Agnieszka Leźnicka-Łoś NAUCZYĆ SIĘ KOCHAĆ Terapia psychanalityczna w teorii i praktyce Spis treści Podziękowania .............................................9 Wstęp ...................................................11 Część pierwsza Teoria psychoanalizy i nasze codzienne funkcjonowanie ...............13 I Definicja i podstawowe pojęcia ...............................15 Psychoanaliza jako metoda badania psychiki ....................16 Na czym polega terapeutyczna wartość tej metody? ...............16 II Modele funkcjonowania psychiki .............................19 Model topograficzny .....................................19 Popęd libidinalny ........................................20 Popęd agresywny.........................................20 Model strukturalny .......................................21 Konflikt i jego znaczenie ...................................22 III Początki rozwoju poznawczo-emocjonalnego ....................25 Pierwszy rok życia ........................................25 Strefa oralna ............................................26 Rozwój relacji matka - dziecko ..............................27 Lęk ..................................................28 Hierarchia sytuacji zagrożenia ...............................29 IV Fazy rozwoju psychoseksualnego .............................33 Faza oralna .............................................34 Faza analna .............................................36 Faza falliczna............................................39 Konflikt edypalny u chłopców ...............................41 Konflikt edypalny u dziewczynek.............................42 Porównanie fazy preedypalnej i rozwoju edypalnego ...............45 Faza latencji/utajenia ......................................47 Rozwój superego .........................................48 Faza dojrzewania i poszukiwanie tożsamości .....................50 Okres dojrzewania u chłopców ..............................52 Okres dojrzewania u dziewczynek ............................52 Faza genitalna ...........................................53 V Ego i jego funkcje ........................................55 VI Charakter .............................................59 8 AGNIESZKA LEŹNICKA-ŁOŚ Część druga Proces terapeutyczny........................................61 VII Konsultacja i reguły terapii psychoanalitycznej ..................63 VIII Sojusz terapeutyczny i jego znaczenie ........................73 IX Przeniesienie ...........................................77 Definicja przeniesienia ....................................77 Ogólna charakterystyka przeniesienia ..........................78 Przeniesienie a funkcjonowanie ego ...........................82 Przeniesienie a przymus powtarzania ..........................83 Przeniesienie pozytywne ...................................87 Przeniesienie negatywne ...................................90 Przeniesienie z punktu widzenia modelu strukturalnego ............92 X Opór ..................................................97 Definicja i formy oporu ....................................97 Opór charakterologiczny ..................................106 Techniki i reguły analizowania oporu .........................107 Sekret ...............................................110 XI Analiza i reguły pracy nad przeniesieniem .....................113 XII Przeciwprzeniesienie ....................................121 Definicje i ewolucja koncepcji ..............................121 Rodzaje przeciwprzeniesienia ..............................123 Reakcje przeciwprzeniesienia ...............................127 Przeciwprzeniesieniowe podporządkowanie się .................128 XIII Marzenia senne .......................................135 Rys historyczny .........................................135 Proces powstawania i elementy marzenia sennego................136 Symbolika marzeń sennych ................................140 Marzenie senne jako próba rozwiązania konfliktu ................141 Praca nad snem na sesji terapeutycznej .......................143 Pierwszy sen analityczny i jego znaczenie ......................144 Zakończenie Jedna psychoanaliza czy wiele? ................................149 Bibliografia ..............................................155 Podziękowania Książka ta powstała dzięki zainteresowaniu, z jakim spotkałam się, prowadząc seminaria z psychoterapii analitycznej dla Laboratorium Psychoedukacji w War- szawie w latach 1996-1999. Serdecznie dziękuję Zofii Milskiej-Wrzosińskiej za namówienie mnie do napisania tej książki. Dzięki Elżbiecie Bohomolec, Katarzynie Miller i Małgorzacie Wiśniewskiej za ich cenne uwagi i poświęcenie czasu na czytanie rękopisu. Dziękuję mojemu mężowi Markowi za poprawki, które, mam nadzieję, pozwoliły mi uniknąć żargonu psychoanalitycznego, gdy przypominał mi: „Nie pisz: pierwszy obiekt miłosny, pisz: matka". Mojemu synkowi Marcelkowi, który spokojnie siedział pod biurkiem, gdy robiłam kolejne poprawki. I tym, którym nie mogę podziękować inaczej, choć przyczynili się do ostatecznego kształtu tej książki Wstęp Minęło 100 lat od narodzin psychoanalizy, która dała początek systematycznym studiom nad ludzką psychiką, w tym również nad motywami i konsekwencjami ludzkich zachowań. Przez te 100 lat wiedza psychoanalityczna zainspirowała kil- ka pokoleń psychoanalityków, którzy przyczynili się do dalszego jej rozwoju, przeniknęła również do życia codziennego i do kultury masowej, między innymi do literatury, teatru i filmu. Psychoanaliza w nierozerwalny sposób łączy się z XX wiekiem. Przedstawiam tylko niewielki fragment tej rozległej wiedzy. Pierwsza część książki jest poświęcona definicji psychoanalizy i podstawowym terminom teoretycznym - wyjaśnia sposób funkcjonowania psychiki i opisuje emocjonalno-poznawczy rozwój człowieka od momentu narodzin do osiągnięcia dojrzałości. Wszystko to jest ilustrowane przykładami z życia codziennego. Dru- ga część to opis procesu terapeutycznego, począwszy od pierwszego spotkania i stopniowego rozwoju sojuszu terapeutycznego, poprzez opis oporu, który to- warzyszy każdej sesji terapeutycznej, opis przeniesienia, przeciwprzeniesienia oraz rolę marzeń sennych. Cały materiał jest bogato zilustrowany przykładami sesji terapeutycznych. Ostatni rozdział poświęciłam omówieniu współczesnych teorii psychoanalitycznych. Książka jest efektem moich nowojorskich doświadczeń: treningu psychoana- litycznego, superwizji, wieloletniej pracy z pacjentami i seminariów z psychote- rapii psychoanalitycznej, które prowadziłam dla Laboratorium Psychoedukacji w Warszawie. Za podstawę przedstawionej koncepcji posłużyło mi klasyczne podejście psychoanalityczne, uzupełnione o psychologię ego i elementy teorii re- lacji z obiektem. Opisane przypadki kliniczne są efektem moich doświadczeń. Utrzymując anonimowość moich pacjentów, zachowałam ich amerykańskość lub polskość, co odzwierciedlają ich imiona. Książka jest poświęcona terapii psychoanalitycznej, więc wyjaśnijmy najpierw różnicę między terapią psychoanalityczną a psychoa- nalizą. Teoria i założenia pracy są te same. Podstawowa różnica polega na liczbie spotkań terapeutycznych: psychoanaliza to 4 do 5 spotkań w tygodniu, podczas których pacjent leży na kozetce, terapia psychoanalityczna zaś to l do 3 spotkań w tygodniu, w czasie których terapeuta i pacjent siedzą naprzeciw siebie. Oczy- wiście, ta różnica w liczbie spotkań, a tym samym w ilości materiału, który się 12 AGNIESZKA LEŹNICKA-ŁOŚ pojawia, ukazuje w konsekwencji dalsze różnice pomiędzy psychoterapią psy- choanalityczną a psychoanalizą. Różnice te koncentrują się wokół dostępności do wczesnodziecięcego materiału prezentowanego przez pacjenta, intensywności przeniesienia i możliwości użycia wolnych skojarzeń1. Pozycja leżąca, gdy postać analityka jest niewidoczna i ilość bodźców zewnętrznych zredukowana do mini- mum, umożliwia wolne skojarzenia. W dzisiejszych czasach komputerów, e-maili i codziennego pośpiechu jedno do dwóch spotkań terapeutycznych w tygodniu to granica, jaką często wyznacza nam nasza świadomość. A nasza nieświadomość? Co może być bardziej pociąga- jącego, a jednocześnie wywoływać więcej lęku niż bliski kontakt z drugą osobą? Psychoterapia psychoanalityczna i psychoanaliza oferują tę możliwość kontktu - jak w szkle powiększającym możemy zobaczyć źródło naszych cierpień, popra- cować nad nimi i sprawić, by nasze życie stało się bardziej satysfakcjonujące. Każdy z nas, żyjąc, rozwija własny styl kochania, bycia kochanym i domaga- nia się miłości. Każdy chce być kochany w określony sposób i przez określoną osobę. Jakże często nasze zabiegi kończą się frustracją i niespełnieniem, a my nie wiemy dlaczego. Kluczem może być zrozumienie naszej nieświadomości. 1 P. Kutter (1998) .Współczesna psychoanaliza: psychologia procesów nieświadomych", Gdań- skie Wydawnictwo Psychologiczne, s. 185-186; B. E. Moore, B. D. Fine (1995) „Słownik psychoanalizy...” Część pierwsza Teoria psychoanalizy i nasze codzienne funkcjonowanie I Definicja i podstawowe pojęcia Psychoanaliza jest dziedziną wiedzy poświęconą badaniu psychiki ludzkiej, stwo- rzył ją Zygmunt Freud, a rozwinęli jego następcy Psychoanaliza to 1 usystematyzowana wiedza o ludzkiej naturze i zachowaniu, 2 metoda badania psychiki, 3 psychoterapeutyczna metoda, której celem jest zmniejszenie lub zlikwidowa- nie cierpienia emocjonalnego i zrozumienie siebie Zajmijmy się wszystk...
adamrex