NPH.pdf

Nauki Pomocnicze Historii

16 października 2013

PODŁOŻE UKSZTAŁTOWANIA SIĘ:

1. Problem ustalania kanonicznej wersji tekstu (czyli takiego, który odpowiadał oryginałowi i

mógł uzyskać oficjalną akceptację).

– już starożytność (szkoła aleksandryjska – Aleksandria w Egipcie)

– średniowiecze – m.in. spory o właściwy przekład Biblii, tekstów ówczesnych

autorytetów, prawniczych od XII w.

– XVI – wieczne spory dotyczące krytycznej egzegezy tekstów

2. BELLA DIPLOMATICA

- reformacja, wojna 30-letnia i pokój westfalski (1648) – zmiany organizacyjne w

kościele, problem stanu prawnego do dóbr i kwestia wiarygodności dokumentów (ich

wartości dowodowej)

3. Filozofia Oświecenia (sceptycyzm, racjonalizm, indywidualizm)

RUCH NAUKOWY W KOŚCIELE – DZIAŁALNOŚĆ MARYNÓW

• Maryni (XVI w.) - benedyktyni z kongregacji św. Maura (powstała na fali ruchu odnowy i

reformacji życia zakonnego w dobie kontrreformacji)

• ośrodki pracy naukowej – historycznej (zwłaszcza Saint-German-des-Pres, Saint Denis) –

odbudowa dawnej tradycji uprawiania nauki

• potrzeba polemiki z protestancką histografią i wyzwania stulecia legły u podstaw powstania

szkoły historyczno-krytycznej

• zamiary spisania historii zakonu i historii kościoła

BOLLONDYŚCI/JEZUICI

• konkurencja dla marynów na polu erudycji historycznej

• cel – odparcie krytyki tradycji kościelnej ze strony protestantów poprzez opublikowanie

wiarygodnych źródeł hagiograficznych

• zainicjował Heriber Rosweyde , kontynuator – belgijski jezuita Jean Bolland (1596 –

1665), przyłączył się do niego Gotfryd Henshen

Daniel von Papebroeck 1675

– Acta Sanctorum umieszcza wykład z zakresu dyplomatyki, tj, zasady krytykowania

dawnych dokumentów.

Jean Mabillion (1632-1707)

– De re diplomatica libri sex , 1681

– członek kongregacji benedyktyńska św. Maura

– udział w pracach nad Spicilegium

– zainteresowania historyczne, efekt > Acta Sanctorum Ordinis Sancti Benedicti

– w centrum uwagi Mabilliona – paleografia, sfragistyka i dyplomatyka – sprawdzał ich

autentyczność.

Herman Conring , 1692

– holenderski uczony, rep. Protestancki, historyk prawa

Beniamin Hederich (1675 – 1748)

– podręcznik pomocniczy Pierwszy Kanon 1711

– kon. > Uniwersytet w Gentydze > stworzenie zasad Quellen Kritih

Getyndzka Szkoła Historyczna, a Rozwój Nauk Pomocniczych Historii

Johann Christoph Gatterer (1727 – 1799)

• twórca słynnej szkoły historycznej w Getyndze

• historyk, specjalista z zakresu genealogii, dyplomatyki, teologii, historii prawa

• jako pierwszy zaczął prowadzić wykłady z NPH, publikując liczne prace w tym pięć

podręczników

• jego właśnie zasługą było wprowadzenie NPH do uniwersyteckich studiów historii

• nawiązywał do Mabilliona i Papebroecka

• pierwszy posłużył się pojęciem „historishe Huolfswissen-Shaften” 1761

Carl Gottlob Shonemann (1766 – 1802)

• uczeń J.Ch. Gatterera

• autor encyklopedii NPH, opartej na pracach mistrza

Fundamentem ich badań > zasada „ discernere vera de fera”

KONTEKST

• metoda genetyczna (krytyczno-historyczna) i rozwojowa

• narodziny – połowa XVIII w. - istota Leopold Ranke „Wie es eigentlich gewesen” ; źródło

służyć ma objaśnianiu rzeczywistości, nie tylko jako dowód

• terminologia – upowszechniona przez Ernsta Bernheima , wedle którego jest to ukazanie

dziejów rozwoju

• zastąpienie paradygmatu dedukcyjnego indywidualnym

• nowa droga dociekań – od faktu źródłowego do ustalenia faktu historycznego

• testimonium = świadectwo o faktach

• opis faktu z perspektywy ich genezy tj. „dlaczego?”, związek przyczynowy

ZASADY SZEREGOWANIA FAKTÓW

1. Uznawano, że zjawiska jednostkowe występują zawsze w szeregu rozwojowym, stąd

wiązanie źródła z kontekstem, badanie okoliczności jego powstania (np. dokument należy

badać w połączeniu z kancelarią/instytucjami publicznoprawnymi); źródła narracyjne w

połączeniu z historią poglądów, idei.

2. Historyzm – wszystko podlega zmianie w czasie i przestrzeni, dlatego też każde źródło

trzeba rozpatrywać w ramach własnej współczesności

3. Mankament – szeregowanie faktów jednorodnych powoduje zubożenie obrazu (izolację ze

wzajemnych powiązań

EFEKT

– nowa rola źródeł – zatem potrzeba ich gruntownej krytyki, co daje większy impuls pod

wykształcanie się NPH służących objaśnianiu źródeł

– konieczność poszerzenia bazy źródłowej – potrzeba specjalizacji działalność edytorska,

rozwijanie szkół i naukowców

TOWARZYSTWA NAUKOWE, SZKOŁY, DZIAŁALNOŚCI

• Monumenta Germaniae Historica , 1819

• Ecole des Chartes , Paryż 1821

• Institut fur Osterreichiche Geschichtsforshung, 1854

• Papieska Pontificia Schola di Paleografi, Diplomatica e Archivistica , 1884

23 października 2013

DEFINICJA ŹRÓDŁA

1. GERRARD LABUDA : źródła to wszystkie pozostałości psychofizyczne i społeczne, które

będąc wytworem pracy ludzkiej, a zarazem uczestnicząc w rozwoju życia społecznego,

nabierają przez to zdolności odbijania tego rozwoju.

2. STANISŁAW KOŚCIAKOWSKI – źródła to wszelki fakt istnienia czy działania

ludzkiego w przeszłości, innymi słowy: szelki ślad po fakcie dziełowym, służąc do

poznania, rekonstrukcji tego faktu.

3. JERZY TOPOLSKI – wszystko skąd możemy czerpać informacje o przeszłości (krytyka

metafory zwierciadła u poprzedników)

PODZIAŁ ŹRÓDEŁ

◦ Ergotechniczne – źródła, które powstały w wyniku gospodarczej działalności

człowieka w celu podtrzymywania swego bytu, rzeczywiste życie. Np. odzież,

mieszkanie.

Czyli: treścią odbijają bezpośrednio gospodarczą, a formą pośrednio stronę społeczną i psychiczną

życia ludzkiego.

• Demograficzne

• Socjotechniczne

• Psychotechniczne – udział świadomości w przetwarzaniu materialnych i

społecznych warunków bytu

Odrębnie: Tradycja – człowiek jako nosiciel tradycji odbija wszystkie aspekty jednocześnie.

PODZIAŁY WG TOPOLSKIEGO

➔źródła pośrednie i bezpośrednie

➔źródła adresowane i nieadresowane

informacje źródłowe:

potencjalne i efektywne (niewykorzystywane i wykorzystywane)

mówiące pośrednio i bezpośrednio o faktach

data bliżej niepamiętana

1. Szymon Starowolski, Setnik Pisarzów Polskich

2. Józef Załuski – twórca I bibliografii narodowej (1747)

3. Józef Maksymilian Ossoliński – twórca Zakładu Narodowego

www.estreicher.uj.edu.pl – Bibliografia Estreicher online

• Podmiotowa – bibliografie regionalne i lokalne

• Przedmiotowe – wszystko co o tym regionie wydane

1. L.Finekl, Bibliografia historii polskiej , cz.1-3, Lwów 1991, Kraków 1912

2. Bibliografia Historii Polski XIX wieku , red. S. Płoski

3. Bibliografia Historii Polski , red. T. Madurowicz-Urbańska

4. H. Bachuska, Bibliografia Historii Polski 1815 – 1914

www.bibliografia.ipn.gov.pl – Bibliografia Historii Polski online

www.litdok.de - Niemiecka Online

www.bazhum.icm.edu.pl/bazhum/about - Federacja Bibliotek Cyfrowych

WZORY BILIOGRAFII

1. Źródła

Catalogi episcoporum Argentinensium , ed. O. Holder-Egger, [w:] Monumenta Hermaniae Historica

Semes Scriptores , t. XIII, Hannoverae 1881, s.321-324

Kronika węgiersko-polska , ed. S. Pilat, [w:] Monumenta Poloniae Historica , t. I, Lwów 1864, s.495

– 501

Kodeks dyplomatyczny Śląska , t. I, ed. K. Maleczyński, Wrocław 1956

Kosmasa Kronika Czechów , tłum., wstęp i komentarz M. Wojciechowska, Warszawa 1968

_____

tytuł, edytor (ed.), wydanie.

[b.r.w.] - brak roku wydania

[b.m.w.] - brak miejsca wydania

___

2. Literatura

Nazwisko imię , Tytuł , [wydanie], Miejsce i rok wydania, strony

Abłamowicz D., Górny Śląsk a Wielkie Morawy. Fakty i mity , [w:] Śląsk i Czechy a kultura

wielkomorawska , red. K. Wachowski, Wrocław 1997, s.77-84

Wojciechowski Tadeusz, Szkice historyczne XI wieku , wyd. II, Warszawa 1970

ARTYKUŁ W CZASOPIŚMIE

Bąk S., Powstanie i rozwój nazwy Sandomierz , Prace filologiczne 16 (1934), s. 231-248

Blahova M., Frolik J., Profantova N., Velke dejiny zemi Koruny ceske , vol.1, Praha – Litomysl 1999

20 listopada 2013

ŚREDNIOWIECZNE ŹRÓDŁA

K roniki regionalne – od X/XI w. - XVI w.; opisywały dzieje krajów i królów

Przykład : Anonim zw. Gallem, Wincenty Kadłubek, Kronika Thietmara, Kronika Kosmasa, Kronika Piotra

z Dusburga

G esta (czyny) – opis historii działań polityka, papieża, instytucji, królów, itd.

Wzorem stał się Liber pontificalis ; od VI do IX w.

Przykład : Adam Bremeński, Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum, Gesta episcoprum,

Cameracensium

Analityka/ Rocznikarstwo

roczniki – notują wydarzenia pod datami rocznymi, ich geneza sięga marginesów

tablic paschalnych (służące do ustalania świąt Wielkanocnych)

– dobór wydarzeń przypadkowy

– zazwyczaj przy instytucjach kościelnych – wielu autorów

Początek = VII wiek.

– charakter komplikacji przenoszone z duchownymi do innych krajów

– informacje różnej proweniencji

Przykład: Rocznik dawny, Rocznik kapitulny krakowski, Rocznik kamieniecki, Rocznik poznański,

Rocznik Krótki, Annales regni Francorum, Annales Fuldenses

Biografistyka , obumiera w końcu XII w., ponownie rozkwita w renesansie.

Przykład : Einhard, Vita Karoli (ok. 814-836), Wipon, Gesta Chuonradi imperatoris; Kalimach, Żywot i

obyczaje kardynała Zbigniewa (1480)

Korespondencja , często naukowe

Rozkwit epistolografii przypada na Odrodzenie; wzorem są listy Cycerona; tworzona

podręczniki do pisania listów

Przykład : Abelanda, Kasjodora, Alkuina, Bedy Czcigodnego, Jana z Salisbury

Kompendia Historyczne

Kompendia historii kościoła – wzorem Euzebiusz z Cezarem. Odróżnienie historii sacra

(świętej) od profana (świeckiej).

Funkcjonowanie kościoła jako organizacji powołanej do kontynuacji dzieła zbawienia.

Reformacja nie zawsze krytyczne

Hagiografia , dzieła poświęcone życiu świętych; przemieszanie realiów z fikcją.

a) Martyrologia – najstarszy, oparty na starochrześcijańskich wykazów

męczenników; to komplikacja elementów kalendarza z krótką wzmianką o śmierci

męczennika.

Przykład : Martytologium hieronimanum ( V w., Italia)

W XVI w. (1583) powstaje oficjalne Martytologium Romanów , do dziś będące w podstawie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: