ROZDZIAŁ II
PRAWO JAKO PRZEDMIOT BADAŃ NAUKOWYCH
- nauka prawa ma długi rodowód, wywodzi się z rzymskiej jurysprudencji, początkowo oznaczała tylko znajomość prawa, czyli pewien rodzaj umiejętności praktycznych,
- prawo to część świata społecznego, które nas otacza, rozumienie poznaje się tak samo jak poznawanie istoty człowieka, Boga, życia zwierząt, roślin itp.,
- Arystoteles rozróżniał wiedzę (filozofię) teoretyczną i praktyczną – pierwsza miała odkrywać prawdę o świecie i dzieliła się na matematykę i fizykę, - druga miała wskazywać zasady postępowania w życiu człowieka,
- Immanuel Kant aprioryzm i empiryzm,
- W XIX wieku rozpowszechnił się pogląd, zgodnie z którym zjawiska przyrody są przedmiotem badań nauk nomotetycznych (tj. ustalających obiektywne prawidłowości rządzące tymi zjawiskami)
- Zjawiska społeczne i kulturowe – nauk idiograficznych (tj. ustalających obraz faktów jednostkowych i niepowtarzalnych, wyróżniano także nauki empiryczne (najważniejsze doświadczenie) i formalne (uzasadnianie twierdzeń na odniesieniu się do wcześniej przyjętych założeń)
- W końcu XIX wieku wyodrębniły się w naukach prawnych 4 dyscypliny: 1. Dogmatyczna 2. Filozoficzna 3. Historyczna 4. Empiryczna
- Podejście wielopłaszczyznowe w prawoznawstwie – skupianie się na jednym z aspektów istnienia prawa (językowym, społecznym, psychologicznym, aksjologicznym).
- Istotne spory toczą się wokół problematyki państwa – zwolennicy nauki, teorii państwa i prawa (zdaniem których prawo jest przejawem istnienia państwa) – autorzy (którzy kwestionują nierozerwalność państwa i prawa twierdząc, że problemy państwa stanowią przedmiot socjologii polityki bądź politologii).
- analiza tekstów prawnych, głównie aktów normatywnych,
- metody badawcze socjologii i psychologii,
- filozofii, refleksja nad naturą wartości,
Metody mogą być omawiane w różnych ujęciach:
- porównawczym (porównania instytucji, systemów prawa)
- historycznych (które uwzględniają czynnik czasu i zmienności kultury)
ROZDZIAŁ III
PRAWO A INNE REGULATORY ZACHOWAŃ
1. Prawo i wartości
Jedni uznają wartość za (dobro piękno, sprawiedliwość, prawdę) za byty obiektywne istniejące samoistnie lub z woli Boga. Wartość tak ja inne byty istniejące, mogą być przedmiotem poznania ludzkiego (kognitywizm – wartość jako byt istniejący).
2. Wielość systemów normatywnych
Wartości w społeczeństwie kształtują nie tylko treść, formę i granice prawa. Prawo jest jedynym wykorzystywanym regulatorem zachowań ludzkich.
- normatywny (określa jakich zachowań powinniśmy unikać, a jakie podejmować)
- nienormatywny (mogą skutecznie mobilizować do działania, tradycje, mity, przesądy)
3. Normy moralne i obyczajowe
- normy moralne (odnoszą się do tych zachowań człowieka i do tych intencji i postaw, które są oceniane z punktu widzenia szeroko rozumianej idei dobra),
cechy:
· przedmiot regulacji – odnoszą się do zachowań człowieka, lecz także jego pobudek i intencji, przeżyć emocjonalnych itp.,
· sposób regulacji – domaga się od człowieka dążenia do doskonałości (maksymalistyczny), koncentruje się na spełnianiu określonych podstawowych obowiązków wobec siebie.
- normy obyczajowe (odwołują się przede wszystkim do pewnej konwencji społecznej i dotyczą zachowań ujmowania w kategoriach „jest-nie jest przyjęte”, „wypada-nie wypada czynić” w danych okolicznościach, w danym środowisku itp.)
Geneza norm:
- normy heteronomiczne (nakaz jakiegoś zewnętrznego autorytetu)
- normy autonomiczne (nakazu sumienia rozumu w przekonaniu słuszności)
4. Związki treściowe
- Związki treściowe między prawem, a moralnością – porównujemy treść obowiązujących w danym momencie norm prawnych oraz treść norm prawnych, analizujemy przede wszystkim to, jakie zachowania są regulowane przez prawo, a jakie przez moralność.
Dyspozycja norm – wzory zachowań uznawane za wiążące.
- związki funkcjonalne (jest to oddziaływanie na siebie obu systemów, odsyłanie od jednych norm do drugich, wspieraniu wzajemnym lub osłabianiu norm).
5. Kultura prawa
Prawo jest to zespół norm wyrażanych w przepisach. Kultura prawna (węższa i szersza)
- znaczenie węższe – wiedza jednostki i grup społecznych o obowiązującym prawie
- znaczenie szersze – to stan prawa, doktryny prawne, instytucje polit.,
ROZDZIAŁ IV
PRAWO JAKO ZJAWISKO POLITYCZNE
1. Prawo w procesie sprawowania władzy
Prawo jest nieuchronnie zjawiskiem politycznym. Oznacza to, że jest ono wielostronnie uwikłane w procesy sprawowania władzy w wielkich grupach społecznych, a zwłaszcza w państwie.
- prawo jest jednym z podstawowych instrumentów sprawowania władzy publicznej,
- prawo jest ramą w jakiej poruszają się sprawujący władzę,
- prawo określa obowiązki i uprawnienia osób nie sprawujących funkcji władczych,
- prawo wyraża określone treści aksjologiczne
l’Etat, der Staat – podstawową strukturą organizującą proces sprawowania władzy jest państwo.
2. Określenie państwa
Państwo – jest organizacją tj. wielką społeczną grupą, sformalizowaną, wyposażoną w organy władzy i opartą na sformalizowanym członkostwie (obywatelstwo).
Naród – wspólnota wszystkich obywateli państwa.
Kulturowe pojęcie narodu – S.Ossowski: naród to wielka grupa społeczna zjednoczona przez wspólną kulturę.
Państwo jako organizacja polityczna – scentralizowana i dysponująca przymusem organizacja społeczna zapewnia posiadanie i urzeczywistnianie władzy jednym, ograniczając możliwość jej uzyskania przez innych.
Państwo jako organizacja hierarchiczna – opiera się na działaniu rozbudowanego aparatu władzy państwowej, tworzą go osoby podejmujące decyzje w imieniu wspólnoty.
Państwo jako organizacja przymusowa – społeczność dąży do uporządkowania zachowań ludzi, tworzy więc różne normy, które narzucają jednostkom określone zachowania.
- przymus skupiony – mogą go stosować organy państwa,
- przymus sformalizowany – ujęty w możliwie ścisłe ramy procedur przewidzianych przez prawo.
Władza państwowa jest prawowita (legitymowana) – przemoc przez państwo jest dopuszczalne, a takie same środki podejmowane przez innych uznawane są za przestępstwo.
Terytorialny charakter państwa – każde państwo w sposób konieczny związane jest z określonym obszarem.
Państwo jako organizacja suwerenna – zwierzchność i niezależność władzy państwowej (suwerenność):
- w stosunkach wewnętrznych – wobec mieszkańców własnego kraju, oznacza to że tylko władza państwowa ma możliwość stanowienia i zmieniania prawa oraz że jest władzą najwyższą,
- w stosunkach zewnętrznych – organizacja państwowa nie podlega władzy innych państw, jest niezawisła, niepodległa,
Faktyczna niezależność państwo – w rzeczywistości nie istnieje w pełnym zakresie, lecz jest w mniejszym lub większym stopniu ograniczona.
3. Związki prawa i państwa
- państwo działając za pośrednictwem swych upełnomocnionych organów i w przewidzianych ustawowo formach jest głównym, choć nie zawsze jednym, czynnikiem procesu prawotwórstwa,
- tworząc i stosując prawo państwo realizuje swoje funkcje polityczne,
- prawo określa kompetencje, strukturę i tryby działania organów państwa, legitymizuje normatywnie władzę państwa,
- prawo określa status obywateli, ich uprawnienia i obowiązki.
4. Prawo międzynarodowe i prawo wspólnot ponadpaństwowych
Prawo międzynarodowe publiczne – pochodzi od państwa, tyle że nie jednego suwerena, lecz od dwóch lub więcej podmiotów zawierających umowę.
Prawo europejskie – jest słabiej związane z państwami, normy prawne są tworzone przez organy Unii.
5. Instrumentalizacja prawa
Zjawisko to polega na naruszeniu społecznie akceptowanej równowagi między prawem jako środkiem prowadzącym do osiągania konkretnych celów. Historyczne doświadczenia wskazują na to, że na dłuższą metę niszczy je jako skuteczne narzędzie sprawowania władzy: (upadek społecznego prestiżu prawa, wypieranie norm prawnych).
ROZDZIAŁ V
JĘZYK PRAWA
1. Rodzaje wypowiedzi
Zjawisko językowe – zespół wypowiedzi wyznaczających powinne zachowania.
- wypowiedz opisowa – zdania w sensie logicznym, stwierdzające pewne fakty, (przekazują informacje o stanach rzeczy lub zdarzeniach),
- wypowiedz ocenna – niezależnie od elementów opisu w nich zawartych, pełni przede wszystkim funkcję ekspresywną.
Cechy wypowiedzi:
· ocena zasadnicza samoistna – subiektywizm, „X jest dobry”, „X jest piękny”,
· ocena o charakterze instrumentalnym – wyrażają aprobatę, lub dezaprobatę dla pewnego stanu rzeczy.
- wypowiedz normatywna – nie opisuje ona ani nie wartościują rzeczywistości, ale wskazują pewien wzór powinnego zachowania
2. Język prawny i język prawniczy
Język prawny można porównać z językiem którejś z dziedzin techniki, charakteryzuje się on odmiennym nieco, od języka naturalnego słownictwem, osobliwościami gramatycznymi.
Język prawniczy to szczególna postać narodowego języka naturalnego, formułowane są wypowiedzi o prawie obowiązującym i innych zjawiskach prawnych.
ROZDZIAŁ VI
NORMY I PRZEPISY PRAWNE
1. Pojęcie norm postępowania
- wypowiedź, która formułuje skierowane do danej osoby lub osób żądanie albo upoważnienie do określonego zachowania się, może wyrazić (normę postępowania (zachowania) – zachowania które uważane są za uzależnienie woli działającego, a nie są np. zachowaniami odruchowymi).
2. Generalność i abstrakcyjność norm prawnych
Wyróżniamy dwie cechy:
- reguła generalna (skierowana do pewnej kategorii adresatów, nie zaś do adresata indywidualnego,
- reguła abstrakcyjna (wzór zachowania określony jest przez wskazanie rodzajowych, a nie kiedy konkretnych cech tego zachowania, (wzór zachowania może być kazuistyczny, czyli określony w sposób bardzo szczegółowy),
3. Elementy norm prawnych
Norma prawna jest regułą zachowań, która daje odpowiedź na pytanie: kto i w jakich warunkach, jak powinien postępować.
- hipoteza – określa adresata normy oraz warunki lub okoliczności, w których adresatowi temu jest coś nakazane czynić
- dyspozycja – określa treść zachowania zakazanego, nakazanego lub dozwolonego, albo treść decyzji, którą należy podjąć w związku z zaistnieniem pewnych faktów.
4. Hipoteza normy prawnej
Wskazuje dwa elementy:
- adresata normy oraz okoliczności, w jakich adresatowi jest nakazane, zakazane lub dozwolone coś czynić,.
Hipoteza dotyczy elementów podmiotowych (gdy hipoteza wskazuje adresata normy oraz jego cechy) i przedmiotowych (odnosi się do stanów, zjawisk lub wydarzeń w stosunkach do adresata zewnętrznego) sytuacji, którą ujmuje. Hipoteza może określić cel, sposób, miejsce działania, albo czas.
5. Dyspozycja normy prawnej
...
pedagog107