SŁOWNICZEK

A

AIDS - zespół nabytego upośledzenia odporności; chorobę wywołuje wirus, zwany HIV mszcząc układ odpornościowy zakażonego organizmu.

Alergia (uczulenie) - specyficzna, indywidualna zwiększona wrażliwość organizmu na pewne substancje, czynniki (alergeny), np. pyłki roślinne, kurz, niektóre pokarmy, które wywołują katar sienny, astmę, wysypkę skórną itp.

Akomodacja, inaczej nastawność oka - zmiana krzywizny soczewki oka umożliwiająca ostre widzenie obrazów z bliska i z daleka.

Akromegalia - choroba wywołana nadczynnością przysadki mózgowej wydzielającej nadmierną ilość hormonu wzrostu po zakończeniu okresu rośnięcia; objawia się poszerzeniem rąk i stóp, przerostem żuchwy, kości czołowych, policzkowych i nosowych.

Aminokwasy - podstawowe "cegiełki" budowy białek; w skład białek wchodzi 20 różnych aminokwasów.

Amylaza - enzym trawiący cukry złożone (skrobię, glikogen) do dwucukru - maltozy; wyróżnia się amylazę ślinową i trzustkową.

Anatomia - nauka o budowie wewnętrznej organizmów roślinnych i zwierzęcych.

Androgeny - męskie hormony płciowe pobudzające rozwój zewnętrznych narządów płciowych męskich i wpływające na powstanie męskiej sylwetki.

Anemia, inaczej niedokrwistość - choroba polegająca na zmniejszeniu liczby erytrocytów; wywołana niedoborem w organizmie żelaza, witaminy B^ i kwasu foliowego.

Antagoniści - grupy mięśni wykonujące ruchy przeciwne w stawie, np. zginanie i prostowanie.

Antygeny - ciała obce w organizmie, których obecność wyzwala reakcje obronne białych krwinek (limfocytów).

Aorta - największa tętnica w organizmie wychodząca z lewej komory serca.

Aparat ruchu - zespół dwóch układów: szkieletowego i mięśniowego.

Astygmatyzm - wada wzroku wynikająca ze zmiany kształtu rogówki, wskutek czego następuje zniekształcenie obrazu.

Atlas (kręg szczytowy) - pierwszy kręg szyjny.

Autoszczepionka - szczepionka sporządzona z drobnoustrojów chorobotwórczych, pobranych z zakażonego organizmu i podana temu samemu choremu w celu uodpornienia go na konkretne drobnoustroje.

Awitaminozy - choroby, których przyczyną jest niedobór witamin, np. choroba beri-beri spowodowana brakiem witaminy B.

B

Białaczka, inaczej leukemia - choroba polegająca na niekontrolowanym dzieleniu się komórek/z których powstają leukocyty.

Białka - złożone związki chemiczne zbudowane z aminokwasów, pełniące funkcje: budulcową, regulacyjną, odpornościową i w niektórych wypadkach - energetyczną.

Biceps - inaczej mięsień dwugłowy ramienia, odpowiedzialny za zginanie przedramienia.

Błędnik, inaczej ucho wewnętrzne - narząd słuchu i równowagi.

Błona bębenkowa - błona na granicy ucha zewnętrznego i środkowego, której rolą jest przetworzenie fal dźwiękowych w energię drgań mechanicznych.

Błony płodowe - błony wytworzone przez zarodek podczas ciąży; do nich należą: owodnia, omocznia, kosmówka i pęcherzyk żółtkowy.

C

Cewka moczowa (Urethra) - przewód odprowadzający mocz z pęcherza moczowego na zewnątrz organizmu (u mężczyzn również wyprowadza nasienie).

Cholesterol - związek organiczny pochodzenia tłuszczowego, główna przyczyna chorób układu krążenia (miażdżyca).

Choroba - reakcja obronna organizmu na działanie czynnika chorobotwórczego wyrażająca się zaburzeniem homeostazy.

Choroba wieńcowa (choroba niedokrwienna serca) - niedotlenienie mięśnia sercowego na skutek zmniejszania się światła tętnic wieńcowych (miażdżyca), prowadzi do zawału (martwicy mięśnia sercowego).

Chrząstkozrost (Synchondrosis)- ścisłe, nieruchome połączenie kości tkanką chrzestną.

Chymotrypsyna - enzym zawarty w soku trzustkowym, trawiący białka w dwunastnicy.

Ciałko nerkowe - początkowa część nefronu, składająca się z kłębka naczyń włosowatych krwionośnych, otoczonego torebką kłębka, w którym zachodzi filtracja krwi i powstaje mocz pierwotny.

Ciałko żółte - gruczoł dokrewny powstający w jajniku po owulacji, wydzielający hormon progesteron.

Ciąża (Graviditas) - okres od zapłodnienia do porodu.

Ciemiączka (Funicules) - nieskostniałe miejsca styku kości czaszki u noworodków; ich istnienie ułatwia poród.

Cukrzyca (Diabetes mellitus) - choroba wywołana niedoborem insuliny we krwi; wiąże się z podwyższeniem poziomu glukozy we krwi.

Czaszka (Cranium) - kostne rusztowanie głowy składające się z mózgoczaszki i trzewioczaszki = twarzoczaszki.

Czerniak (Melanoma malignum) - najzłośliwsza forma nowotworu skóry.

D

Dalekowzroczność - wada wzroku, będąca wynikiem skrócenia gałki ocznej lub zbytniego spłaszczenia soczewki, co utrudnia ostre widzenie przedmiotów bliskich.

Daltonizm (ślepota barwna) - nieuleczalna wada wzroku związana z brakiem w siatkówce czopków odpowiedzialnych za widzenie określonej barwy.

Defekacja - usuwanie nie strawionych resztek pokarmu.

Dendryt - cytoplazmatyczna wypustka neuronu przewodząca impulsy nerwowe od obwodu do ciała komórki nerwowej.

Dwunastnica (Duodenum) - pierwszy odcinek jelita cienkiego znajdujący się za żołądkiem.

E

Ektoderma - zewnętrzny listek zarodkowy, z którego rozwija się: układ nerwowy, rdzeń nadnerczy, naskórek i jego wytwory (włosy, paznokcie), gruczoły potowe, łojowe, mlekowe, nabłonek wyściełający jamę ustną i odbyt, ślinianka przyuszna, szkliwo zębów.

Endoderma - wewnętrzny listek zarodkowy, z którego rozwija się: nabłonek wyściełający przewód pokarmowy, wątroba, trzustka, ślinianki - podżuchwowa i podjęzykowa, tarczyca, przytarczyce, nabłonek układu oddechowego, pęcherza moczowego i części cewki moczowej.

Enzymy - białka umożliwiające i przyspieszające przebieg reakcji chemicznych; są wytwarzane w organizmie.

Epidemia - pojawienie się w określonym czasie i na określonym terenie dużej liczby zachorowań na określoną chorobę.

Erytrocyty - wtórnie bezjądrowe komórki krwi zawierające czerwony barwnik - hemoglobinę; ich głównym zadaniem jest transport tlenu z płuc do pozostałych tkanek.

Estrogeny - żeńskie hormony płciowe produkowane przez komórki dojrzewających pęcherzyków jajnikowych, pobudzające rozwój żeńskich narządów płciowych i wpływające na przygotowanie macicy do wszczepienia w jej ścianę zarodka.

F

Fagocytoza - proces wchłaniania przez niektóre komórki mikroorganizmów, cząstek pokarmu, obcych ciał itp.

Fibryna, inaczej włóknik - nierozpuszczalne białko powstające z fibrynogenu w procesie krzepnięcia krwi i stanowiące zrąb skrzepu.

Fibrynogen - białko osocza krwi wytrącające się w postaci fibryny w procesie krzepnięcia krwi.

Filtracja - proces zachodzący w ciałkach nerkowych, polegający na przenikaniu z osocza do torebki kłębka substancji o średnicy mniejszej niż pory w "filtrze", w wyniku którego powstaje mocz pierwotny.

Folitropina - hormon wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej; u kobiet pobudzający wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych oraz wydzielanie estrogenów, u mężczyzn pobudzający tworzenie plemników.

G

Gardło (Pharynx) - wspólny odcinek przewodu pokarmowego i układu oddechowego znajdujący się między jamą ustną a przełykiem.

Gatunek - zbiór wszystkich osobników mających możliwość swobodnego krzyżowania się i wydawania płodnego potomstwa. Osobniki tworzące gatunek mają wspólne pochodzenie i odznaczają się wspólnymi cechami.

Gigantyzm przysadkowy - choroba wywołana nadczynnością przedniego płata przysadki mózgowej wydzielającego nadmierną ilość hormonu wzrostu w okresie rośnięcia; objawia się znacznym wzrostem organizmu.

Glikogen - cukier złożony (wielocukier) zbudowany z dużej liczby glukoz; jest materiałem zapasowym gromadzonym w wątrobie i mięśniach.

Glukoza - cukier prosty wykorzystywany jako źródło energii w procesie oddychania.

Gruczoły mleczne (Glandulae mammariae)- gruczoły, które u kobiet po porodzie wydzielają mleko, będące pokarmem dla noworodków i niemowląt.

Gruczoły łojowe (Glandulae sebaceae) - gruczoły wydzielające łój natłuszczający naskórek i włosy.

Gruczoły potowe - gruczoły wydzielające pot o składzie podobnym do moczu; ich czynność odgrywa istotną rolę w regulacji ciepłoty ciała.

Grupy krwi - zróżnicowanie krwi różnych ludzi ze względu na obecność (lub brak) białek antygenowych układu grupowego: A, B, O (zero) w błonie erytrocytów.

Gruźlica (Tubeculosis) - choroba wywołana przez prątki Kocha, dostające się do organizmu wraz z wdychanym powietrzem; najbardziej rozpowszechniona jest gruźlica płuc.

Grzybice - choroby wywołane przez grzyby.

H

Hemoglobina - czerwony barwnik znajdujący się w erytrocytach, odgrywający istotną rolę w transporcie tlenu z płuc do tkanek.

Hiperwitaminoza - choroba wywołana nadmiarem witamin w organizmie, głównie A i D.

Hipowitaminoza - choroba wywołana niedoborem określonej witaminy w organizmie.

HIV (human immunodeficite virus) - skrót nazwy wirusa wywołującego chorobę AIDS.

Homeostaza - utrzymanie względnie stałego stanu równowagi w organizmie, w tym stałości składu płynów ustrojowych, stałej temperatury ciała, ciśnienia krwi na jednakowym poziomie; w zapewnieniu homeostazy głównie bierze udział układ dokrewny i układ nerwowy.

Hominidy - spolszczona nazwa rodziny CZŁOWIEKOWATYCH i potoczna nazwa organizmów do niej należących.

Hormony - substancje biologicznie czynne wytwarzane przez organizm, regulujące i koordynujące funkcjonowanie tkanek i narządów oraz zapewniające homeostazę.

I

Insulina - hormon trzustki umożliwiający utrzymanie w organizmie właściwego stężenia glukozy (cukru) we krwi.

J

Jajnik (Ovarium) - parzysty żeński gruczoł rozrodczy wytwarzający żeńskie gamety - jaja oraz produkujący żeńskie hormony płciowe: estrogeny i progesteron.

Jajo - gameta żeńska powstająca w jajniku.

Jajowód (Tuba uterina) - przewód otaczający częściowo jajnik i uchodzący do macicy; do niego wpada jajo podczas owulacji i prawidłowo w nim dochodzi do zapłodnienia.

Jama nosowa (Cavum nasi) - przestrzeń na początku dróg oddechowych przedzielona przegrodą nosa na połowy; w niej następuje ogrzanie wdychanego powietrza, nasycenie go parą wodną oraz oczyszczenie z kurzu.

Jama ustna (Cavum oris) - przestrzeń na początku przewodu pokarmowego znajdująca się między łukami zębowymi a cieśnią gardzieli; do niej uchodzi ślina ze ślinianek i małych gruczołów ślinowych.

Jądro (Testis) - parzysty męski gruczoł rozrodczy wytwarzający męskie gamety - plemniki oraz produkujący męski hormon płciowy testosteron.

Jednostka motoryczna - jedna komórka nerwowa unerwiająca pewną liczbę włókien mięśniowych.

Jelito cienkie (Intestinum tenue) - odcinek przewodu pokarmowego od odźwiemika (Pylorus) do jelita grubego, składający się z: dwunastnicy (Duodenum), jelita czczego (Jejunum) i jelita krętego (Ileum); w nim następuje trawienie pokarmu i wchłanianie strawionych substancji.

Jelito grube (Intestinum crassum) - odcinek przewodu pokarmowego od jelita cienkiego do odbytu, składający się z: kątnicy (Cecum), okrężnicy (Colon) i odbytnicy (Rectum, Proctos); w nim następuje odwadnianie masy pokarmowej i formowanie kału.

Język (Lingua, Glottis) - fałd mięśniowy w jamie ustnej, na którym znajdują się brodawki, a w nich kubki smakowe reagujące na cztery rodzaje smaków.

K

Keratyna - białko o strukturze włókienkowej wchodzące w skład warstwy rogowej naskórka, włosów i paznokci. Kifoza patologiczna - nadmierne wygięcie kręgosłupa ku tyłowi.

Kiła (Sifilis) - choroba weneryczna wywołana zakażeniem bakterią - krętkiem bladym (Trepanema pallidum), szerząca się głównie przez kontakt płciowy; nie leczona atakuje wszystkie narządy.

Klatka piersiowa (Thorax) - komora ciała, której szkielet jest utworzony przez: 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostka; ochrania płuca i serce.

Kosmówka - błona płodowa wytwarzająca kosmki i wchodząca w kontakt ze śluzówką macicy tworząc łożysko.

Kostnienie (ossificatio) - proces przekształcania elementów chrzestnych szkieletu w tkankę kostną; trwa nawet do 25. roku życia.

Kość (os) - składnik szkieletu zbudowany z tkanki kostnej o utkaniu ścisłym (istota zbita) oraz o utkaniu beleczkowatym (istota gąbczasta).

Kościozrost (Synostosis) - ścisłe nieruchome połączenie kości powstałe w wyniku kostnienia chrząstkozrostu lub więzozrostu.

Kresomózgowie (Telencephalon) - największa część mózgowia składająca się z dwóch półkul mózgowych (Hemispheriae cerebri), których zewnętrzną powierzchnię zajmuje kora mózgowa (Cortex).

Krótkowzroczność - wada wzroku będąca wynikiem wydłużenia gałki ocznej lub zbytniego uwypuklenia soczewki, co utrudnia ostre widzenie przedmiotów dalekich.

Krew - płynna tkanka krążąca w układzie krwionośnym, składająca się z płynnego osocza i struktur upostaciowanych: erytrocytów, leukocytów i płytek krwi.

Kręgosłup (Collumna vertebralis) - szkielet osiowy składający się z 33 lub 34 kręgów i podzielony na okolice: szyjną (cervicalis), piersiową (thoracalis), lędźwiową (lumbalis), krzyżową (sacralis) i guziczną-ogonową (coccygealis).

Krtań (Larynx) - odcinek dróg oddechowych, którego szkielet tworzy 9 chrząstek.

Krwotok (Haemorrhagia) - obfity wylew krwi z uszkodzonego naczynia krwionośnego lub serca; wyróżnia się krwotok tętniczy o dużym zagrożeniu życia i krwotok żylny, w którym krew wypływa powoli.

Krzywica - choroba spowodowana brakiem witaminy D, co powoduje zaburzenia w procesie wbudowywania wapnia w tkankę kostną.

L

Laktoza - cukier zawarty w mleku; w jego budowie występują dwa cukry proste.

Lanugo - meszek płodowy pojawiający się w dwunastym tygodniu po zapłodnieniu i znikający w czterdziestym tygodniu ciąży.

Leukocyty - bezbarwne komórki krwi mające jądro komórkowe, wśród których wyróżnia się granulocyty i agranulocyty.

Liberyny - neurohormony wydzielane przez podwzgórze, które pobudzają przedni płat przysadki mózgowej do wydzielania określonych hormonów.

Limfa, inaczej chłonka - płyn krążący w układzie limfatycznym, o składzie zbliżonym do osocza, zawierający limfocyty i biorący udział w transporcie tłuszczów wchłoniętych ze światła jelita.

Lipaza - enzym trawiący tłuszcze; wyróżnia się: lipazę żołądkową, trzustkową i jelitową.

Lipidy, inaczej tłuszczowce - związki chemiczne, do których zalicza się tłuszcze/ cholesterol, fosfolipidy i inne.

Lordoza patologiczna - nadmierne wygięcie kręgosłupa wypukłe ku przodowi.

Lutropina - hormon wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej; u kobiet powoduje owulację i powstanie ciałka żółtego, pobudza ciałko żółte do wydzielania progesteronu, u mężczyzn pobudza wydzielanie testosteronu przez jądra.

Ł

Łechtaczka (...