Kunicki - Publicystyka polityczna Ernsta Jungera.pdf

(1384 KB) Pobierz

W O J C I E C H K U N IC K I

Wstęp

w czarnej legendzie Ernsta Jiingera (1 8 9 5 -1 9 9 8 ) jego publicystyka

polityczna z lat 1 9 2 3 -1 9 3 3 odegrała decydującą rolę. Za sprawą jej niezna

jomości przez miarodajne elity niemieckie i międzynarodowe można było

stylizować pisarza na demonicznego guru prawicowej „sceny” i nadać mu

znaczenia pożądane na kolejnych etapach walki o pokój i przyjaźń między

narodami. Sam pisarz jakby pragnął tej inscenizacji niechęci, nie zgadzając

się na ponowną publikację swych tekstów, a jeśli już decydował się na ich

przypomnienie, to jedynie w formie zmodyfikowanej, pozbawionej żaru i

namiętności z lat dwudziestych jak w wypadku najsłynniejszego i najbar

dziej spornego traktatu

Totalna m obilizacja.

Dopiero po jego śmierci uka

zała się znakomita edycja

Politische Publizistik

skomentowana przez boń-

skiego politologa Svena Olafa Berggotza*. Wraz z edycjami korespondencji

pisarza z Carlem Schmittem^, Gerhardem Nebelem^, Friedrichem Hielsche-

rem“ Gottfriedem Bennem^ stanowi to wydanie

Publicystyki

jedno z pod

stawowych źródeł nie tylko poznania dzieła Jiingera, ale także reprezento

wanej przez niego formuły rewolucyjnego nacjonalizmu, mieszczącego się

w ramach tak zwanej „rewolucji konserwatywnej”.

‘ Ernst Jünger:

Politische Publizistik. 1 9 1 9 bis 1 9 3 3 .

H erausgegeben, kom

m entiert und mit einem N ach w o rt von Sven O laf Berggötz. Stuttgart: K lett-C ot-

ta 2 0 0 1 . Dalej cytow any jako B.

^Ernst Jünger - C arl Schm itt:

B riefw echsel.

Herausgegeben, kom m entiert und

m it einem N ach w o rt von H elm uth Kiesel. Stuttgart: K lett-C o tta 1 9 9 9 .

’ Ernst Jünger - G erhard N ebel:

B riefe 1 9 3 8 - 1 9 7 4 .

H erausgegeben, kom m en

tiert und mit einem N ach w o rt von Ulrich Fröschle und M ichael N eum ann: Stut

tg art: K lett-C o tta 2 0 0 3 .

'* Ernst Jünger, Friedrich H ielscher:

B riefe 1 9 2 7 - 1 9 8 5 .

Herausgegeben, kom

m entiert und mit einem N ach w o rt von Ina Schm idt und Stefan Breuer. Stuttgart:

K lett-C o tta 2 0 0 5 . Dalej cyt. jako JH .

^Gottfried B e n n -E r n s t Jünger:

Briefwechsel 1 9 4 9 - 1 9 5 6 .

Herausgegeben, kom

m entiert und mit einem N ach w ort von H olger H of. Stuttgart: K lett-C otta 2 0 0 6 .

10___________________________________ERNST JÜN G ER - PUBLICYSTYKA POLITYCZNA

W O JN A

Wojna była dla Jiingera szokiem. W trakcie jej trwania zapisze w swo

ich zeszytacii, będących podstawą pierwszej relacji wojennej

W stalowych

burzach:

„Gówniana wojna”'’, by słowa te histerycznie przekreślić a w świa

domości konstruować kolejne próby estetycznego i światopoglądowego

przezwyciężenia szoku. W ojna jest początkiem nowego świata, nowym roz

daniem kart, niszczycielką dotychczasowych ładów, co zapowiadał filozof

Woli M ocy Friedrich Nietzsche:

„Wojna stanowiła pramgławicę możliwości psychicznych, w której

kłębiły się zarodki rozwoju; kto w jej wpływie dostrzegał tylko suro

wość i barbarzyństwo, ten z ogromnego całokształtu zjawisk wyłuski

wał jedną jedyną właściwość z podobną ideologiczną samowolą, co

ten, który widział w niej wyłącznie objaw patriotyzmu i heroizmu”^

Wojna była zatem dla młodego człowieka w 1923 roku, kiedy spisywał

te słowa, przeżyciem, wobec którego można jeszcze było zająć rozmaitą

postawę: apologetyczną lub negującą: jest to wyraźny ślad tradycji forma-

cyjności (Bildung), obiektywizmu postaw ponadpolitycznych. Inne mnie

manie na temat roli wojny, pogląd pozostający jeszcze w obrębie tradycji

form acyjnej, powtórzy młody pisarz za Thomasem Mannem ; „Również ta

wojna jest w ogromnym stopniu wspólną europejską katastrofą, a także

wspólną europejską akcją...”*, powie słynny autor

Rozważań człowieka a p o

litycznego

(1 917). Jünger, odrzucając kosmopolityzm „cywilizowanych li

teratów ” stwierdzi w powieści

Sturm:

„Przed wojną wszyscy trzej mieliśmy światopogląd, który w jakiejś

mierze wykraczał poza pierwiastek narodowy. W kawiarniach nie czy

tywaliśmy bynajmniej tylko niemieckich gazet, a granic nie przekra

czaliśmy wyłącznie w sensie geograficznym. A przecież, kiedy świat

stanął naprzeciwko siebie w postaci zmagających się ze sobą sojuszy,

nie przymus pognał nas pod niemieckie sztandary. [...] Pod jakim się

walczy sztandarem, to w ostatecznym rozrachunku rzecz zupełnie obo

^ O bszerna analiza autentycznych notatek Jiingera z pola walki znajduje się

w. Joh n King;

„Wann hat dieser Scheisskrieg ein E n d e ”. Writing a nd Reivriting the

First W ord War,

Schnellroda: Antaios 2 0 0 3 ( = Luminar. Schriften zu Ernst und

Friedrich G eorg Jünger 2 ).

^ Ernst Jü n ger:

Sturm .

Przełożył Łukasz M usiał. Toruń: Tako 2 0 0 6 , s. 2 7 .

Thom as M ann:

Betrachtungen eines Unpolitischen.

Berlin: S. Eischer-Verlag

1 9 2 2 , s. 1 8 1 .

WSTĘP

ję tn a; pew n e jest n a to m ia st je d n o : o statn i żo łn ierz lub o sta tn i poilu,

k tó ry w bitw ie p o d M a r n ą strz ela ł i ład o w ał działa, m a w iększe dla

św iata zn aczen ie niż ca ła sterta książek, k tó re ow i lite ra ci są w stanie

z g ro m a d z ić”’ .

To przekonanie o wspólnym wysiłku wojennym powróci w traktatach

diagnostycznych ostatniej frazy republiki weimarskiej, a przede wszystkim

Totalnej mobilizacji.

Na razie jednak młody autor poszukuje dla siebie i

swojego pokolenia sensu wojny, utożsamiając go z sensem działalności po

litycznej. W trakcie intensywnego samokształcenia w latach 1 9 1 9 -1 9 2 3 ,

kiedy pracował w zredukowanej armii, zbierze szereg inspiracji pozwalają

cych mu stworzyć własną „pozycję bojową”. Przy całym akcentowaniu „woli”

kosztem uczucia, „czynu” kosztem „atramentu”, przy całym aktywizmie

przemawiającym przede wszystkim z pierwszych manifestów politycznych

pisarza nie należy zapominać, że jego protest nie był inspirowany wyłącznie

czystym przeżyciem wojny, ale przede wszystkim może przeżyciem lekturo

wym, które dopiero w latach dwudziestych pozwoliło Jüngerowi stworzyć

ramy dla rozmaitych sensów przeżycia szoku, czyli wojny^®. Pisarz jako czy

telnik, kreowany żołnierz Jünger jako czytelnik - oto jeden z wielkich te

matów powstającej wówczas prozy w ojennej: W

Stalowych burzach

wspo

mni Ludwika Ariosta, Laurence’a Sterna, Fiodora Dostojewskiego z jego

Braćm i Karam azow,

będzie cytował Herdera i Goethego, a nade wszystko

Nietzschego. Po wojnie dojdą intensywne lektury z najrozmaitszych dzie

dzin, ale przede wszystkim dalsze studia nad Friedrichem Nietzschem i

Oswaldem Spenglerem, które nauczą go dwóch postaw: z jednej strony

rewolucyjnej, przekonania, że świat dawnych wartości legł w gruzach, z

drugiej strony morfologicznej refleksji o dziejach. Prawdopodobnie w okresie

powojennym, do 192 2 roku, zapozna się gruntownie z traktatem Thomasa

M anna

Betrachtungen eines Unpolitischen.

Inspiracje tym tekstem widocz

ne są w

Publicystyce

na każdym niemal kroku. Rozpoczynając studia zoolo

gii w Lipsku, a następnie w stacji zoologicznej profesora Antona Dohrna w

’ Ernst Jünger:

S tu rm ,

s. 4 2 .

Jest to sytuacja bardzo podobna do postaw rom antycznych, które były w

całości nacechow ane elem entem form acyjnym . „Świat książek” w arunkow ał u

rom antyków w zasadniczym stopniu „świat rzeczyw isty” . Z o b : Zygm unt Łem -

picki:

Świat książek i świat rzeczywisty. Przyczynek do ujęcia istoty rom antyzm u.

Tłum . Olga Dobijanka. W: Tenże:

Renesans, O św iecenie, R om antyzm i inne stu

dia z historii kultury.

Przedm ową poprzedził Bogdan Suchodolski. W arszawa: PW N

1 9 6 6 , s. 3 2 9 - 3 6 9 .

12___________________________________ERNST JÜ N G ER - PUBLICYSTYKA POLITYCZNA

Neapolu” przyswoi sobie spojrzenie biologa, entomologa, odziedziczy nie

jako dziewiętnastowieczną fascynację naukami przyrodniczymi, a wypraco

wane tam modele: teoria warstwowych katastrof Cuviera i teoria ewolucji

Darwina zaczną warunkować jego estetyzujące postrzeganie polityki.

S P E N G L E R - M Y Ś L E N IE A N T Y T E T Y C Z N E

Spenglera nie tylko czytano. Spenglerem myślano. Wielkie dzieło

Unter

gang des Abendlandes

dostarczało nie tylko spolityzowanych haseł, nie tyl

ko ustalało swoiste pojęcie polityki i polityczności, ale kazało spoglądać na

rzeczywistość jako wyraz poszczególnych „kształtów życia” (Gestalten), si

łowych centrów organizujących kolejne epoki dziejowe. Opisowość Jiinge

ra, jego zamiłowanie do myślenia biologicznego korespondowało z ładem

refleksji Spenglera, który ten określał jako „fizjognom ikę” traktując „kul

tury jako organizmy”’^, gdzie wszystko, co „przemijające” jest wyrazem

„duszy”. Wyraz, symbol, znak: te próby poszukiwania istotności za wi

dzialną przypadkowością, kształtu życia za tym, co widzialne będą warun

kować styl myślenia „nowych konserwatystów” - Ernsta Jiingera, Franza

Schauweckera, Friedricha Georga Jiingera. Przede wszystkim antynomie

Spenglera: między cywilizacją a kulturą, bytem (Dasein) a bytem świado

mym (Wachsein), przypadkiem a losem, morfologią a fizjognomiką warun

kować będą antytetyczny styl eseistyki politycznej Jiingera. Polemizując z

liberalną wizja zhumanizowanej polityki powie: „Zupełnie mylne jest na

tomiast zdanie Hillera: „Człowieczeństwo jest jedynym sensem polityki”.

Sensem polityki jest wyłącznie los narodów, zmagający się o kształt własnej

potęgi. Polityka podlega zatem woli, a nie uczuciom.” O wspólnotach po

wie: „Nasze wspólnoty winny być wspólnotami krwi, to jest nasz podsta

wowy postulat. Czym jednak jest krew? To pytanie jest proste i trudne

zarazem. W nim ujawnia się rozziew między poznaniem a uczuciem.”

“ Stazione Z o o lo g ica di Napoli została założona w 1 8 7 3 przez Antona D ohr

na i kierow ana w 1 9 2 5 przez jego syna Reinharda. Tutaj też w ypracow ał Elans

Driesch - inny nauczyciel Jiingera w Lipsku - założenia teorii neowitalizm u.

Oswald Spengler:

D e r U ntergang des A bendlandes. Erster B and G estalt u n d

W irklichkeit.

M ün chen: C .H . Becksche Verlagsbuchhandlung O skar Beck 1 9 2 3

(dalej cyt. jako Spengler I), s. 1 3 6 : „M orfologia tego, co ludzkie i rozciągnięte,

nauka, która odkrywa i porządkuje praw a natury i układy przyczynow e nazywa

się system atyką. M orfologia tego, co organiczne, dziejów i życia, tego wszystkie

go, co nosi w sobie kierunek i los, nazywa się fizjognom iką” .

WSTĘP

Z O Ł N IE R Z F R O N T O W Y

Myślenie antytetyczne zdominuje przede wszystkim cykl artykułów z

roku 1 9 2 5 , publikowanych w dodatku „Die Standarte”, gdzie pisarz stara

się sformułować nie abstrakcyjny program dla hipotetycznego ruchu żoł

nierzy frontowych, ale konkretny program ideowy dla blisko dwustuty-

sięcznej rzeszy członków organizacji „Stahlhelm”. Organizacja „Stahlhelm”

skupiała najrozmaitszych ludzi z najrozmaitszych warstw społecznych. Nie

była partią polityczną, ale raczej związkiem kombatanckim. Je j członków

łączyło przeżycie wojny. Był to właściwie jedyny niekwestionowany czyn

nik wspólnotowy; mógł różnić ich natomiast stosunek do państwa, trady

cji, cesarstwa/wilhelminizmu, rewolucji. Młody intelektualista miał zatem

z grupą swoich sojuszników sformułować nie tyle program polityczny, ile

raczej program ideowy dla wielkiego ruchu społecznego, a tym samym

wyjaśnić jego członkom podstawowe - i wykreowane przez niego - pojęcia

nadające sens działalności politycznej. W artykule

Istota żołnierstwa fron

towego

ustala zatem „istotę zjawiska” poprzez ustalenie podstawowych pojęć

swojej działalności: to ustalenie nie jest intuicyjne i prywatystyczne („może

takie okazjonalne określanie być wygodne dla programów partyjnych for

mułowanych z zamiarem łapania głosów”), tam jednak, „gdzie przykłada

się wartość do tworzenia zdecydowanych i świadomych grup, bez względu

na ich liczebność”, „należy mówić to, czego się chce” '\ Nietrudno dostrzec

w tych deklaracjach sprzeczność: z jednej strony pisarz rezygnuje z demo

kratycznych roszczeń (chce mówić do grup niezależnie od ich liczebności),

z drugiej pragnie wyjaśnić zasadnicze pojęcia swojej programatyki w ra

mach masowej jakby nie było organizacji żołnierzy frontowych. Ten roz-

dżwięk doprowadzi Jiingera pod koniec lat dwudziestych do rezygnacji z

prób politycznego oddziaływania. Tu jednak stawia w centrum nowego

światopoglądu „istotę” „żołnierza”, ale „żołnierza frontow ego”. Co cieka

we próbuje ustalić istotę tego żołnierza tak, jak socjaldemokraci, którzy pod

pojęciem robotnika pojmują jedynie robotnika „świadomego klasowo”’“ Nie

wystarcza tu „męskie przeżycie” kogoś, kto w czasie wojny, niezależnie od

miejsca i czasu stał tak blisko wroga, że swoim działaniem zdołał mu za

Ernst Jünger:

Wesen des Frontsoldatentum s,

w: „Die Stan darte” 6. 9. 1 9 2 5 .

(Z ob. Ernst Jünger:

Politische Publizistik. 1 9 1 8 bis 1 9 3 3 .

Herausgegeben, kom

m entiert und m it einem N ach w o rt von Sven Olaf Berggötz. Stuttgart: K lett-C ot-

ta 2 0 0 1 . dalej cyt. jako B tu B, s. 6 6 ) .

'■»Tamże.

Kunicki - Publicystyka polityczna Ernsta Jungera.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: