ZOOLOGIA od parzydełkowców do ssaków.doc

Parzydełkowce

¨      Dwuwarstwowce, pierwouste, wodne, drapieżne, promienista symetria ciała, występuje ektoderma, mezoglea, endoderma. Prowadzą osiadły tryb życia (oprócz ukwiałów, mających pewne możliwości kroczenia na dnie).

¨      Ich budowa jest prymitywna, jednak są zróżnicowane na tkanki. Odpowiednikiem ich prajelita jest przestrzeń gastro – waskularna, do której prowadzi otwór, będący jednocześnie otworem gębowym i odbytowym. Trawienie zachodzi tam zewnętrznie, jednak pokarm jest następnie wchłaniany do komórek endodermalnych trawiących (kolejny etap trawienia à wewnętrzne). Ich układ nerwowy jest dyfuzyjny (siatkowaty), zawiera komórki odbierające bodźce ze środowiska zewnętrznego. Są obecne też narządy zmysłów: ropalia na brzegach dzwonów meduz, a także statocysty, będące narządami równowagi (złożone ze statolitów zbudowanych z CaCO3, uciskających komórki czuciowe). Występują komórki mięśniowe (wewnętrzne okrężne, zewnętrzne podłużne), komórki gruczołowe (przytwierdzenie parzydełkowca do podłoża). Charakterystyczną cechą parzydełkowców jest obecność parzydełek. Powstają one z knidoblastów, zawierają knidocyl, odbierający bodźce ze środowiska. Z knidocytów (komórek parzydełkowych, nematocytów) ,,wyskakują“ parzydełka, które mogą wbijać się w ciało ofiary i wstrzykiwać substancję trującą (penetranty), owijać się wokół ciała ofiary (wolwenty) lub przyklejać się do ofiary przy pomocy kleistej substancji (glutynanty). W mezoglei występują zaś komórki interstycjalne, które są titopotencjalne (mogą różnicować się we wszystkie inne typy komórek). U parzydełkowców występują również gonady, które nie mają przewodów wyprowadzających.

¨      Rozmnażanie: bezpłciowe (strobilizacja, pączkowanie) lub płciowo (na przykładzie chełbii modrej): z gamet, które produkują meduzy, rozwija się orzęsiona larwa planula, która osiada na dnie i wykształca się z niej polip, który ulega strobilizacji (wielokrotnym podziałom poprzecznym) w wyniku czego powstają najpierw małe meduzy (efyry), rosnące w dorosłe formy meduz. Ta przemiana pokoleń nie jest przemianą faz jądrowych, gdyż wszystkie pokolenia (oprócz gamet) są diploidalne i nosi nazwę metagenezy.

¨      Stułbiopławy – dominuje stadium polipa, meduza jest niewielka i wykazuje obecność struktury zwanej żagielkiem, nie mają jamy gastralnej podzielonej na przegrody, u niektórych stadium meduzy jest zredukowane (stułbia płowa, pospolita w słodkich zbiornikach wodnych, charakteryzuje się zdolnością do rozmnażania zarówno płciowego i bezpłciowego), niektóre tworzą kolonie o osobnikach podzielonych według specjalności (rurkopławy, istnieją osobniki trawiące pokarm, rozmnażające się itd.). charakterystyczny wygląd posiada żeglarz portugalski – składa się z kolonii osobników unoszących się w wodzie dzięki wielkiemu pęcherzowi powietrznemu.

¨      Krążkopławy – dominuje stadium meduzy, polipy niewielkie, należą tu chełbia modra, bełwa festonowa (największy krążkopław), gonady mają pochodzenie endodermalne. Posiadają cztery przegrody jamy gastralnej.

¨      Koralowce – występuje tylko forma polipa (nie ma formy meduzy). Dzielą się na sześciopromienne (liczba przegród w jamie gastralnej jest wielokrotnością sześciu, prawie wszystkie mają szkielet zewnętrzny zbudowany z CaCO3, należy do nich ukwiał, będący wyjątkiem pozbawionym szkieletu, a także korale madreporowe) oraz ośmiopromienne (mają zawsze osiem przegród w jamie gastralnej, organiczny szkielet wewnętrzny, należy tutaj koral szlachetny).

¨      Kostkomeduzy – najwyżej uorganizowana grupa parzydełkowców, nazwa pochodzi od kształtu dzwonku przypominającego kostkę, potrafią swobodnie pływać, przeciwstawiając się prądom wody. Najbardziej znanym przedstawicielem jest osa morska, żyjąca u wybrzeży Australii.

Płazińce

¨      Trójwarstwowce, posiadają pierwotną jamę ciała, dwubocznie symetryczne, przestrzeń między narządami, a ścianą ciała wypełnia parenchyma, ich ciało pokrywa wór powłokowo-mięśniowy (u pasożytów, nabłonek w formie wielojądrowego syncytium, warstwy mięśni: okrężnie, skośne i podłużne, u wolno żyjących wirków tworzą osobne warstwy), brak przewody pokarmowego, ale u wirków obecny układ pokarmowy, ślepo zakończony w ciele (u tasiemców zredukowany), układ wydalniczy tworzą protonefrydia (służą raczej somoregulacji, mają postać komórek płomykowych ślepo zakończonych w ciele, z otworami na zewnątrz), układ nerwowy ortogonalny (pnie nerwowe połączone komisurami, najlepiej rozwinięty u wirków), w głowowej części ciała znajdują się dwa zwoje nerwowe. oddychanie całą powierzchnią ciała.

¨      Tasiemce – mają zredukowany układ pokarmowy, dwa otwory wydalnicze, ciało zwane jest strobilą, podzielone na człony (proglotydy), ich głowa nosi nazwę skoleks. W proglotydach zachodzi zapłodnienie i produkcja ogromnych ilości jaj (w starszych odcinkach są żeńskie narządy płciowe wraz z męskimi, w młodszych same męskie). Tasiemiec uzbrojony – żywicielem pośrednim jest najczęściej krowa, w jej ciele znajdują się wągry, z których w jelicie człowieka wynicowują się młode formy dorosłe tasiemca (człowiek jest żywicielem ostatecznym). Podobny cykl rozwojowy ma tasiemiec uzbrojony, tyle, że posiada on dodatkowo na skoleksie haczyki. Tasiemiec uzbrojony jest bardziej niebezpieczny, bo człowiek w wyniku samozarażenia może stać się jego żywicielem pośrednim (wągier może rozwinąć się w różnych narządach, taka postać choroby jest groźna dla zdrowia). Człowiek staje się żywicielem pośrednim zawsze w przypadku zarażenia tasiemcem bąblowce. Źródłem zakażenia są odchody różnych gatunków zwierząt. Przypadkowe spożycie jaj tasiemca bąblowca prowadzi do cysticerkozy, która charakteryzuje się powstaniem wągra pokaźnych rozmiarów w różnych narządach, prowadząc do ich uszkodzenia (mózg, wątroba, siatkówka oka). Ponadto, człowiek może zarazić się tasiemcem bruzdogłowcem szerokim, którego obecność w jelicie człowieka prowadzi często do anemii związanej z brakiem witaminy B12. Cykl życiowy bruzdogłowca zaczyna się od bytującej w wodach słodkich orzęsionej larwy koracidium. Zostaje ona zjedzona przez skorupiaka i w jego ciele rozwija się w kolejne stadium – procerkoid. Z kolei po zjedzeniu skorupiaka przez rybę, w jej ciele rozwija się kolejne stadium – plerocerkoid. Zjedzenie niedogotowanej ryby przez człowieka prowadzi do zarażenia bruzdogłowcem – w jelicie człowieka rozwija się jego postać dorosła. Choroba ta zwana jest difylobotriozą. Inne gatunki tasiemca to: tasiemiec kręćkowy (u żywiciela pośredniego – owcy – wągier w mózgu prowadzi do zaburzeń behawioralnych – owca kręci się w kółko), tasiemiec psi (żywicielem pośrednim jest pchła, a ostatecznym pies), karłowaty (żywicielami pośrednimi są pchły i mączniaki, ostatecznymi gryzonie), rzemieniec (żywicielami pośrednimi są ryby, ostatecznymi ptaki rybożerne; tasiemiec nieczłonowany zewnętrznie).

¨      Wirki – najczęściej wolno żyjące, w wilgotnym lub wodnym środowisku. Wyróżnia się wirki bezjelitowe, jednojelitowe, trójjelitowe (np. wypławek biały), wielojelitowe. Wirki zdobywają ofiary za pomocą wysuwalnego z gardzieli ryjka, za pomocą którego rozpoczynają proces trawienia, a także za pomocą wyrzucanych z powierzchni ciała rabditiów, które obezwładniają ofiarę. Wirki przechodzą najczęściej rozwój prosty, u niektórych występuje larwa Mullera. Wirki posiadają fotoreceptory w postaci oczek kubkowych. Do znanych wirków należy też wielooczka czarna.

¨      Przywry – są pasożytami. Występuje u nich jeden otwór wydalniczy i jelito rozgałęzione na dwie części. Motylica wątrobowa – jej cykl rozwojowy rozpoczyna się od orzęsionej larwy – miracidium (dziwadełka), która zostaje spożyta przez ślimaka. W jego ciele przekształca się ono w sporocystę, rozmnażającą się partenogenetycznie: powstają redie, a następnie cerkarie (posiadające wszystkie narządy wewnętrzne oprócz gonad oraz ogonek). Cerkarie, po przekształceniu w nieruchome metacerkarie (adoleskarie) mogą zostać spożyte przez człowieka, postać dorosła motylicy rozwija się na wątrobie.

Przywra krwi – jedyny płaziniec, u którego występuje silny dymorfizm płciowy (długa samica żyje w rynience krótszego i szerszego samca). Człowiek zaraża się podczas kąpieli w wodzie, gdzie cerkarie aktywnie przewiercają się w skórę. Dorosłe postacie przywry pasożytują w naczyniach krwionośnych, głównie jamy brzusznej. Przywra kocia – człowiek zaraża się pijąc nieprzegotowaną wodę z oczlikami, będącymi żywicielami pośrednimi. Motyliczka – jest pasożytem owiec, jej żywicielami pośrednimi są mrówki i ślimaki. Przywra ptasia – jest odpowiedzialna za ,,lanie jajami“(znoszenie jaj bez skorupek) u ptaków; żywicielami pośrednimi są larwy ważek i ślimaki.

Nicienie

¨      Trójwarstwowce, pseudocelomatyczne, należą do zwierząt liniejących, posiadają ciało dwubocznie symetryczne, po raz pierwszy wykształcił się u nich przewód pokarmowy z odbytem, posiadają w gardzieli kutykularne ząbki, ciało pokryte warstwą komórek nabłonka zlanych w wielojądrowe syncytium, a także warstwą mięśni podłużnych. Na zewnątrz tych warstw wytwarza sie kolagenowy oskórek, który podlega linieniu. Układ wydalniczy nicieni składa się z komórek wydalniczych (u glisty ludzkiej tylko dwóch), otwierających się jednym otworem wydalniczym na zewnątrz. Ponadto, nicienie gromadzą w tzw. komórkach fagocytarnych zbędne produkty przemiany materii (jednak nie wydalają ich na zewnątrz; te metabolity pozostają w ciele nicienia całe jego życie). Układ nerwowy nicieni składa się z pni nerwowych połączonych komisurami, w głowowym odcinku znajdują się zwoje nerwowe: jeden nadprzełykowy i dwa podprzełykowe. Dwa główne pnie nerwowe (brzuszny i grzbietowy) mieszczą się w zgrubieniach pokrycia ciała – wałkach hypodermalnych. U nicieni narządy płciowe męskie są pojedyncze, natomiast żeńskie podwójne (oprócz pochwy i macicy); występuje dymorfizm płciowy (samica jest zwykle większa od samca).

¨      Caenorhabditis elegans – nicień będący obiektem badań genetycznych, ma poznany cały genom, bada się go głównie pod kątem zjawiska indukcji (wykształcanie pochwy pod wpływem komórki zakotwiczającej).

¨      Pasożyty roślin: węgorek pszeniczny, mątwik buraczany.

¨      Pasożyty człowieka: owsiki (zarażenie na skutek spożywcia żywności z jajami lub przez samozakażenie, bytują w jelicie grubym człowieka), glista ludzka (zarażenie głównie na skutek spożycia zakażonej żywności, odbywa wędrówkę w ciele człowieka, przez naczynia krwionośne, płuca, serce, gardło, może powodować reakcje alergiczne spowodowane produktami przemiany materii pasożyta, pasożyt monokseniczny, bo jest zdolny do zakażenia tylko jednego gatunku - człowieka), riszta (zarażenie następuje przez wypicie nieprzegotowanej wody, choroba objawia się ropiejącym wrzodem na powierzchni ciała, w którym bytuje pasożyt), włosień spiralny (zakażenie następuje po spożyciu żywych, otorbionych larw w mięsie WYŁĄCZNIE ssaków mięsożernych lub wszystkożernych, nigdy roślinożernych, jest pasożytem poliksenicznym, bo może atakować wiele gatunków zwierząt; cały cykl rozwojowy zachodzi w ciele jednego organizmu, samica i samiec kopulują w jelicie, następnie larwy przemieszczają się do mięśni poprzecznie prążkowanych, otaczają się torebką i w tej postaci są właściwie nie do usunięcia), loa (wywołuje ślepotę nadrzeczną, pasożyt bytujący w siatkówce oka), filaria (tropikalne nicienie wywołujące słoniowaciznę, przenoszone przez komary, postacie dorosłe czopują narządy limfatyczne człowieka, wywołując ogromne obrzęki), włosogłówka (zakażenie poprzez spożycie żywności z jajami, żyją w jelicie ślepym, żywiac się krwią człowieka), tęgoryjec dwunastniczy (pasożytuje w dwunastnicy, zakażenie poprzez przewiercenie się przez skórę postaci larwalnych żyjących w wilgotnej glebie lub zjedzenie skażonej żywności; żywi się krwią człowieka, istnieją podejrzenia, że obecność tego pasożyta zapobiega niektórym rodzajom alergii).

Pierścienice

¨      Segmentacja homonomiczna, pierwsza grupa organizmów z wtórną jamą ciała, układ krwionośny zamknięty (brak serca, krążenie krwi ,,napędzają“ okrężne naczynia krwionośne; w grzbietowym naczyniu krwionośnym krew płynie w kierunku części głowowej, a w brzusznym w kierunku przeciwnym), krew zawiera różne barwniki, które są rozpuszczone w osoczu, a nie zlokalizowane w krwinkach: chlorokruorynę (z Fe2+), hemerytrynę (z Fe3+), hemocyjaninę (Cu2+), hemoglobinę (Fe2+), układ pokarmowy drożny, u pijawek występują wole gromadzące krew, u skąposzczetów do gardzieli uchodzą gruczoły wapienne neutralizujące kwaśny odczyn gleby; układ wydalniczy metanefryfialny, po jednej parze narządów w każdym członie (przewody wyprowadzające uchodzą do kolejnego segmentu), oddychają całą powierzchnią ciała (wieloszczety oddychają też przez wyrostki skrzelowe. Układ nerwowy złożony ze zwojów mózgowych nadprzełykowych i podprzełykowych połączonych obrączką okołoprzełykową, a także podłużnych pni nerwowych połączonych komisurami. U wieloszczetów występują zróżnicowane komórki zmysłowe: fotoreceptory, statocysty etc.

¨      Wieloszczety – posiadają dwa zróżnicowane człony na przedniej części ciała (prostomium – przedgębowy, zawiera oczy, mózg, czułki; perystomium – gębowy, zawiera otwór gębowy), mają dwugałęziste odnóża na pozostałych segmentach (mogą na nich występować wspomniane wyrostki skrzelowe), rozmnażają się bez siodełka, ich rozwój jest złożony, z larwą trochoforą (posiada ona kilka pasemek rzęsek, jest podobna do larwy Mullera, co stanowi pewną poszlakę filogenetyczną). Wieloszczety są organizmami morskimi, należy do nich mysz morska, nalepian (organizm osiadły), nereida, robak palolo (którego wypełnione gonadami części tokiczne ciała są przysmakiem tubylców).

¨      Skąposzczety – rozwój prosty, zapłodnienie zachodzi przy użyciu siodełka (do którego najpierw są złożone jaja, a następnie są one zapładnianie plemnikami ze zbiorniczków nasiennych), przyczyniają się do spulchniania gleby: dżdżownica, wazonkowce, mogą prowadzić osiadły tryb życia (rureczniki). Na ich segmentach nie ma odnóży, tylko szczecinki.

¨      Pijawki – pasożyty zewnętrzne zwierząt, metameria wewnętrzna nie odpowiada zewnętrznej, wytwarzają substancję zapobiegającą krzepnięciu krwi (heparynę), rozwój prosty, rozmnażanie z użyciem siodełka.

Mięczaki

¨      Trójwarstwowce, złożone z głowy, worka trzewiowego (którego wytworem jest płaszcz) i nogi, z wtórną jamą ciała zredukowaną do worka osierdziowego, z którego nerki (przekształcone metanefrydia) wchłaniają substacje, które wydalają do jamy płaszczowej (między workiem trzewiowym a płaszczem). Ukrwiona powierzchnia płaszcza może pełnić rolę płuca, u ślimaków lądowych i łódkonogów. Układ pokarmowy drożny, złożony z gardzieli, w której znajduje się tarka (nieobecna u flitrujących małży), żołądka (do którego uchodzi wątrobotrzustka), jelita i odbytu. Układ krwionośny otwarty (u głowonogów prawie zamknięty), występują również serca skrzelowe, pompujące krew do skrzeli. Przez serce płynie krew utlenowana. Ciało pokryte licznymi gruczołami śluzowymi. Mięczaki mogą być rozdzielnopłciowe (głowonogi i ślimaki skrzelodyszne) lub obojnakami (pozostałe). Mogą mieć rozwój prosty (głowonogi i ślimaki lądowe) lub złożony: z trochoforą oraz drugą larwą – weligerem (posiadającą prymitywną muszlę i nogę, taki rozwój przechodzą małże i ślimaki skrzelodyszne) lub z samą trochoforą (pozostałe). Układ nerwowy złożony ze zwojów: głowowego, nożnego, bocznego i trzewiowego (zwoje te mają tendencję do centralizacji u lepiej rozwiniętych intelektualnie głowonogów).

¨      Chitony – prymitywne mięczaki, wykazujące segmentację ciała, mają muszlę podzieloną na 8 segmentów, wewnętrzną metamerię niektórych układów, żyją w morzach.

¨      Jednotarczowce – należą do nich odkryte w 1952r. neopiliny, prymitywne mięczaki, wykazują segmentację niektórych układów, muszla trochę podobna do muszli ślimaków.

¨      Łódkonogi – posiadają wydłużoną muszlę otwartą z obu stron, oddychają ukrwioną powierzchnią płaszcza, żyją na dnie morza pogrążone w piasku.

¨      Małże – organizmy osiadłe, posiadają dwuczłonową muszlę, oba człony połączone silnymi mięśniami (które mogą stanowić przysmak kulinarny, np. więzadła mięśniowe przegrzebki), muszla składa się z warstwy perłowej (wewnętrzna, czasami ziarno piasku dostaje się do wnętrza małża i w ramach reakcji obronnych zostaje ono otoczone warstwą perłową i powstaje perła; polskim małżem perłorodnym była skójka, która prawdopodobnie wyginęła), porcelarnowej i konchiolinowej (substancja budująca muszle mięczaków, złożona z substancji organicznej podobnej do chityny, muszle te są wzmocnione CaCO3). Małże posiadają specyficzny narząd wydalniczy Bojanusa. Część ich jelita przechodzi przez serce. Są filtratorami: posiadają syfon wpustowy i wypustowy, którym pochłaniają i wypuszczają wodę, skrzela wychwytują substancje odżywcze. Największym polskim małżem jest szczeżuja, pospolitymi małżami nadbałtyckimi są: omułek, sercówka, małgiew.

¨      Ślimaki – charakteryzują się torsją (odwrócenie o 180 stopni narządów wewnętrznych ciała; skutkuje to m.in. obecnością otworu wydalniczego po tej stronie, co gębowego; ułatwia ślimakom szybkie wnicowywanie się do muszli, np. w akcie obrony), zanikiem po jednym z niektórych narządów wewnętrznych (jednej nerki, jednego przedsionka serca), dzielą się na ślimaki przodoskrzelne (większość wodnych ślimaków, np. zagrzebki, żyworódki, zawierają skrzela przed sercem w budowie wewnętrznej), tyłoskrzelne (głównie morskie, np. zając morski zwany aplyzją, zawierają skrzela za sercem w budowiewewnętrznej), płucodyszne ( oddychają tzw. płucem, czyli ukrwioną powierzchnią płaszcza, należą tu winniczni, wstężyki, niektóre ślimaki wodne: błotniarki, zatoczki, a także pozbawione muszli pomrowy). Istnieją ślimaki wytwarzające jad, groźny nawet dla człowieka (stożki), ślimaki jadalne (brzegówki, czareczki), czyniące szkody (świdrak okrętowy, rozkładający drewniane części okrętów).

¨      Głowonogi – należą do nich wymarłe amonity (podobne do współczesnych łodzików, ale różniące się od nich anatomicznie; tworzą pokłady skamieniałości przewodnich charakterystycznych dla ery mezozoicznej), łodziki (mają muszlę podzieloną na wiele komór, pełniącą rolę narządy hydrostatycznego), dwuskrzelne: ośmiornice, a także posiadające po 10 ramion: wymarłe belemnity, mątwy i kałamarnice. Największym znanym bezkręgowcem jest kałamarnica olbrzymia (ostatnio słyszy się o jeszcze większej kałamarnicy kolosalnej). Ramiona głowonogów powstały z przekształconej nogi, powstał z niej też lejek, ułatwiający pływanie przez gwałtowny wyrzut wody. W okolicy otworu odbytowego posiadają gruczoł produkujący czarną substancję sepią, która dezorientuje napastnika głowonogów. Mają zredukowaną muszlę, stanowiącą ich wewnętrzny szkielet chrzęstny (zbudowana z substancji zwanej chitryną, unikalnej dla tej grupy), muszla zewnętrzna występuje tylko u jednego gatunku – żeglarka. Głonowogi charakteryzują się bardzo dużą inteligencją w stosunku do innych bezkręgowców, obserwuje się u nich nawet tańce godowe.

Stawonogi

¨      Trójwarstwowce, mają ciało wypełnione miksocelem, mają drożny przewód pokarmowy z uchodzącą do jelita wątrobotrzustką (brak jej u owadów). Układ nerwowy złożony ze zwojów mózgowych i pni nerwowych, jednak ma tendencję do centralizacji u wyżej uorganizowanych grup (u raka jest silnie scentralizowany). Narządami zmysłów są statocysty, receptory węchowe i smakowe na czułkach, a także oczy: złożone, zbudowane z wielu omatidiów (owady, niektóre skorupiaki) lub proste (pajęczaki, niektóre skorupiaki) Układ krwionośny otwarty, serce pompuje hemolimfę do jamy ciała, wraca ona do serca za pomocą otworów zwanych ostiami. Hemolimfa zawiera najczęściej barwniki hemoglobinę lub hemocyjaninę. Układ wydalniczy stanowią: u skorupiaków gruczoły czułkowe (antenalne) i szczękowe, u owadów cewki Malpighiego (mają ujście między jelitem środkowym, a tylnim, mechanizm ich działania polega na pompowaniu aktywnym do nich jonów potasowych, wraz z nimi podąża woda wskutek obniżenia potencjału wodnego w cewkach, są do niech transportowane również produkty przemiany materii; woda jest silnie resorbowana w jelicie tylnym; owady wydalają kwas moczowy), u pajęczaków gruczoły biodrowe i cewki Malpighiego (ale nie u wszystkich; pajęczaki wydalają guaninę). Oddychanie zachodzi przez skrzela wewnętrzne lub zewnętrzne (wodne skorupiaki), płucotchawki (u pajęczaków narządy zlokalizowane na odwłoku, zbudowane z chitynowych słupków, wypełnionych hemolimfą, zbierającą tlen), tchawki (u owadówi wijów rozprowadzają tlen po całym organizmie, toteż układ krwionośny jest u nich pozbawiony barwnika i nie spełnia roli transportu tlenu; tchawki są wzmocnione chityną, wydajnie rozprowadzają tlen, jednak nie mogę funkcjonować u zbyt dużych organizmów, toteż stanowią ograniczenie wzrostu owadów). Rozmnażanie – większość stawonogów jest rozdzielnopłciowa (oprócz osiadłych wąsonogów:pąkli i kaczenic) i jajorodna (oprócz skorpionów i roztoczy).

¨      Trylobity – pierwotne stawonogi, które powstały w kambrze. Mają ciało podzielone dwoma bruzdami na trzy podłużne części, wielkie oczy złożone, dwugałęziste odnóża. Były organizmami morskimi.

¨      Wije – występują u nich tchawki, drapieżnie posiadają pierwsze odnóże (szczękonóże) z gruczołem jadowym. Mają wiele segmentów i odnóży. Dzielą się na pareczniki (po jednej parze odnóży na segmencie, np. wij drewniak lub skolopendra, są drapieżne), dwuparce (po dwie pary odnóży na każdym segmencie, roślinożerne, np. skulica, krocionóg).

¨      Owady – przewód pokarmowy pozbawiony gruczołów, z wyjątkiem ślinowych, które mogą wytwarzać nić jedwabną (jedwabnik), wosk (pszczoły) lub substancje zapobiegające krzepnięciu krwi (komary). Są podzielone na trzy tagmy: głowę, tułówi odwłok. Mają po 3 pary odnóży, a także po 2 (najczęściej) pary skrzydeł (które nie powstały z odnóży i nie mają z nimi nic wspólnego, powstały prawdopodobnie z wyrostków nabłonka). Mają po 1 parze czułek. Posiadają trzy pary narządów gębowych: żuwaczki (1 para) i szczęki (2 pary). Dzielą się na:

·         Prymitywne owady bez przeobrażenia – najbardziej pierwotne, szczeciogonki (np. rybik) i skoczogonki (mają aparat skoczny na tyle ciała).

·         Owady z przeobrażeniem niezupełnym (z jaja wykluwa się larwa, z której rozwija się osobnik dorosły, czyli imago, brak stadia poczwarki), czyli z hemimetabolią. Dzielą się na ważki (dość prymitywne, mają dwie pary skrzydeł z rozwiniętą siecią tchawek), jętki (charakterystyczne jest to, że postać dorosła nie odżywia się, tylko się rozmnaża i żyje zaledwie dzień), karaczany (np. karaczan, prusak, roznoszą wiele chorób), termity (bezbarwne, żywią się drewnem i żyją w symbiozie z bakteriami i wiciowcami rozkładającymi ligninę; owady społeczne), wszy (pasożyty zewnętrzne człowieka, roznoszące choroby, takie jak dur plamisty), skorki (mają wyrostki na odwłoku, wygladające jak szczypce), pluskwiaki (równoskrzydłe, np. mszyce i czerwce, różnoskrzydłe, np. pluskwa domowa, nartnik).

·         Owady z przeobrażeniem zupełnym (z jaja wykluwa się larwa, następnie jest stadium poczwarki, kiedy to zachodzi przebudowanie wszystkich organów wewnętrznych, z wyjątkiem układu nerwowego i części tchawek, następnie imago), czyli z holometabolią: łuskoskrzydłe (motyle i ćmy, posiadają dwie pary skrzydeł pokryte barwnymi łuskami), błonkówki (posiadają dwie pary skrzydeł, przy czym tylnie są dużo mniejsze od przednich; charakterystyczną cechą jest występowanie m.in. u pszczół i os pokładełka przekształconego w żądło. Wśród błonkówek występują owady społeczne, np. pszczoły i mrówki, a także parazytoidy), dwuskrzydłe (druga para skrzydeł przekształcona w przezmianki, pełniące rolę w stabilizacji podczas latania. Należą do nich muchówki, komary, moskity, meszki), chruściki, chrząszcze (najbardziej liczna grupa owadów, pierwsza para skrzydeł przekształcona w pokrywy, druga błoniasta; największym polskim chrząszczem jest jelonek rogacz), pchły (mają skoczne odnóża III pary, pasożyty zewnętrzne różnych zwierząt, przenoszą choroby, np. dżumę).

¨      Szczękoczułkowce – należą do nich staroraki, zamieszkujące wybrzeża Ameryki (relikty, starsze formy szczękoczułkowców) oraz pajęczaki. Posiadają dwie pary narządów gębowych: szczękoczułki i nogogłaszczki. Pajęczaki nie mają czułek, mają oczy proste i 4 pary odnóży, ciało podzielone na głowotułówi odwłok (ale np. u kosarzy i roztoczy zlewają się w jeden korpus). Najbardziej prymitywnymi są skorpiony, gruczoł jadowy jest u nich zlokalizowany na końcu odwłoku, nogogłaszczki są nich przekształcone w szczypce. Są żyworodne. Roztocze są grupą pajęczaków żyworodnych i z rozwojem złożonym, mogą powodować alergie (mikroskopijne roztocz np.w kurzu), a także być pasożytami zewnętrznymi (kleszcze, przenoszące boreliozę, kleszczowe zapalenie mózgu, gorączkę Q, tularemię). Pająki są najbardziej znaną grupą pajęczaków, na odwłoku mają kądziołki przędne, dzięki którym przędą nić (ale np. skakuny nie wytwarzają sieci i są aktywnymi drapieżnikami), gruczoły jadowe mają w szczękoczułkach. Kosarze są pajęczakami nie wytwarzającymi sieci, ale posiadającymi długie odnóża, które mogą w razie zagrożenia odrzucić na zasadzie autotomii, potem one nie odrastają. Zaleszczotki są niewielkimi pajęczakami, mają nogogłaszczki przekształcone w szczypce, a gruczoły jadowe zlokalizowane w szczękoczułkach. Wyglądają jak miniaturowe skorpiony.

¨      Skorupiaki – posiadają dwie pary czułek, najczęściej 5 par odnóży krocznych, 6 par narządów gębowych: żuwaczki (1 para), szczęki (2 pary) i szczękonóża (3 pary, w rzeczywistości są przekształconymi odnóżami). Ciało składa się z głowotułowia i odwłoka. Dzielą się na podraczki (występuje u nich larwa pływik, mają różną liczbą segmentów, należą do nich osiadłe pąkle i kaczenice, stonoga, podwój, przekopnice, oczliki i rozwielitki) i rakowce (stała liczba segmentów, wyżej uorganizowane, występuje u nich rozwój prosty lub z larwą żywikiem, należą tu raki, homary, krewetki, kryl, kiełże).

Szkarłupnie

¨      Prymitywne wtórnouste, wyłącznie morskie, mają ciało pokryte jednowarstwowym naskórkiem, a także pedicelariami (wytworami skóry właściwej), mają specyficzny układ ambulakralny, składający się z kanałów wypełnionych wodą morską i tzw. nóżek ambulakralnych, umożliwiających im przytwierdzenie do podłoża, a także zdobywanie pokarmu. Oprócz tego występuje układ krwionośny, nazywany hemalnym, a także układ parahemalny zbudowany z pustych przestrzeni w ciele. Układ nerwowy pozbawiony mózgu, składa się z pni nerwowych rozchodzących się do ramion, a w środku ciała trzykrot...