Spis treści
Wstęp ………………………………………………………………………………….. 3
1. Metodologia ………………………………………………………………………. 5
1.1. Cel badań …………………………………………………………………………... 5
1.2. Hipotezy badawcze ………………………………………………………………... 5
1.3. Metodyka badań …………………………………………………………………… 5
2. Problem badawczy w świetle literatury ………………………………………… 7
2.1. Istota samorządu gminnego i jego znaczenie ……………………………………… 7
2.2. Organizacja i struktura samorządu gminnego w mieście Mrągowo ……………… 10
2.3. Statut i zadania samorządu gminnego ……………………………………………. 14
2.4. Źródła prawa finansowego samorządu terytorialnego ……………………………. 17
2.5. Nadzór nad działalnością gminną ……………………………………………….... 20
3. Gospodarka finansowa gminy ………………………………………………….. 24
3.1. Charakterystyka gminy Mrągowo ……………………………………………. …. 24
3.2. Budżet jako podstawa gospodarki finansowej gminy ……………………………. 26
3.2.1. Zasady konstrukcji budżetu gminy ………………………………………. 30
3.2.2. Procedura budżetowa ……………………………………………………... 31
3.3. Główne źródła dochodów ……………………………………………………….... 34
4. Analiza budżetu gminy Mrągowo w latach 1999 – 2001 …………………….... 37
4.1. Dochody budżetu gminy Mrągowo ………………………………………………. 37
4.2. Wydatki budżetu gminy Mrągowo ……………………………………………….. 48
4.3. Inwestycje i zadania komunalne ………………………………………………….. 61
4.4. Wykonanie budżetu gminy w latach 1999 – 2001………………………………... 64
Podsumowanie ………………………………………………………………………. 77
Bibliografia ……………………………………………………………………………81
Spis rysunków ……………………………………………………………………….. 83
Spis tabel ……………………………………………………………………………... 84
Wstęp
Gmina jest podstawową formą organizacji lokalnego życia publicznego. Wykonuje w formach działań charakterystycznych dla państwa, korzystając z sankcji państwowej ustawowo sprecyzowany zakres zadań publicznych, należących uprzednio, na etapie „przed samorządowym”, do administracji rządowej. Zadania te wykonuje w imieniu własnym jak i na własną odpowiedzialność. Przede wszystkim gmina odpowiada za rozwiązywanie problemów, z którymi stykają się jej mieszkańcy, tzn. ma dbać, by lokalne drogi były równe, czyste, oświetlone i odśnieżone, woda w kranie smaczna, ścieki odprowadzone do oczyszczalni, a gminna zieleń kwitnąca. Buduje i utrzymuje żłobki, przedszkola, szkoły podstawowe, domy dla uboższych mieszkańców, biblioteki, baseny, niewielkie hale sportowe, domy kultury.
Prasa i telewizja także mają swój udział w informowaniu wspólnoty gminnej o rozwoju samorządu lokalnego oraz o tym, jakie środki są przekazywane przez władze centralne na realizację zadań własnych oraz zleconych
Dlatego też, obserwuje się, że każda gmina stara się, aby jej dochody w danym roku wzrastały. Jakikolwiek, więc przypływ pieniędzy lub innych środków do gminy jest szansą na to, by można było zwiększyć jej finanse na przykład poprzez pozyskiwanie środków pozabudżetowych. Okazuje się, iż pozyskiwanie takich środków przez gminę samorządową jest jedną z możliwości zwiększania dochodów własnych, które to w efekcie wpływają na jej wzrost gospodarczy i ekonomiczny.
Natłok zadań i niewystarczające subwencje powodują rezygnację gminy z inwestycji oraz ich zadłużenie w bankach. Co roku coraz głośniej słychać skargi samorządowców, na to, że państwo przyznaje coraz mniej środków na opiekę społeczną, dodatki mieszkaniowe, zasiłki czy oświetlenie ulic.
Pełna realizacja zaplanowanych przez gminę dochodów i jej wydatków, oraz efektywne i zarazem racjonalne rozporządzanie posiadanymi i przyznanymi dla samorządu środkami, jest niewątpliwie coraz trudniejsze. Bardzo zła sytuacja budżetu państwa przekłada się na finanse lokalnych jednostek. Z roku na rok, coraz częściej gminy posiłkują się pieniędzmi pochodzącymi z zewnętrznych źródeł - takich jak pożyczki, kredyty czy obligacje komunalne. Jeszcze kilka lat temu większość inwestycji w miastach czy gminach była finansowana pieniędzmi z corocznych wpływów budżetowych. Teraz miasta, szczególnie duże, muszą zaciągać kredyty lub emitować obligacje. Najistotniejszą przyczyną takiej sytuacji jest kryzys finansów publicznych, który w sposób „bolesny” oddziałuje na finanse samorządów, powodując, iż osiągane przez gminę dochody nie wystarczają na realizację wszystkich zaplanowanych w danym roku budżetowym zadań. Mało tego, z każdym rokiem uzależnienie jednostek samorządowych od państwa ulega zwiększeniu, a sytuacja finansowa staje się coraz trudniejsza. Brak systemu, który zapewniłby wpływy środków wystarczających na pokrycie wydatków lokalnych, zmusza gminy do częstszego dofinansowania się, np. pomocy społecznej z własnych środków, które mogłyby zostać przeznaczone na inwestycje.
Zdaniem samorządów przekazując do gmin coraz to nowe zadania i nie zapewniając na nie pieniędzy, rząd nie realizuje Konstytucji RP. Artykuł 167 ustawy zasadniczej stanowi, że „ jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań”.
Zakres pracy obejmuje, przedstawienie gminy miejskiej jako podstawowej jednostki samorządowej, realizującej potrzeby społeczności lokalnej, która rozwijała się przez minione dziesięciolecie i która w obecnej rzeczywistości ma możliwość decydowania o swoim systemie funkcjonowania w świetle aktualnie obowiązujących norm prawa. Normy te decydują także o zasadach finansowania gminy tzn., jakie gmina może mieć dochody i na co je musi lub może wydatkować. Jednak, aby zwiększyć te dochody, musi się o to bardzo starać chociażby poprzez możliwości pozyskiwania środków pozabudżetowych od organizacji i fundacji w kraju jak i za granicą państwa polskiego.
Jeden z rozdziałów został, więc przeznaczony na analizę wykonania budżetu gminy Mrągowo na przestrzeni lat 1999 – 2001. W rozdziale tym chcę także ocenić realizację wykonania budżetów w stosunku do ich wcześniej przyjętych przez Radę Miejską projektów. Skupię się przede wszystkim na analizie określonych w ustawie o samorządzie gminnym zadań własnych gminy, będących po realizacji siłą napędową rozwoju gospodarczego gminy, oraz jej zadań zleconych. Zbadam ile i w jakich wysokościach przeznaczyło państwo subwencji i dotacji na określone zadania, a ile musiała dołożyć gmina – i czy w związku z tym gmina wykazała nadwyżkę, czy też deficyt. Wykażę także czy na przełomie lat 1999 - 2001 gmina efektywnie rozporządzała posiadanymi, przyznanymi środkami pieniężnymi oraz co wpłynęło na pogarszającą się sytuację finansową gminy Mrągowo.
1. METODOLOGIA
1.1. Cel badań
Celem pracy jest przybliżenie problematyki działalności gospodarczej jednostek samorządu gminnego, ale przewodnim celem badań jest, oparta na szczegółowej analizie budżetu gminy z lat 1999 – 2001, rzetelna ocena sytuacji finansowej samorządu gminnego miasta Mrągowo, a tym samym ocena systemu finansów lokalnych. Skupię się przede wszystkim na analizie określonych w ustawie o samorządzie gminnym zadań własnych gminy, będących po realizacji siłą napędową rozwoju gospodarczego gminy, oraz jej zadań zleconych.
1.2. Hipotezy badawcze
- wskazanie, że gmina efektywnie rozporządzała posiadanymi i przyznanymi z budżetu państwa oraz innych jednostek środkami pieniężnymi.
1.3. Metodyka badań
Drugi rozdział pracy poświęcony jest przybliżeniu samego pojęcia „ samorząd gminny”. Znajdą się tu informacje dotyczące:
§ jego statutu, ustroju,
§ zadań jakie powinien spełniać,
§ władz, które nim kierują
§ finansów, którymi zarządza
Wszystkie uzyskane informacje i definicje związane z pojęciem samorządu gminnego przedstawione są w świetle informacji uzyskanych ze źródła, jakim są ustawy:
- ustawa o samorządzie gminnym z dn. 8.III. 1990 r.,
- ustawa o finansach publicznych z dn. 26.XI. 1998 r.,
- ustawa o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa z dn. 24.VII. 1998 r.
W trzecim rozdziale przedstawiona zostanie ogólna charakterystyka gminy Mrągowo oraz procedura uchwalania budżetu tzn. od etapu tworzenia projektu budżetu, poprzez jego wykonanie do kontroli i uchwaleniu poprawek do zadań budżetowych w trakcie ich realizacji.
Podstawową i najważniejszą częścią, której poświęcone zostanie szczególnie dużo uwagi jest analiza budżetu gminy Mrągowo w latach 1999 – 2001. Przedstawione zostaną środki pieniężne w postaci dochodów i wydatków budżetowych gminy Mrągowo w tychże latach; określony zostanie stopień i liczba wykonanych zadań komunalnych i inwestycji - tych, które udało się zrealizować w danym roku budżetowym - i te, które zostaną zrealizowane w terminie dłuższym i przy wyższych nakładach inwestycyjnych niż to zakładał uchwalony projekt budżetu gminy na dany rok.
W tym rozdziale zastosowana została zarówno metodą porównań, jak i analizą. Metodę porównań zastosuję przy ustaleniu i ocenie np. wpływu liczby i wielkości dochodów własnych na sytuację finansową gminy Mrągowo, porównaniu w poszczególnych latach planu budżetu z jego faktycznym wykonaniem itp.
Metoda analizy budżetu i źródeł jego finansowania posłuży do określenia:
§ sposobu prowadzenia gospodarki finansowej w gminie Mrągowo,
§ przyczyny dobrego (słabego ) rozwoju gminy,
§ pozwoli ocenić jej możliwości rozwojowe oraz
§ wpływu polityki prowadzonej przez władze samorządowe, a przede wszystkim zadań przez nią zrealizowanych na życie publiczne wspólnoty samorządowej, którą stanowią mieszkańcy miasta Mrągowo.
Podstawowymi materiałami, które posłużą do licznych porównań i analiz są sprawozdania otrzymane z Urzędu Miejskiego miasta Mrągowo dotyczące przede wszystkim:
§ sprawozdania z wykonania budżetu wraz z licznymi wykazami i planami wykonania poszczególnych zadań,
§ sprawozdania z przeprowadzonych lub rozpoczętych inwestycji.
Większa część pracy będzie jednak opierać się na metodzie monograficznej, która dzięki szczegółowej analizie danych liczbowych, jak również opisowych pozwoli na wnikliwą i usystematyzowaną analizę wykonywania budżetu gminy Mrągowo na przełomie lat 1999 -2001.
2. PROBLEM BADAWCZY W ŚWIETLE LITERATURY
2.1. Istota samorządu gminnego i jego znaczenie
Zgodnie z przepisami ustawy o samorządzie terytorialnym, która weszła w życie 8. III. 1990 r., ustrój administracji publicznej w Polsce jest od 27.V.1990 r. ustrojem dualistycznym, składającym się z administracji rządowej i samorządu terytorialnego.
„Uchwalenie tej ustawy było najprawdopodobniej jedną z najważniejszych zmian ustrojowych w Polsce. Restrukturyzacja samorządu terytorialnego zadecydowała o nowej pozycji gminy w państwie, gdyż przyczyniła się do wyłączenia gmin z hierarchicznego systemu organizacji władzy państwowej, wprowadziła ścisły rozdział środków publicznych pomiędzy budżet państwa i budżety gmin oraz spowodowała uwłaszczenie gmin tj. komunalizację majątku służącego realizacji ustawowych zadań gmin”. [1]
Gmina jest głównym elementem samorządu terytorialnego i może mieć charakter:
§ Miejski,
§ Wiejski,
§ Miejsko – wiejski
Rysunek 1. Podział gmin ze względu na ich charakter
GMINA
WIEJSKA MIEJSKA MIASTO I GMINA
Źródło: opracowanie własne
„Z mocy prawa ustanowionego przez ustawę o samorządzie gminnym, wspólnotę samorządową tworzą mieszkańcy gminy, a więc gminna wspólnota obejmuje z mocy samego prawa, mieszkańców gminy, osiadłych na terytorium gminy”.[2] Gmina, jest zatem prawnie zorganizowanym, terytorialnym związkiem osób, określonym w ustawie jako wspólnota samorządowa.
Gmina jest podstawową formą organizacji lokalnego życia publicznego. Wykonuje ona, korzystając z sankcji państwowej, ustawowo sprecyzowany zakres zadań publicznych, należących uprzednio na etapie „przed samorządowym” do administracji rządowej. Zadania te wykonuje w imieniu własnym jak i na własną odpowiedzialność[3].
Władze gminy, szczególnie miejskiej na prawach powiatu (tzw. powiat grodzki), mają za zadanie utrzymywać komunikację miejską, domy pomocy społecznej, cmentarze, wysypiska śmieci, miejskie kąpieliska, a nawet schroniska dla bezdomnych psów i kotów.
Działalność gminy poddana jest nadzorowi administracji rządowej, a sam nadzór kontroli sądownictwa (przede wszystkim administracyjnego).
Samorząd gminny posiada osobowość prawną, tzn., że staje się nie tylko podmiotem prawa publicznego, ale i prawa prywatnego, a co za tym idzie, może posiadać własny majątek, samodzielnie nim rozporządzać, zarządzać, zaciągać zobowiązania itp.(przysługuje jej prawo własności i inne prawa majątkowe stanowiące mienie komunalne), a „jej samodzielność podlega ochronie sądowej”[4]. Gmina, która ma własne grunty, może starać się o przyciągnięcie inwestorów, którzy wybudują na jej terenie fabrykę, magazyn lub supermarket. Bo każda inwestycja to miejsca pracy dla mieszkańców i podatki dla gminy.
Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w glosowaniu powszechnym m.in. przez wybory i referendum, a także za pośrednictwem organów gminy ( rady gminy, wybranego przez radę zarządu).
Gmina jest jednostką, która prowadzi działalność gospodarczą, ale jest ona ograniczona do działalności gospodarczej ze sfery użyteczności publicznej, a tym samym nie prowadzi w zasadzie działalności zarobkowej, nastawionej na zysk. Jako podmiot prawa, gmina tworzona jest w drodze odpowiedniej procedury w formie przewidzianej prawem. Jest formą administracji zdecentralizowanej,...
irq65