plomyk.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

HENRYK SIENKIEWICZ

Płomyk

Gdy po wykopaniu ziemniaków wypłacono w końcu struǳonym najmitom należność za

cały czas robót polnych, pobrali wszyscy na plecy przygotowane już poprzednio węzełki

i ruszyli pod wieczór do najbliższej stacji kolejowej. Przyzostał¹ tylko Wojciech Lipiecki,

chłop spod Kościana, który przypadkiem przyłączył się wraz z kilku innymi do obie-

żysasów² z Królestwa³ i razem z nimi pracował. Przyzostał on dlatego, że się w ǳień

podźwigał worem ziemniaków i czuł się jakiś słaby, a po wtóre i z tej jeszcze przyczyny,

że chciał wstąpić do baraku, w którym luǳie przez cały czas koczowali, i zabrać stam-

tąd obrazek Matki Boskiej Częstochowskiej i ołowianą lampkę. Sam je był zawiesił, jako

chłop pobożny, w kącie nad swoim tapczanem, i oczywiście szkoda mu było świętych

rzeczy, a to tym barǳiej że Niemcy-lutrzy⁴ nie umieliby ich uszanować. Więc w tym

zamiarze, po otrzymaniu zapłaty w kancelarii, powlókł się do baraku, wzniesionego na

skraju przestronnego pola pod lasem, układając sobie w myśli po droǳe, że się prześpi,

wypocznie, a jutro skończy pakowanie i pociągnie za innymi.

Ale szło mu się jakoś ǳiwnie niesporo — i czuł, że ma nogi jak słomiane, że krzyże go

Choroba, Samotność

bolą i że w piersiach ma jakby gwoźǳie, które kłują go przy każdym poruszeniu. Robiło

mu się to gorąco, to zimno. Przed samym barakiem rozebrało już chłopa do szczętu. Tyle

tylko że wszedł, ledwo-ledwo zapalił lampkę przed obrazem i zaraz gruchnął się jak długi

na tapczan. Masz-że teraz! Dopieroż zląkł się, bo zrozumiał, że przyszła na niego ciężka

choroba. I to tak nagle, i z taką siłą, jak latem przychoǳi burza.

Od razu stracił moc w kościach. Chciał się przeżegnać i z trudem wielkim podniósł

rękę do czoła, następnie zawlókł ją na piersi, ale do lewego ramienia ani rusz! I leżał tak

czas jakiś, bezwładny jak pień. Jednakże, ponieważ przytomność nie opuściła go jeszcze,

więc naprzód zdjęła go ogromna tęsknota i żal, że luǳie już odeszli i że został tak sam jak

Łazarz⁵ na obczyźnie. Bo oto Bóg raczy wieǳieć, kiedy tu kto zajrzy teraz do tego baraku,

a przez ten czas nikt mu i ǳbanka z wodą nie poda. Co tu zaś przecie bywało zawsze

gwaru pod wieczór — i luǳkich głosów, i rozmów, i narzekań, i sporów, i śmiechu,

i śpiewania! A teraz cicho. Myszy jeno, które jesienią chronią się z pól przed chłodami

do zabudowań, chrobocą wszędy i gryzą zawzięcie drzewo, a blisko wygasłego ogniska,

w kupie grochowin, świerkają świerszcze polne. Spojrzy Lipiecki po tapczanach stojących

pod ścianami jakby w naǳiei, że może kto zaspał i został; spojrzy na drzwi, że może kto

czego zapomniał i wróci, ale nie widać i nie słychać nic. Barak tylko wydaje mu się tak

ogromny jak nigdy i w głębi całkiem zapełniony mrokiem, bo tylko ta jedna lampka

przed obrazem go oświeca. Chłopu robi się jakoś ǳiwnie nieswojo i po prostu straszno.

¹ yo (daw., gw.) — pozostać, zostać na jakiś czas.

² oy (daw.) — wędrowny robotnik najemny; nazwa pochoǳi od obchoǳenia Saksonii, która była

kiedyś najczęstszym celem wyjazdów zarobkowych (por. wyrażenie ky ).

³ o — tu: Królestwo Polskie a. Królestwo Kongresowe, pot. Kongresówka (utworzone na mocy po-

stanowień kongresu wiedeńskiego). Tereny daw. Polski pozostające pod zaborem rosyjskim w latach –.

Królem tego organizmu państwowego był car Rosji. Początkowo Królestwo miało odrębną konstytucję, sejm,

walutę i wojsko, ale utraciło je w ramach represji po powstaniu listopadowym; zaborcy zaczęli też używać wtedy

nazwy Kraj Nadwiślański.

⁴ myy — luteranie, jak i wszyscy protestanci, szanują matkę Jezusa i chcą naśladować świętych, ale

odrzucają kult świętych i Matki Boskiej, charakterystyczny dla katolicyzmu.

⁵ — postać biblĳna, przyjaciel Jezusa Chrystusa, przez którego został wskrzeszony z martwych. Jako

św. Łazarz z Betanii był patronem żebraków i trędowatych, stąd też powieǳenia wiążące jego osobę z nęǳą

i opuszczeniem.

Żeby choć jedna luǳka dusza przy nim — żeby choć jedno polskie słowo ozwało się za

ścianą — żeby choć jedno! Nic i nic! A niechże to Bóg broni chorować w takiej pustce —

zaś jeszcze barǳiej umierać bez księǳa, spowieǳi i sakramentów! Przyszło mu na myśl,

że gdyby tak umarł, to Prusaki pogrzebałyby go na luterskim cmentarzu, a może nawet

zakopałyby go gǳie w polu pod borem jak zdechłe bydlę albo psa.

Brońże od tego, Matko jedyna, i ty, święta Barbaro, patronko dobrej śmierci! Li-

pieckiemu z niemocy, żałości i utrapienia wezbrały łzy w oczach. Podniósł wzrok ku

płomykowi, który świecił pod obrazkiem, i jął mówić: „Pod Twoją obronę uciekamy się,

święta Boża Roǳicielko” — a modlił się ogromnie gorliwie, bo to jedno dobrze rozu-

miał, że jeżeli Ona go nie wspomoże, to bęǳie z nim źle. Ale już podczas modlitwy

poczęło mu się tak mieszać w głowie, że nie mógł jej dokończyć. Pierwej brały go ciągoty

i dreszcze, a teraz chwyciła go gorątwa taka, jakby mu kto rozpalonych węgli do głowy

i do piersi nasypał. I widać, że coraz z nim było gorzej i coraz więcej tracił rozeznanie,

gdyż nagle wydało mu się, że tapczany zaczęły choǳić jeden za drugim po izbie jak gęsi

— i że z krokwi baraku zwiesiły się jakieś długie, do ziemi sięgające powrósła, oblepione

rojami czarnych wielkich much. Przymknął oczy, żeby tego nie wiǳieć, gdyż było w tym

coś tak wstrętnego, że aż skóra na nim ścierpła. Tyle zachował jednak jeszcze przytom-

ności, że powieǳiał sobie, iż mu się to tylko tak przewiduje i że tego naprawdę nie ma.

Jakoż gdy otworzył znów oczy, tapczany stały po dawnemu pod ścianami, żadne czarne

powrósła nie zwieszały się z pułapu i płomyk lampki palił się nad nim spokojnie. Czuł

się natomiast okrutnie chory i aż mu ǳiwno było, że to iǳie tak prędko. Dość długo

leżał bez ruchu, tylko wargi mu się trzęsły, bo od czasu do czasu brały go dreszcze. Potem

jednak oblała go nowa fala żaru i powtórnie pomieszały mu się myśli. A że to w gorączce,

Wizja, Marzenie

tak jak w jasełkach, wiǳi się coraz to inne rzeczy, czasem straszne, a czasem miłe, więc

przyszło na niego teraz wiǳenie błogie.

Takie zaś było wrażenie, że już nie starczyło Lipieckiemu rozeznania, żeby sobie po-

wieǳieć, że to jest złuda, ale był pewien, że Matka Boska naprawdę cud uczyniła i kazała

go przenieść aniołom w mig do Kościana. Iǳie oto szerokim lipowym gościńcem od

miasta ku swej sadybie… Jest jesień i pogoda cudna. Liście, jedne czerwone jak płomień,

drugie żółte, spływają cicho z drzew na ziemię, bo nie ma żadnego wiatru. Na dachach

domów złoci się słońce. Lipieckiemu czyni się jakoś rzewliwie na duszy i radość zalewa

mu serce. Pamięta, że był chory, ale teraz czuje się zdrów i wraca do dom. Widać już

jego chałupinę za wiśniowym sadkiem na prawo ode drogi. Tymczasem przechoǳi we-

dle stawu, po którym mimo jesiennego chłodu bobrują z sieciami chłopaki, a na brzegu

stoi starowina proboszcz i pilnuje połowu. Przychoǳi do niego chłop, całuje go w rękę,

a ksiąǳ, spojrzawszy mu na twarz, mówi: — Bójcie się Boga, Lipiecki, a wyście się gǳie

tak wymizerowali?

— Dobroǳieju — odpowiada — choróbsko opadło mnie na Saksach, alem z pomocą

Obcy, Dusza

bożą wyzdrowiał.

A na to ksiąǳ:

— Oj! — powiada — poǳiękujcie Matce Boskiej, bo śmierć na obczyźnie to zatrata

nie tylko dla ciała, ale często i dla duszy.

— Prawda, prawda, prawda!

Tu wśród wiǳeń zasnął na dobre. Ale w goǳinę albo i w dwie później drgnął nagle

i zbuǳił się. Wydało mu się teraz, że przytomność całkiem mu wróciła. Tylko czoło miał

zlane zimnym potem i poczęły mu ziębnąć ręce, nogi i nos. Ogarnęło go niewypowieǳiane

osłabienie. Usłyszał jakby dalekie ǳwony, choć nawet myszy przestały chrobotać i była

cisza zupełna. Pomyślał wtedy, że zaczyna konać.

Jeszcze raz chciał się przeżegnać — i nie mógł. Dalekie ǳwony jęczały żałośniej i ża-

łośniej. Lipiecki patrzył, leżąc na wznak, osłupiałymi oczyma w mrok, który w głębi

izby gęstniał, czynił się coraz ciemniejszy i zdawał się toczyć jak chmura ode drzwi ku

środkowi izby.

Jednak po chwili nieruchome już prawie źrenice chłopa rozszerzyły się z trwogi i twarz

pobladła mu jak płótno, albowiem w baraku poczęło się ǳiać coś naǳwyczajnego i zło-

wrogiego zarazem.

Oto ów mrok począł zaczyniać się w sobie, skupiać i tworzyć jakowąś postać: zaokrąglił

Potwór

Płomyk



się z wierzchu niby w potworny łeb, rozszerzył się niżej w ogromny tułów, a od tego

tułowia wyciągnęły się dwie długie, ciemne smugi jak ręce.

Lipieckiemu włosy stanęły dębem na głowie, a zęby poczęły szczękać, albowiem oba-

czył teraz wyraźnie, że z całego tego mroku, który zalegał głąb baraku, zrobił się czarny,

straszny wielkolud — i że wielkolud ten iǳie ku niemu.

Jakieś niepojęte, martwe przerażenie napełniło powietrze. Powiało mrozem jak od

kupy lodu.

A potwór zbliżał się, ale posuwał się tak wolno, jak posuwają się ślepi. Jakoż istotnie

w jego ohydnym łbie nie było wcale oczu — i tylko ręce wyciągał coraz dalej przed siebie,

macając jednostajnym, okropnym ruchem po tapczanach, jakby szukał, gǳie jest ta żywa

luǳka dusza, po którą przyszedł.

— Jezusie, Maryjo!… — krzyknął Lipiecki. — Śmierć! śmierć!

Śmierć, Obcy

I w tej chwili jeszcze jedna, jasna jak błyskawica, myśl rozświeciła mu krzepnący mózg,

że to nie polska śmierć przy jasnym ognisku domowym, przy spłakanych twarzach, przy

gromnicy i litanii, ale obca, czarna i lodowata pruska śmierć, która dławi człowieka tak

niemiłosiernie jak kat i która jest zgubą bez naǳiei i nocą bez światła, otchłanią bez Boga.

Więc w ostatniej toni i rozpaczy zwrócił jeszcze spojrzenie ku obrazowi i począł wołać

gasnącym już i przerywanym przez śmiertelną czkawkę głosem:

— Panienko Najświętsza‼…

Polak, Matka Boska

Cud, Walka, Ptak

— Ratuj!…

— O rety!…

— Ratuj!…

Czarne, straszne ręce szukały już na najbliższym tapczanie.

Ale wówczas stało się coś takiego, czego żadne luǳkie słowa dobrze nie wypowieǳą.

Płomyk od lampki przed obrazkiem oderwał się nagle i począł płynąć jak złota pszczoła

przez powietrze ku potworowi.

Lecz rósł z każdą chwilą; w jednym mgnieniu oka z płomyka stał się płomieniem,

rozpalił się, rozżarzył, zbielał. Z boków strzeliły mu skrzydła, nad skrzydłami podniosła

się głowa jakby w koronie i zmieniony w Białopiórego Ptaka rzucił się błyskawicą na

strasznego Czarnoboga. I ujrzał Lipiecki ogromną bitwę światła z ciemnością.

Zmora skręciła się niby wąż, w którym utkwiło żeleźce. W mrocznym cielsku zasyczało

coś jak rozpalona stal w woǳie, rozległo się chrapanie i charczenie. Już Ciemność wĳe się,

rozǳiera, a Orzeł razi ją, zatraca, niszczy, wypala. Zwalił się wreszcie czarny kadłub, runął

łeb, rozkruszyły się plugawe ramiona, po czym opadło wszystko i rozwiało się prochem

marnym.

Cały barak zalało światło tak jasne, jak słoneczne.

A gdy Srebrzysty Ptak zmienił się na powrót w płomyk i przyleciał znów złotą psz-

czółką przed obraz, Lipiecki spał już głębokim snem i w ciszy, jaka zalegała barak, słychać

było tylko jego spokojny, równy oddech.

Wierzenia

W kilka dni później wrócił chłop w dobrym zdrowiu do roǳinnej wioski i przez

całą potem zimę — i w mieście, i po chałupach — rozpowiadał, co mu się owej nocy

przygoǳiło. Więc niektórzy ǳiwili się wielkim ǳiwem, inni zaś myśleli, że to wszystko

wiǳiał w gorączce albo we śnie. Jednakże proboszcz starowina wierzył głęboko, że to

był cud prawǳiwy. Pewnej nieǳieli powieǳiał nawet luǳiom w kościele z ambony, że

płomyk sprzed oblicza Bogaroǳicielki potraﬁ się na Jej rozkaz w orła przemienić i że

może nieraz jeszcze obroni chłopa polskiego przed niejednym Czarnobogiem i niejedną

zmorą śmiertelną.

Płomyk



Ten utwór nie jest objęty majątkowym prawem autorskim i znajduje się w domenie publicznej, co oznacza że

możesz go swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać. Jeśli utwór opatrzony jest dodatkowymi

materiałami (przypisy, motywy literackie etc.), które podlegają prawu autorskiemu, to te dodatkowe materiały

udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa – Na Tych Samych Warunkach . PL .

Źródło: http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/sienkiewicz-plomyk

Tekst opracowany na podstawie: Henryk Sienkiewicz, Baśnie i legendy, wybór, wstęp, przypisy Tomasz Jodełko-

-Burzecki, Ludowa Spółǳielnia Wydawnicza, Warszawa .

Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyowa

wykonana przez fundację Nowoczesna Polska z egzemplarza pochoǳącego ze zbiorów Marty Nieǳiałkowskiej.

Doﬁnansowano ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach Programu Narodowego Centrum Kultury

- Kultura - Interwencje.

Opracowanie redakcyjne i przypisy: Dorota Kowalska, Paulina Choromańska, Paulina Ołtusek.

Okładka na podstawie: Matt and Kim Rudge@Flickr, CC BY .

y o ky

Wolne Lektury to projekt fundacji Nowoczesna Polska – organizacji pożytku publicznego ǳiałającej na rzecz

wolności korzystania z dóbr kultury.

Co roku do domeny publicznej przechoǳi twórczość kolejnych autorów. ǲięki Twojemu wsparciu bęǳiemy

je mogli udostępnić wszystkim bezpłatnie.

k mo om

Przekaż % podatku na rozwój Wolnych Lektur: Fundacja Nowoczesna Polska, KRS .

Pomóż uwolnić konkretną książkę, wspierając zbiórkę na stronie wolnelektury.pl .

Przekaż darowiznę na konto: szczegóły na stronie Fundacji .

Płomyk



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: