

spróbuję porozmawiać z moimi skrzypeczkami.

Michałkowi nie trzeba było tego dwa razy powtarzać. Dziadek tymczasem zdjął

ze ściany skrzypce, zdmuchnął z nich kurz, otarł delikatnie dłonią.

Chłopiec, żując skwapliwie chleb, patrzył uważnie na każdy ruch dziadka —

czy skrzypce naprawdę mogą mieć duszę i jak się na takich gra? Brzęknęły

struny. Dziadek przykręcał kołeczki, poprawiał, wyprostował smyk i wreszcie

dotknął nim strun. Na izbę zaczęły płynąć dziwne, jakby znajome melodie,

ale tak piękne, że Michałek zapomniał całkiem o jedzeniu i tylko słuchał

jak urzeczony. Wydawało mu sie, że niektóre pieśni już gdzieś słyszał. Może

grał je muzykant, a może śpiewała je matka — ale nie były tak piękne jak

dziadunia. Słuchałoby się tak do końca życia!

Ale dziadunio przestał grać, oparł skrzypce o kolano i tak trwał z

przymkniętymi oczami. Tylko szybki oddech wskazywał, że zmęczyło go to

granie. Po chwili przetarł oczy i podając skrzypce Michałkowi rzekł:

— Masz, spróbuj!

Wyciągnął Michałek drżące ze szczęścia ręce, ujął delikatnie skrzypce,

przytknął pod brodę i zaczął nieśmiało wodzić smyczkiem po strunach.

Dziadunio uczył, poprawiał, upominał, odsłaniając przed Michałkiem coraz

wspanialsze uroki zaczarowanego świata tonów.

Jak długo trwała ta nauka — trudno powiedzieć. Nikt godzin ani dni nie

liczył. Michałkowi zdawało się, że dopiero co wziął skrzypki do ręki. Dziwił

się tylko, że palce jakby same lekko

chodzą po strunach i skrzypeczki pięknie grają — bez mała tak, jak u

dziadunia.

— Dzieduniu złoty, grają! Jak pięknie grają! — mówił w zachwyceniu.

— Tak. Pięknie grają — westchnął dziadek. — Nasze grają piosenki... Te

dawne, żyjące wśród puszczy, które ludzie już zapomnieli, i te, które dziś

na całych Mazurach i het, na Warmii śpiewają-

— I tak jakoś dziwnie, dziaduniu, grają — dodał Michałek w zamyśleniu —

jak żywe.

— Bo też żywe one są Michałku, żywe. To nie te zwykłe gęśliki z lipowego

drzewa ani takie jak twoje, które zostały na łące. One mają duszę,

Michałku... Weź je sobie — rzekł dziad po chwili. — Stary już jestem i grać

nie mam komu. Chyba tym ptakom, wiewiórkom i drzewom, ale one dość mają

swojej leśnej muzyki...

— Dziaduniu mój złociutki... naprawdę... mogę je wziąć?

— Możesz, Michałku. Niech dalej służą ludziom i tobie.

— Mogę zabrać ze sobą? Naprawdę? — przerywanym ze wzruszenia głosem

powtarzał Michałek, nie wierząc własnemu szczęściu.

— Jeden tylko stawiam warunek — rzekł dziad. — Nie wolno ci skrzypiec tych

przehandlować. Gdybyś to uczynił, straciłbyś tę najdziwniejszą moc, jaką

stąd zabierasz. Dopiero gdy będziesz stary jak ja i nie będziesz już mógł

ludziom uweselać życia, poszukasz godnego następcy i jemu podarujesz te

skrzypeczki tak, jak ja to robię dziś.

— Nie sprzedam nigdy, za największe skarby nie oddam! — zapewniał gorąco

Michałek. — Najpiękniejsze piosenki będą wygrywał, tak jak ty, dziaduniu...

— Hej, jest ci tych pieśni w narodzie naszym moc! Ani je policzysz, ani

spamiętasz — mówił w zamyśleniu starzec. — Jest w nich jakaś dziwna i tajemna

siła, co koi bóle i troski, sprowadza sen na zmęczone powieki lub ucisza

burzę w duszy ludzkiej. Pieśni żywe, wyśpiewane przez te skrzypeczki, mają

w sobie taką moc, że zdolne są zbudzić ludzi z uśpienia, poruszyć ich,

porwać... Bo widzisz, Michałku — pokiwał głową staruszek — są i pieśni mart-

we, złożone jedynie ze słów i tonów, co bawią tylko ucho, są i pieśni

fałszywe, co mamią bałamutnie lub na złe sprowadzają drogi. Gdy dorośniesz,

zrozumiesz, że tylko pieśń żywa i wolna zdolna jest uskrzydlić myśli i czyny

człowieka, a życie jego uczynić pełniejszym, lepszym i piękniejszym...

Niechże twoje pieśni będą zawsze czyste, jak czyste są twe myśli i dusza

— dodał dziadunio na pożegnanie.

Nie wszystko zrozumiał Michałek. Starał się jednak zapamiętać każde jego

słowo. Ale jedno wiedział: że pieśni jego będą żywe i służyć będą ludziom.

— Pragnąłbym — powiedział — żeby przyniosły im także dużo radości... i to

wszystko, o czym mówiłeś dziaduniu, to, na co czekają.

Irena Kwint owa

LEGENDA O ŁYNIE

Hej, umiał ci śpiewać Jasiek sierota, bo umiał! Tak jak nikt! Kiedy był

jeszcze mały i krowy rankiem brzegiem jeziora pędził, cieniutki jego głosik

leciał po srebrnej rosie daleko, daleko... Pluskały, szemrały modre fale,

chwiała się wysoka trzcina, wiatr kładł szerokie skrzydła na srebrną taflę

wody, a Jasiek jak ten skowronek piosenką witał wschodzące słońce.

A znał tych piosenek jak nikt chyba na świecie. I tę o sieroteń-ce, co chlebek

cienki jak listek klonowy jadła, łzami go sierocymi oblewając, i tę o

kaczorze i kaczuszce po jeziornej toni pływających, i tę o jaskółkach, co

nad dalekimi drogami przelatują, i tę o modrych oczkach, co spać im

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: