Teologia psalmów.doc

8

JAK ROZUMIEĆ PISMO ŚWIĘTE

Pod redakcją

Ks. Józefa Kudasiewicza Ks. Lecha Stachowiaka

Ks. Antoni Tronina

TEOLOGIA PSALMÓW

Wprowadzenie do lektury Psałterza

Redakcja Wydawnictw

Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

Lublin 1995

Projekt okładki i stron tytułowych Zofia Kopel-Szulc

Opracowanie redakcyjne Jadwiga Mazur

Na okładce: Anonim. Król Dawid grający na harfie

Nihil obstat

Lublin, dnia 18.01.1995 r. Ks. Prof. Dr hab. Józef Kudasiewicz

Imprimatur

Lublin, dnia 27 stycznia 1995 r.

Ks. Bp Dr Ryszard Karpiński, Wikariusz Generalny

Ks. Dr Franciszek Przytuła, Kanclerz

ISBN 83-228-0512-8 © Copyright by Redakcja Wydawnictw KUL, 1995

Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

20-708 Lublin, ul. Konstantynów 1 tel. 54-18-09 (centrala), 55-71-66 (kolportaż)

Wydanie I. Nakład 1500 egz. Druk ukończono
              w marcu 1995 r. Zam. 242/94             

ZAKŁAD MAŁEJ POLIGRAFII KUL

Przedmowa

Teologia Psalmów została zapowiedziana już w pierwszym tomiku niniejszej serii (1982). Ró­żne przeszkody utrudniały wcześniejsze jej zre­dagowanie. W obecnej formie książka jest zapi­sem serii wykładów monograficznych prowadzo­nych w Instytucie Nauk Biblijnych KUL. Do­tyczyły one głównie obecności Psałterza w tra­dycji Kościoła greckiego i łacińskiego.

Tytuł książki może spotkać się z zarzutem, że przecież psalmy nie dają. systematycznego wy­kładu teologii. Taki zarzut sformułowano pod adresem pierwszego i najpoważniejszego dotąd opracowania tego tematu. H. J. Kraus, autor gruntownego komentarza do Księgi Psalmów1 syntezę swych badań egzegetycznych zdecydo­wał się wydać pod tytułem Theologie der Psal-

men2.

1              Biblischer Kommentar. Altes Testament. Bd. XV 1-2.

2              Neukirchen 1979.

Jego dzieło omawia systematycznie główne tematy Psałterza oparte na relacjach pomiędzy Bogiem i narodem wybranym. Kolejne rozdziały mówią więc o Bogu Izraela i ludzie Bożym, o świątyni i kulcie, o królu i mocach nieprzyjaciel­skich, wreszcie o człowieku stającym przed Bo­giem. Ostatni rozdział książki Krausa jest nowo­ścią w tej protestanckiej serii biblijnych komen­tarzy do Starego Testamentu: dotyczy roli psal­mów w Nowym Testamencie (s. 223-257).

Inne jest natomiast przeznaczenie książeczki, którą przekazuję polskiemu czytelnikowi. Ma ona przede wszystkim ułatwić korzystanie z Psałterza w liturgicznej modlitwie Kościoła. Dla­tego zaczyna się krótkim wprowadzeniem w za­gadnienie literackie tej szczególnej księgi. Dwa zasadnicze rozdziały poświęcone są ściśle teologii psalmów. Rozdział II jest próbą systematyzacji bogatej treści Księgi Uwielbień, jak tradycja ży­dowska nazywa Psałterz. Rozdział III natomiast już nie systematycznie, ale raczej chronologicznie ukazuje recepcję psalmów w liturgii i duchowości chrześcijańskiej. Ostatnia część opracowania za­wiera siedem wybranych przykładów lektury psalmów, z zastosowaniem metod hermeneutycznych omówionych uprzednio. W aneksie za­mieszczony jest przekład dziełka św. Atanazego o interpretacji psalmów. Dokument ten, nie tłu­maczony dotąd na język polski, wart jest głębszej refleksji jako świadectwo roli Psałterza w Koś­ciele pierwotnym.

Mam nadzieję, że niniejsze opracowanie speł­ni choć w części postulat soborowej Konstytucji o liturgii świętej: „Ponieważ brewiarz, jako pu­bliczna modlitwa Kościoła, jest źródłem poboż­ności i zasileniem modlitwy osobistej, najusilniej zachęca się w Panu kapłanów oraz innych uczest­niczących w oficjum, aby przy jego odmawianiu myśli odpowiadały słowom. Dla lepszego osią­gnięcia tego celu niech się starają o głębsze po­znanie liturgii i Pisma Świętego, a zwłaszcza psal­mów" (nr 90)..

Chciałbym dedykować tę pracę pamięci Ks. Prof. Stanisława Łacha (1906-1983), wielkiego miłośnika psalmów, twórcy lubelskiej szkoły bi­blijnej. Niech będzie to wyraz wdzięczności ucz­nia wobec Nauczyciela

Częstochowa, Boże Narodzenie 1992

Rozdział i Siedem Kluczy Do „Księgi Psalmów"

W swym komentarzu do psalmów Orygenes jeden ze wschodnich Ojców Kościoła — przy­ucza opowiadanie uczonego Żyda, zapewne i/.łonka akademii rabinackiej w Cezarei. Porów­nywał on Pismo św. do wielkiego pałacu o li­cznych komnatach. Każda z nich zamknięta jest na klucz. Klucze zostały jednak pomieszane; znaleźć odpowiedni klucz do każdych drzwi -to wielkie i trudne zadanie1.

Ta przypowieść dobrze ilustruje zadanie uważnego czytelnika Księgi Psalmów, który chce badać jej kunsztowna architekturę, dzieło arty­stów różnych szkół i epok. Klucz pierwszy, otwierający główną bramę owej księgi - świątyni, pozwala zorientować się w jej ogólnym planie, ogarnąć jednym rzutem oka strukturę Psałterza2.

1              Selecta in Psalmos. PG 12, 1080.

2              W j. polskim mamy kilka współczesnych introdukcji
w lekturę Psałterza: A. Struś. Śpiewajcie nam pieśni Syjonu
(Księga Psalmów). W: Pieśni Izraela. Warszawa 1988 s. 11-

Przedstawimy tu przykładowo siedem sposo­bów spojrzenia na tę księgę, jakby siedem kluczy strzegących dostępu do jej "wnętrza. Powiemy więc najpierw o współczesnych metodach lektury Psałterza: o historii redakcji Księgi Psalmów, o gatunkach literackich w niej reprezentowanych i o historii oddziaływania pieśni Izraela na ludzkie życie. Następnie powiemy o ich bogatej symbo­lice, ich cechach poetyckich i muzycznych, aby wreszcie zatrzymać się nad tym, co istotne: nad modlitwą Psałterza.

1. HISTORIA REDAKCJI

Dzieje budowy tej niezwykłej katedry, jaką stanowi zbiór psalmów biblijnych, obejmują nie­mal tysiąc lat historii Izraela. Fundament owej budowli stanowią kompozycje okresu przed po­wstaniem monarchii, korzystające z pieśni kananejskich (Ps 29 czy 68), a jej zwieńczaniem są utwory powstałe już po niewoli babilońskiej (jak Ps 137).

O ile bibliści ubiegłego stulecia zaliczali Psał­terz do dzieł późnego judaizmu, zwłaszcza epoki machabejskiej, to dziś przeważa tendencja prze-

111; L. Stachowiak. Księga Psalmów. W: Wstęp do Stare­go Testamentu. Red. L. Stachowiak. Poznań 1990 s. 347-383; S. Łach. Wstęp historyczno-krytyczny. W: Księga Psalmów. Poznań 1990 s. 39-99.

10

ciwna: tzw. „szkoła kultowa" niemal wszystkie psalmy datuje na czasy królewskie (X-VII w. przed Chr.). Opinia ta znajduje dzisiaj szerokie poparcie dzięki porównaniu psalmów z nieco starszą literaturą Kanaanu (mity z Ugarit pocho­dzą z XV-XIII w. przed Chr.3).

Dokładne datowanie poszczególnych psal­mów jest jednak niemożliwe, gdyż powstawały one stopniowo i były uzupełniane z biegiem cza­su przez kolejnych redaktorów. Psałterz jako ca­łość stanowi też zbiór małych kolekcji, powsta­łych podczas różnych reform liturgii Izraela, po­czynając od Dawida, Ezechiasza, Jozjasza aż do kapłana Ezdrasza i Machabeuszy4. Ślady tej skomplikowanej historii Psałterza spotykamy je­szcze w jego obecnym układzie. Tak więc po dwu psalmach wprowadzających w tematykę ca­łej księgi następuje zbiór „jahwistyczny" (prze­waża w nim święte imię Jahwe, podobnie jak w najstarszej tradycji Pięcioksięgu). Każdy utwór tego zbioru (Ps 3-41) ma w tytule imię Dawida, które nie musi jednak oznaczać autorstwa; jest to raczej wyraz tradycji, widzącej w treści tego zbioru aluzje do konkretnych wydarzeń z życia wielkiego króla. Z czasem nazwa Psałterz Dawi­da przeszła na całą kolekcję 150 psalmów biblij­...