Sałatka Ormiańska - czosnek.pdf - Czosnek - Veryperi00

IRENA GUMOWSKA

UZDRAWIAJĄCY

CZOSNEK

Prószyński i S-ka Warszawa 1991

Redaktor: Mirosława Kossowska Opracowanie techniczne: Elżbieta Dziedzic Projekt okładki:

Iwona Miśkiewicz Zdjęcia potraw: Janusz Czarnecki Zdjęcia roślin: Paweł Słomczyński

ISBN 83-900062-6-X

Wydanie I

Nakład 200 000 egz.

Wydawca Prószyński i S-ka Warszawa, ul. Różana 34

Druk kolorowej wkładki Zakłady Graficzne Sp. z o.o. Piła, ul. Okrzei 5

Druk i oprawa Drukarnia Prasowa S.A. Łódź, Al. Piłsudskiego 82

Zamiast wstępu

Wciąż tyle osób pyta mnie o czosnek,

że postanowiłam wreszcie zebrać i zawrzeć w tej książeczce wszystko to, co o nim wiem, zarówno

z własnych doświadczeń (mam różne czosnki w ogródku), jak i dostępnej mi literatury, a także od

ludzi, którzy zajmują się jego uprawą, hodowlą i stosują go jako środek leczniczy.

Czosnki to dziwne rośliny.

Ich właściwości zdrowotne obrosły legendą,

która przeżywa dziś swój renesans.

A przy tym niektóre są tak piękne, tak ozdobne,

że nawet ci, u których słowo „czosnek"

wywołuje fatalne skojarzenia węchowe, wprost wpadają

w zachwyt, widząc dorodne kwiaty czosnków.

Czosnek nie tylko leczy bardzo wiele dolegliwości

i chroni przed chorobami, ale i odmładza,

przy czym wcale nie musi - po przejściu

przez nasz przewód pokarmowy - tak sie mścić tą swoistą,

niezapomnianą wonią.

Irena Gumowska

I. Od Adama i Ewy

Czosnek znany jest jako roślina jadalna od dawien dawna. Należy zapewne do najstarszych roślin

użytkowanych przez człowieka. Pierwotny człowiek mógł na niego zwrócić uwagę właśnie dzięki

jego silnej woni. Edward Hyams, autor słynnej swego czasu książki pt. 10 000 ye-ars oj

domestication (10 000 lat udomowiania) - u nas książka ta ukazała się w Bibliotece Problemów pt.

Rośliny w służbie człowieka - uważa, że czosnek musiał być znany już wiele tysięcy lat temu, o

czym świadczą, zdaniem autora, różne jego nazwy.

Otóż po chińsku czosnek zwie się „suan", przy czym słowo to pisze się jednym znakiem. Może to

oznaczać, że było ono znane już w czasach, gdy powstawało pismo chińskie.

Najstarszą wzmiankę o czosnku ujawniono przy odczytywaniu pisma klinowego. O czosnku piszą

też Biblia, wedy w Indiach, a Homer wspomina o nim jako o roślinie uprawnej. Po hebrajsku

czosnek zwał się „sohoum", a po arabsku „thoum", czyli bardzo podobnie. A w późniejszym od wed

sanskrycie czosnek nazywano „mahou-shouda".

Uzdrawiający czosnek

Czosnek najprawdopodobniej udomowiono w Azji Środkowej. Obecnie w świecie najczęściej jest

uprawiany czosnek pospolity. Jego łacińska nazwa Allium satwum pochodzi od słowa all - piekący,

ostry (zaczerpniętego z języka celtyckiego) oraz od słowa satwum, co po łacinie znaczy uprawny.

Dawna polska nazwa „czosn" pochodzi od słowa ciosanie, bo ząbki tak odpadają od główki, jakby

były ciosane, łupane (przypomina to rozdzielanie się drewna przy jego łupaniu). Podobnie i

niemiecka nazwa „Knoblauch" pochodzi od słowa klieben, czyli łupać. Anglicy nazwali czosnek

„garlic", a Francuzi „ail".

Wierzenia i legendy

W Egipcie czosnek był otaczany kultem. Z jego ząbków robiono naszyjniki i zawieszano je

dzieciom, aby nie miały robaków (na południu Francji ten zwyczaj przetrwał do czasów naszych

prababek). Faraon Cheops nakazał, aby codziennie 100 000 robotników budujących jego

imponującą piramidę (trwało to 30 lat!) dostawało porcję czosnku. Miał im dodawać sił, energii do

pracy, a także zapobiegać wszelkim chorobom i epidemiom. Nic dziwnego więc, że gdy raz nie

dostali czosnku, urządzili strajk, o czym do dziś informują napisy w piramidzie w Gizie oraz

papirusy Ebersa*.

Papirusy te zawierają także inną ciekawostkę. Otóż, aby zmusić węża, by wyszedł ze swojej

kryjówki, trzeba

* Georg Moritz Ebers był egiptologiem i pisarzem niemieckim (1837-1889), który odkrył zwoje

papirusów sprzed 1500 r.p.n.e. Było to niezmiernie głośne odkrycie, bo papirusy zawierały niejako

podręcznik ów-CZesneJ medycyny. Było tam 877 recept, zresztą nie tylko medycznych, ale l

kulinarnych, kosmetycznych oraz dotyczących obyczajów kultowych, np. balsamowania ciał.

Kapłani - lekarze egipscy, obok czosnku, znali już i

owali gorczycę, szafran, miętę, tatarak, anyżek, kolendrę, kminek,

ni koper, konopie i inne rośliny.

Od Adama i Ewy

było u jej wylotu położyć czosnek. Nie wiadomo, czy w;iż nie mógł znieść jego zapachu, więc

uciekał, czy też tak się na niego łakomił, że wychodził, by go zjeść.

W papirusach Kahonna i Carlsberga można również znaleźć wiadomość, że kobieta może zaradzić

swej bezpłodności przez wkładanie do pochwy czosnku. W związku z tym sposobem Hipokrates -

w swojej rozprawie na temat Kobiet sterylnych - dodaje, że oczyszczony, po usunięciu łuski, i tak

zaaplikowany ząbek czosnku powinien na drugi dzień rano być odczuwany przez kobietę w ustach.

Jeśli z jej ust pachnie czosnkiem, to w ciążę zajdzie, jeśli zapachu nie ma, to ciąży nie będzie.

W Grecji przed zmierzeniem się z siłaczami i wyjściem na arenę atleci i wojownicy chrupali ząbki

czosnku, aby mieć siłę i odwagę. Czosnek nazywali Grecy „cuchnącą różą", którą jednak nie

gardzili, ale spożywali w wielkich ilościach. Szczególnie celowali w tym Ateńczycy, co im zresztą

nie przeszkadzało w zakazie wpuszczania tych cuchnących czosnkiem osób do świątyni matki

bogów Kybele. Wierzono bowiem, że taki odór nie sprzyja praktykom religijnym. Czyż Hermes nie

radził Odyseuszo-wi powąchać czosnku, aby uchronić się przed zaczarowaniem przez Kirke, która

jego towarzyszy zamieniła w wieprze?

Starożytni Rzymianie również wierzyli, że czosnek dodaje odwagi i sił. Toteż codziennie

porcję czosnku otrzymywali żołnierze rzymscy (np. Neron bardzo tego pil nował), a także

żniwiarze w czasie pracy. Czosnek nieraz mieszano z dodatkami, szczególnie po zwycięskiej bitwie

lub dobrych zbiorach, i wtedy takie a la ciasto nazywano „teriakiem wieśniaków". A wówczas

„teriak" był lekiem panaceum na wszelkie dolegliwości i choroby.

We Francji Karol Wielki (742-814) i jego syn Ludwik Pobożny (778-840) wprost nakazywali

uprawę czosnku. W ówczesnych ogrodach przyklasztornych czosnek zajmo-

Uzdrawiający czosnek

wał obszerne połacie gruntu. Wtedy też używano czosnku jako antidotum przeciwko pijaństwu i

popędom płciowym. W tym celu kilka główek czosnku macerowano w winie, a potem popijano taki

płyn lub obficie spryskiwano nim zjadany chleb.

We Francji również przetrwała legenda, że Henrykowi IV (1553-1610), gdy się urodził, dziadek

natarł usta czosnkiem i dal wypić kilka kropel wina, wierzył bowiem, że dzięki temu wnuk będzie

mógł dużo pić, nie upijając się, a ponadto zachowa wszelkie siły, jakie daje magia czosnku.

Jeszcze jedna legenda opowiadana do dziś we Francji. Otóż w 1726 r. w Marsylii panowała

straszliwa epidemia (dżuma, grypa?). Ludzie marli całymi rodzinami. Nie miał kto sprzątać trupów.

Miasto było wymarłe. Ale czterech - zresztą znanych w mieście złodziejaszków -czuło się

znakomicie i kradło na dużą skalę. Ci czterej złodzieje znaleźli w kilku piwnicach wino

macerowane na czosnku. Codziennie się tym winem zapijali. Czosnek w tej formie chronił ich

przed zarazą. Francuzi - przynajmniej niektórzy - do dziś potrafią powtórzyć ich nazwiska. A są to

nazwiska ciągle najbogatszych i najbardziej szanowanych rodów.

Arabowie dotąd wierzą, że czosnek uodparnia na wszelkie zatrucia i wszelkie trucizny, a na pustyni

potrafi chronić przed pragnieniem. Toteż czosnku sobie nie żałują. A uprawiają go od czasów

Babilonu albo jeszcze wcześniej, gdy bywał rośliną świętą lub odstraszającą czary.

U nas wierzy się w zly urok i w krasnoludki. W Szwecji - w trolle, które to razem z chochlikami

doją nocą krowy, podbierając mleko gospodarzom. Ale jeśli zawiesić krowie na szyi główkę

czosnku, to te złe duszki jej unikają.

Pitagoras nazywał czosnek „królem przypraw" (korzeni! Horacy na cześć czosnku wypisywał

wspaniałe wier-

Od Adama i Ewy

sze, także Szekspir wychwalał czosnek, choć przestrzega] aktorów przed jedzeniem czosnku i

cebuli przed wyjściem na scenę.

Wędrówki „króla przypraw"

Do Europy czosnek dotarł wraz z rzymskimi podbojami, a jego uprawa, nieraz wspierana przez

mądrych monarchów, przetrwała także po rozpadzie Imperium Rzymskiego. W to, że czosnek

dodaje energii i odwagi, wierzy się gdzieniegdzie do dziś. W Hiszpanii przed walką z bykiem

matador, pikadorzy i cała reszta obsługi zajadają czosnek. Gdy się do walki przygotowuje koguty,

dla dodania im odwagi i wojowniczości również karmi się je czosnkiem. Tak jest m.in. również w

Polinezji i na Filipinach.

Do Polski czosnek trafił prawdopodobnie poprzez Bizancjum i Rosję, a także podczas najazdów

Tatarów w XIII wieku. Może też przywozili do nas czosnek Chińczycy (o uprawie czosnku w

Chinach pisał w połowie XVII w. - jako pierwszy Europejczyk - Polak, misjonarz, botanik,

pochodzący ze Lwowa, sławny ksiądz Michał Boym).

W Polsce musiał być czosnek dobrze znany już we wczesnym średniowieczu, bo w słynnym

„Zielniku Syre-niusza", wydanym drukiem w 1613 r., jest aż 100 różnych zaleceń leczniczych

przewidujących zastosowanie czosnku.

Chyba najpóźniej czosnek trafił na kontynent aine rykański. W każdym razie w Kanadzie jeszcze do

niedaw na go nie uprawiano i znowu zasłużył się tu Polak. Po II wojnie światowej do Kanady

wywędrował były żołnierz, Tadeusz Mączka. To on pierwszy rozpoczął tam uprawę, a także

hodowlę czosnku. Przed nim - owszem - czosnek był znany w Kanadzie, ale nikt go nie uprawiał, a

te nie-

Uzdrawiający czosnek

wielkie ilości potrzebne np. kucharzom w restauracjach sprowadzano m.in. ze Stanów

Zjednoczonych. Tam wprawdzie czosnek uprawiano, ale bardzo długo nie cieszył się uznaniem. Bo

jakże to? Cuchnąć czosnkiem w pracy? Niemożliwe! Ale dla Amerykanów przecież zdrowie,

młodość, uroda są najważniejsze. I oto prospekty namawiające ich, by spędzali urlopy w Hiszpanii -

z której kpiono, że „cuchnie czosnkiem" - stwierdzały: na 100 tys. zgonów związanych z chorobami

serca umiera w Stanach Zjednoczonych 319,5 osób, w Hiszpanii 71,3, we Włoszech 208,9 (Włosi

też jedzą czosnek i cebulę, ale nieporównywalnie mniej niż Hiszpanie). Odtąd hiszpańska kuchnia,

obfitująca w czosnkowe zapachy, zaczęła i Amerykanom przypadać do gustu.

Wróćmy do naszego rodaka w Kanadzie. Ted Mączka nazwał siebie „Garlic man", czyli

„Czosnkowym panem". Zaczęto o nim pisywać w gazetach. On namawiał do jadania czosnku jako

przyprawy smakowej i stosowania go jako środka leczniczego. Wreszcie wyznaczono pod uprawę

czosnku odpowiednie ziemie i odtąd Kanada ma własny czosnek, nie musi go importować. Przy

rym czosnek Teda Mączki jest olbrzymi. Jeden ząbek jest wielkości całej naszej główki. A główka

ma 7-9 ząbków. Łuski na nich są zwykle różowawe i sztywne, tak że bardzo łatwo się je zdejmuje.

Czosnek jest może mniej ostry od naszego, smaczniejszy, da się go jeść, niczym owoc. Zresztą już i

u nas taki czosnek pokazuje się w handlu. I tak Polak przyczynił się w Kanadzie do antyimporowej

produkcji i dalej uczy tamtejszych obywateli, jak i po co jeść to bardzo specjalne warzywo.

II. Co jest w czosnku ?

Od zarania dziejów czosnek był i jest uważany za roślinę wyjątkową - jadalną i leczniczą. W tej

„wyjątkowej roślinie" zawarte są witaminy, sole mineralne, enzymy, hormony roślinne, antybiotyki,

fitosterole, pektyny, śluzy; jest białko i błonnik, są węglowodany, m.in. cukry, są przede wszystkim

- fltoncydy.

Witaminy. Co prawda tych witamin nie ma aż tak imponująco wiele, ale są: witaminy B! jest 0,178

mg% (w 100 g), wit. B2 - 0,071 mg%, wit. PP - 0,054 mg%, wit. C - 12,5 do 19 mg%. Witaminy A

jest bardzo dużo, ale w liściach, a w główkach jej brak. W liściach też jest wit. Bx (120 mg%), są

ślady wit. B2, a wit. C jest 35 do 30 mg%. Ponadto w liściach są: kwas nikotynowy i jego amid, tj.

wit. PP, flawonoidy i inne. Ale u nas liście czosnku jada się raczej rzadko.

Główki czosnku dostarczają też (w przeliczeniu na 100 g): 123 kalorii (515 dżuli), 5,6 g białka, 0.1

g tłus/ czów; węglowodanów ogółem 24,8 g, błonnika 0,9 g.

Sole mineralne. Główki są wyjątkowo zasobne we wszystkie niemal biopierwiastki. Skład

makroelementów jest następujący: wapnia 85 mg%, fosforu 16 mg%, że-

Uzdrawiający czosnek

laza 5,4 mg% (a wg źródeł niemieckich aż 41 mg%), magnezu 24 mg%, potasu 200 mg%, sodu 80

mg%. Ale najwięcej mają siarki. Ponadto zawierają takie mikroelementy jak: selen, jod, chrom, a

także miedź, mangan, molibden, kobalt, cynk. Jeśli chodzi o liście czosnku, to skład makro- i

mikroelementów jest w nich nieco inny. Na przykład żelaza jest tylko 2 mg%, fosforu 80 mg%,

magnezu 15 mg%, „za to" wapnia aż 120 mg%, a potasu 260 mg%, sodu zaś tylko 40 mg%.

W czosnku jest mieszanina pochodnych siarkowych - jak pisze doc. A. Ożarowski w

Ziołolecznictwie - a wśród nich „...tioglikozydowe skordyniny i allina, która pod wpływem enzymu

allinazy, uwalniającego się z uszkodzonych komórek, rozpada się na silnie zapachowy i

bakteriobójczy związek, zwany allicyną, czyli na sulfotle-nek dwusiarczku dwuallilowego" (Uff!

Coś dla chemików i aptekarzy). W każdym razie ze zmiażdżonego czosnku, przez destylację z parą

wodną otrzymuje się 0,36% mieszaniny tych „pachnących" związków, zwanej olejkiem

czosnkowym. Jej działanie w ustach i w przewodzie pokarmowym porównuje się do działania

karbolu - ma tak silne właściwości odkażające.

Inne składniki. Są też w czosnku fitosterole (nie ma - naturalnie - cholesterolu, a fitosterole niczym

nam nie grożą), śluzy, pektyny, czyli różne rodzaje błonnika, poza tym cukry, wchodzące w skład

węglowodanów, i inne składniki, np. hormony roślinne o działaniu podobnym do męskich i

żeńskich hormonów płciowych.

W 1928 r. leningradzki uczony Borys Tokin odkrył liloneydy. Są to substancje o działaniu bakterio-,

grzybo-i picrwotniakobójczym, wytwarzane przez rośliny wyższe. I)(iswiadczenia wykazały, że

najwięcej fitoncydów potrafi wydzielać czosnek, znaczne też ich ilości wytwarzają chrzan,

czeremcha, cebula...

Co jest w czosnku?

Fitoncydy są substancjami lotnymi bądź mało lotnymi, zawartymi w świeżo wyciśniętym soku

roślinnym. Suszenie przeważnie powoduje zniszczenie fitoncydów. Ich budowa i skład chemiczny

nie są dobrze znane. Fitoncydy mogą być różnie rozmieszczone w całej roślinie, w liściach,

korzeniu, kwiatach, pędach. W lecznictwie nie mają zastosowania z różnych względów, m.in.

takich, że ich właściwości antybakteryjne słabną lub zanikają w obecności płynów ustrojowych, ale

działają nieraz doskonale stosowane zewnętrznie i na świeżo po wyciśnięciu z rośliny.

Fitoncydy konserwują produkty spożywcze. Nasze praprababcie już wiedziały, że szynka obsypana

tartym chrzanem nieprędko się psuje, że chrzan i nasiona kopru dodane do utartych buraczków

utrzymują ćwikłę w świeżości, że czosnek długo utrzymuje świeżość kiszonek, że także potrafi on

leczyć katary, grzybice itp. Fitoncydy występują u wszystkich roślin wyższych, ale tylko u

niektórych w znaczących ilościach.

Czy można czosnek uważać za antybiotyk? W każdym razie ma właściwości antybiotyczne, jest

bowiem pomocny w leczeniu takich schorzeń, jak np. choroby infekcyjne dróg moczowych oraz

biegunki bakteryjne i amebowe u dzieci, wewnętrzne i zewnętrzne zakażenia pleśniakami i

drożdżakami, schorzenia błony śluzowej jamy ustnej, schorzenia płuc i dróg oddechowych (np.

krtani), ropne zapalenie migdałków, nieżyty oskrzeli, astma oskrzelowa czy zakaźne schorzenia

układu pokarmowego.

Najprawdopodobniej czosnek ma też właściwości przeciwrakowe, w badaniach obserwuje się

bowiem zahamowanie wzrostu guzów rakowych, a także mięśniaków, naczyniaków, narośli i

owrzodzeń. Działa skutecznie w leczeniu kanału korzeniowego zębów przy przewlekłych

zapaleniach ozębnej, miazgi oraz przy leczeniu powikłań po

Uzdrawiający czosnek

wyrwaniu zęba. Ma tak silne działanie grzybobójcze, że skutecznie niszczy grzybicę strzygącą u

bydła. Sok z czosnku w ciągu kilku minut zabija kleszcze (np. te, które spadają na nas z drzew w

lasach liściastych).

W 1944 r. wyodrębniono z olejku czosnkowego alli-cynę - substancję bezbarwną, nietrwałą i łatwo

rozpuszczalną w wodzie. Wodny roztwór allicyny nawet w bardzo silnym rozcieńczeniu wykazuje

działanie antybiotyczne. W olejku czosnkowym znajduje się również inna substancja antybiotyczna,

tzw. allistatyna. Jej specjalnością jest zwalczanie gronkowca i bakterii okrężnicy.

III. Co czosnek leczy ?

„Niepodobna wymienić wszystkich schorzeń, w których czosnek i jego preparaty mogą być

pomocne" - piszą doc. Aleksander Ożarowski i prof. dr Wacław Jaroniewski w znakomitej książce

Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, mimo że publikują bardzo długą listę tych

schorzeń.

Można powiedzieć, że czosnek leczy nieomal wszystko, choć - jakby nie było - nie jest panaceum.

Niemniej potwierdzonych zostało wiele przekazów i wierzeń medycyny ludowej.

Odmładza

Lecznictwo ludowe zawsze twierdziło, że czosnek odmładza i przedłuża życie. Osoby żyjące długie

lata w do brym zdrowiu często zapewniają, że zawdzięczają to tylko czosnkowi. Głoszą, że

spożywanie czosnku uwalnia ich od sklerozy, odmładza, leczy choroby serca i nadciśnienie. Parują

tym czosnkiem dookoła, jego zapach unosi się wokół nich jak woniejąca aureola, ale oni go już nie

Uzdrawiający czosnek

czują, bo zmysł węchu dość szybko przyzwyczaja się do zapachu, w którym przychodzi mu tkwić.

Ostatnio dotarła i do nas recepta na młodość, urodę i długie życie, rodem z Tybetu. Ci, którzy ją

rzeczywiście zastosowali - i to cierpliwie, dokładnie, tak jak trzeba - są nie tylko sami zachwyceni

kuracją, ale zadziwiają też otoczenie. Odmłodnieli wyraźnie. W 1971 r. delegacja z UNESCO,

zwiedzając Tybet, znalazła w ruinach klasztoru stare, gliniane tablice, na których wypisana była

recepta na odmłodzenie organizmu. Przetłumaczono ją na angielski, a potem na inne języki, aż

dotarła i do nas. U nas najpierw wypróbował ją jeden z lekarzy, a gdy zauważył, że rzeczywiście

daje wspaniałe skutki, zaczął ją propagować. Inna sprawa, że niektóre pięknotki chciały tę metodę

odmładzania zatrzymać tylko dla siebie i - nawet podając przepis przyjaciółce - zastrzegały, by nie

podawać go dalej. Może dlatego trwało to kilka lat, zanim przepis tybetański dostał się do gazet, i to

tak specjalistycznych, jak „Aura" i „Wiadomości zielarskie" (1990 r.).

Oto on: 25 dag czosnku zetrzeć na miazgę (np. zmiksować) i zalać 300 g czystego spirytusu.

Szczelnie zakorkować i schować w ciemnym, chłodnym miejscu na 10 dni. Po tym czasie

przecedzić przez gazę i dobrze odcisnąć. Zlać do butelki i znów szczelnie zakorkować. Po 3 dniach

można już rozpocząć kurację. A polega ona na tym, że do 50 g mleka o temperaturze pokojowej

(przegotowanego, ostudzonego) dolewa się określoną dla każdego z dziesięciu dni ilość tego

czosnkowego spirytusu. Pije się to trzy razy dziennie. To, co zostanie, znów się wypija po 25 kropli

3 razy dziennie aż do wyczerpania.

Tę kurację można powtórzyć dopiero po 5 latach. A najważniejsze jest to, że w ogóle nie czuć od

człowieka odoru czosnku. Podobno nawet dentystka go nic poczuje.

Sałatka Ormiańska - czosnek.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: