Kunicki - Publicystyka polityczna Ernsta Jungera.pdf
(
1384 KB
)
Pobierz
W O J C I E C H K U N IC K I
Wstęp
w czarnej legendzie Ernsta Jiingera (1 8 9 5 -1 9 9 8 ) jego publicystyka
polityczna z lat 1 9 2 3 -1 9 3 3 odegrała decydującą rolę. Za sprawą jej niezna
jomości przez miarodajne elity niemieckie i międzynarodowe można było
stylizować pisarza na demonicznego guru prawicowej „sceny” i nadać mu
znaczenia pożądane na kolejnych etapach walki o pokój i przyjaźń między
narodami. Sam pisarz jakby pragnął tej inscenizacji niechęci, nie zgadzając
się na ponowną publikację swych tekstów, a jeśli już decydował się na ich
przypomnienie, to jedynie w formie zmodyfikowanej, pozbawionej żaru i
namiętności z lat dwudziestych jak w wypadku najsłynniejszego i najbar
dziej spornego traktatu
Totalna m obilizacja.
Dopiero po jego śmierci uka
zała się znakomita edycja
Politische Publizistik
skomentowana przez boń-
skiego politologa Svena Olafa Berggotza*. Wraz z edycjami korespondencji
pisarza z Carlem Schmittem^, Gerhardem Nebelem^, Friedrichem Hielsche-
rem“ Gottfriedem Bennem^ stanowi to wydanie
Publicystyki
jedno z pod
*,
stawowych źródeł nie tylko poznania dzieła Jiingera, ale także reprezento
wanej przez niego formuły rewolucyjnego nacjonalizmu, mieszczącego się
w ramach tak zwanej „rewolucji konserwatywnej”.
‘ Ernst Jünger:
Politische Publizistik. 1 9 1 9 bis 1 9 3 3 .
H erausgegeben, kom
m entiert und mit einem N ach w o rt von Sven O laf Berggötz. Stuttgart: K lett-C ot-
ta 2 0 0 1 . Dalej cytow any jako B.
^Ernst Jünger - C arl Schm itt:
B riefw echsel.
Herausgegeben, kom m entiert und
m it einem N ach w o rt von H elm uth Kiesel. Stuttgart: K lett-C o tta 1 9 9 9 .
’ Ernst Jünger - G erhard N ebel:
B riefe 1 9 3 8 - 1 9 7 4 .
H erausgegeben, kom m en
tiert und mit einem N ach w o rt von Ulrich Fröschle und M ichael N eum ann: Stut
tg art: K lett-C o tta 2 0 0 3 .
'* Ernst Jünger, Friedrich H ielscher:
B riefe 1 9 2 7 - 1 9 8 5 .
Herausgegeben, kom
m entiert und mit einem N ach w o rt von Ina Schm idt und Stefan Breuer. Stuttgart:
K lett-C o tta 2 0 0 5 . Dalej cyt. jako JH .
^Gottfried B e n n -E r n s t Jünger:
Briefwechsel 1 9 4 9 - 1 9 5 6 .
Herausgegeben, kom
m entiert und mit einem N ach w ort von H olger H of. Stuttgart: K lett-C otta 2 0 0 6 .
10___________________________________ERNST JÜN G ER - PUBLICYSTYKA POLITYCZNA
W O JN A
Wojna była dla Jiingera szokiem. W trakcie jej trwania zapisze w swo
ich zeszytacii, będących podstawą pierwszej relacji wojennej
W stalowych
burzach:
„Gówniana wojna”'’, by słowa te histerycznie przekreślić a w świa
domości konstruować kolejne próby estetycznego i światopoglądowego
przezwyciężenia szoku. W ojna jest początkiem nowego świata, nowym roz
daniem kart, niszczycielką dotychczasowych ładów, co zapowiadał filozof
Woli M ocy Friedrich Nietzsche:
„Wojna stanowiła pramgławicę możliwości psychicznych, w której
kłębiły się zarodki rozwoju; kto w jej wpływie dostrzegał tylko suro
wość i barbarzyństwo, ten z ogromnego całokształtu zjawisk wyłuski
wał jedną jedyną właściwość z podobną ideologiczną samowolą, co
ten, który widział w niej wyłącznie objaw patriotyzmu i heroizmu”^
.
Wojna była zatem dla młodego człowieka w 1923 roku, kiedy spisywał
te słowa, przeżyciem, wobec którego można jeszcze było zająć rozmaitą
postawę: apologetyczną lub negującą: jest to wyraźny ślad tradycji forma-
cyjności (Bildung), obiektywizmu postaw ponadpolitycznych. Inne mnie
manie na temat roli wojny, pogląd pozostający jeszcze w obrębie tradycji
form acyjnej, powtórzy młody pisarz za Thomasem Mannem ; „Również ta
wojna jest w ogromnym stopniu wspólną europejską katastrofą, a także
wspólną europejską akcją...”*, powie słynny autor
Rozważań człowieka a p o
litycznego
(1 917). Jünger, odrzucając kosmopolityzm „cywilizowanych li
teratów ” stwierdzi w powieści
Sturm:
„Przed wojną wszyscy trzej mieliśmy światopogląd, który w jakiejś
mierze wykraczał poza pierwiastek narodowy. W kawiarniach nie czy
tywaliśmy bynajmniej tylko niemieckich gazet, a granic nie przekra
czaliśmy wyłącznie w sensie geograficznym. A przecież, kiedy świat
stanął naprzeciwko siebie w postaci zmagających się ze sobą sojuszy,
nie przymus pognał nas pod niemieckie sztandary. [...] Pod jakim się
walczy sztandarem, to w ostatecznym rozrachunku rzecz zupełnie obo
^ O bszerna analiza autentycznych notatek Jiingera z pola walki znajduje się
w. Joh n King;
„Wann hat dieser Scheisskrieg ein E n d e ”. Writing a nd Reivriting the
First W ord War,
Schnellroda: Antaios 2 0 0 3 ( = Luminar. Schriften zu Ernst und
Friedrich G eorg Jünger 2 ).
^ Ernst Jü n ger:
Sturm .
Przełożył Łukasz M usiał. Toruń: Tako 2 0 0 6 , s. 2 7 .
*
Thom as M ann:
Betrachtungen eines Unpolitischen.
Berlin: S. Eischer-Verlag
1 9 2 2 , s. 1 8 1 .
WSTĘP
ję tn a; pew n e jest n a to m ia st je d n o : o statn i żo łn ierz lub o sta tn i poilu,
k tó ry w bitw ie p o d M a r n ą strz ela ł i ład o w ał działa, m a w iększe dla
św iata zn aczen ie niż ca ła sterta książek, k tó re ow i lite ra ci są w stanie
z g ro m a d z ić”’ .
11
To przekonanie o wspólnym wysiłku wojennym powróci w traktatach
diagnostycznych ostatniej frazy republiki weimarskiej, a przede wszystkim
w
Totalnej mobilizacji.
Na razie jednak młody autor poszukuje dla siebie i
swojego pokolenia sensu wojny, utożsamiając go z sensem działalności po
litycznej. W trakcie intensywnego samokształcenia w latach 1 9 1 9 -1 9 2 3 ,
kiedy pracował w zredukowanej armii, zbierze szereg inspiracji pozwalają
cych mu stworzyć własną „pozycję bojową”. Przy całym akcentowaniu „woli”
kosztem uczucia, „czynu” kosztem „atramentu”, przy całym aktywizmie
przemawiającym przede wszystkim z pierwszych manifestów politycznych
pisarza nie należy zapominać, że jego protest nie był inspirowany wyłącznie
czystym przeżyciem wojny, ale przede wszystkim może przeżyciem lekturo
wym, które dopiero w latach dwudziestych pozwoliło Jüngerowi stworzyć
ramy dla rozmaitych sensów przeżycia szoku, czyli wojny^®. Pisarz jako czy
telnik, kreowany żołnierz Jünger jako czytelnik - oto jeden z wielkich te
matów powstającej wówczas prozy w ojennej: W
Stalowych burzach
wspo
mni Ludwika Ariosta, Laurence’a Sterna, Fiodora Dostojewskiego z jego
Braćm i Karam azow,
będzie cytował Herdera i Goethego, a nade wszystko
Nietzschego. Po wojnie dojdą intensywne lektury z najrozmaitszych dzie
dzin, ale przede wszystkim dalsze studia nad Friedrichem Nietzschem i
Oswaldem Spenglerem, które nauczą go dwóch postaw: z jednej strony
rewolucyjnej, przekonania, że świat dawnych wartości legł w gruzach, z
drugiej strony morfologicznej refleksji o dziejach. Prawdopodobnie w okresie
powojennym, do 192 2 roku, zapozna się gruntownie z traktatem Thomasa
M anna
Betrachtungen eines Unpolitischen.
Inspiracje tym tekstem widocz
ne są w
Publicystyce
na każdym niemal kroku. Rozpoczynając studia zoolo
gii w Lipsku, a następnie w stacji zoologicznej profesora Antona Dohrna w
’ Ernst Jünger:
S tu rm ,
s. 4 2 .
Jest to sytuacja bardzo podobna do postaw rom antycznych, które były w
całości nacechow ane elem entem form acyjnym . „Świat książek” w arunkow ał u
rom antyków w zasadniczym stopniu „świat rzeczyw isty” . Z o b : Zygm unt Łem -
picki:
Świat książek i świat rzeczywisty. Przyczynek do ujęcia istoty rom antyzm u.
Tłum . Olga Dobijanka. W: Tenże:
Renesans, O św iecenie, R om antyzm i inne stu
dia z historii kultury.
Przedm ową poprzedził Bogdan Suchodolski. W arszawa: PW N
1 9 6 6 , s. 3 2 9 - 3 6 9 .
12___________________________________ERNST JÜ N G ER - PUBLICYSTYKA POLITYCZNA
Neapolu” przyswoi sobie spojrzenie biologa, entomologa, odziedziczy nie
jako dziewiętnastowieczną fascynację naukami przyrodniczymi, a wypraco
wane tam modele: teoria warstwowych katastrof Cuviera i teoria ewolucji
Darwina zaczną warunkować jego estetyzujące postrzeganie polityki.
S P E N G L E R - M Y Ś L E N IE A N T Y T E T Y C Z N E
Spenglera nie tylko czytano. Spenglerem myślano. Wielkie dzieło
Unter
gang des Abendlandes
dostarczało nie tylko spolityzowanych haseł, nie tyl
ko ustalało swoiste pojęcie polityki i polityczności, ale kazało spoglądać na
rzeczywistość jako wyraz poszczególnych „kształtów życia” (Gestalten), si
łowych centrów organizujących kolejne epoki dziejowe. Opisowość Jiinge
ra, jego zamiłowanie do myślenia biologicznego korespondowało z ładem
refleksji Spenglera, który ten określał jako „fizjognom ikę” traktując „kul
tury jako organizmy”’^, gdzie wszystko, co „przemijające” jest wyrazem
„duszy”. Wyraz, symbol, znak: te próby poszukiwania istotności za wi
dzialną przypadkowością, kształtu życia za tym, co widzialne będą warun
kować styl myślenia „nowych konserwatystów” - Ernsta Jiingera, Franza
Schauweckera, Friedricha Georga Jiingera. Przede wszystkim antynomie
Spenglera: między cywilizacją a kulturą, bytem (Dasein) a bytem świado
mym (Wachsein), przypadkiem a losem, morfologią a fizjognomiką warun
kować będą antytetyczny styl eseistyki politycznej Jiingera. Polemizując z
liberalną wizja zhumanizowanej polityki powie: „Zupełnie mylne jest na
tomiast zdanie Hillera: „Człowieczeństwo jest jedynym sensem polityki”.
Sensem polityki jest wyłącznie los narodów, zmagający się o kształt własnej
potęgi. Polityka podlega zatem woli, a nie uczuciom.” O wspólnotach po
wie: „Nasze wspólnoty winny być wspólnotami krwi, to jest nasz podsta
wowy postulat. Czym jednak jest krew? To pytanie jest proste i trudne
zarazem. W nim ujawnia się rozziew między poznaniem a uczuciem.”
“ Stazione Z o o lo g ica di Napoli została założona w 1 8 7 3 przez Antona D ohr
na i kierow ana w 1 9 2 5 przez jego syna Reinharda. Tutaj też w ypracow ał Elans
Driesch - inny nauczyciel Jiingera w Lipsku - założenia teorii neowitalizm u.
Oswald Spengler:
D e r U ntergang des A bendlandes. Erster B and G estalt u n d
W irklichkeit.
M ün chen: C .H . Becksche Verlagsbuchhandlung O skar Beck 1 9 2 3
(dalej cyt. jako Spengler I), s. 1 3 6 : „M orfologia tego, co ludzkie i rozciągnięte,
nauka, która odkrywa i porządkuje praw a natury i układy przyczynow e nazywa
się system atyką. M orfologia tego, co organiczne, dziejów i życia, tego wszystkie
go, co nosi w sobie kierunek i los, nazywa się fizjognom iką” .
WSTĘP
Z O Ł N IE R Z F R O N T O W Y
Myślenie antytetyczne zdominuje przede wszystkim cykl artykułów z
roku 1 9 2 5 , publikowanych w dodatku „Die Standarte”, gdzie pisarz stara
się sformułować nie abstrakcyjny program dla hipotetycznego ruchu żoł
nierzy frontowych, ale konkretny program ideowy dla blisko dwustuty-
sięcznej rzeszy członków organizacji „Stahlhelm”. Organizacja „Stahlhelm”
skupiała najrozmaitszych ludzi z najrozmaitszych warstw społecznych. Nie
była partią polityczną, ale raczej związkiem kombatanckim. Je j członków
łączyło przeżycie wojny. Był to właściwie jedyny niekwestionowany czyn
nik wspólnotowy; mógł różnić ich natomiast stosunek do państwa, trady
cji, cesarstwa/wilhelminizmu, rewolucji. Młody intelektualista miał zatem
z grupą swoich sojuszników sformułować nie tyle program polityczny, ile
raczej program ideowy dla wielkiego ruchu społecznego, a tym samym
wyjaśnić jego członkom podstawowe - i wykreowane przez niego - pojęcia
nadające sens działalności politycznej. W artykule
Istota żołnierstwa fron
towego
ustala zatem „istotę zjawiska” poprzez ustalenie podstawowych pojęć
swojej działalności: to ustalenie nie jest intuicyjne i prywatystyczne („może
takie okazjonalne określanie być wygodne dla programów partyjnych for
mułowanych z zamiarem łapania głosów”), tam jednak, „gdzie przykłada
się wartość do tworzenia zdecydowanych i świadomych grup, bez względu
na ich liczebność”, „należy mówić to, czego się chce” '\ Nietrudno dostrzec
w tych deklaracjach sprzeczność: z jednej strony pisarz rezygnuje z demo
kratycznych roszczeń (chce mówić do grup niezależnie od ich liczebności),
z drugiej pragnie wyjaśnić zasadnicze pojęcia swojej programatyki w ra
mach masowej jakby nie było organizacji żołnierzy frontowych. Ten roz-
dżwięk doprowadzi Jiingera pod koniec lat dwudziestych do rezygnacji z
prób politycznego oddziaływania. Tu jednak stawia w centrum nowego
światopoglądu „istotę” „żołnierza”, ale „żołnierza frontow ego”. Co cieka
we próbuje ustalić istotę tego żołnierza tak, jak socjaldemokraci, którzy pod
pojęciem robotnika pojmują jedynie robotnika „świadomego klasowo”’“ Nie
'.
wystarcza tu „męskie przeżycie” kogoś, kto w czasie wojny, niezależnie od
miejsca i czasu stał tak blisko wroga, że swoim działaniem zdołał mu za
Ernst Jünger:
Wesen des Frontsoldatentum s,
w: „Die Stan darte” 6. 9. 1 9 2 5 .
(Z ob. Ernst Jünger:
Politische Publizistik. 1 9 1 8 bis 1 9 3 3 .
Herausgegeben, kom
m entiert und m it einem N ach w o rt von Sven Olaf Berggötz. Stuttgart: K lett-C ot-
ta 2 0 0 1 . dalej cyt. jako B tu B, s. 6 6 ) .
'■»Tamże.
Plik z chomika:
Ahnenerbe
Inne pliki z tego folderu:
10746257.pdf
(1629 KB)
Kunicki - Publicystyka polityczna Ernsta Jungera.pdf
(1384 KB)
A Difference of Degrees Ernst Juenger, the National Socialists and a New Europe.pdf
(1103 KB)
5370555.pdf
(899 KB)
84029056.pdf
(511 KB)
Inne foldery tego chomika:
Archive
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin