Chłopi a Biskupi A Nowicki.txt

(89 KB) Pobierz
Andrzej Nowicki 

Chłopi a Biskupi

 

 

R o z d z i a ł   I

HIERARCHIA KOCIELNA PRZECIW MASOM LUDOWYM

 

Czytamy w starych kronikach, że około roku 1034

 

Wybuchł w ziemi Lachów bunt, powstali chłopi i pozabijali swoich biskupów 1

 

Rzucili się no swych panów i sięgnęli po władzę Przeciw biskupom i kapłanom bożym rozpoczęli bunt i jednych mieczem, drugich kamieniami pomordowali2.

 

Znane nam z imienia klasztory wszystkie bez wyjštku w tym czasie upadły. Z czterech stolic biskupich, to jest arcybiskupstwa w Gnienie i biskupstw w Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu, żadne nie przetrzymało tej burzy. W opustoszałych kociołach dzikie zwierzęta założyły swe legowiska 3

 

Co wywołało tę burzę pierwszego w naszych dziejach buntu chłopskiego? Jakie były przyczyny nienawici chłopów do biskupów? ródła historyczne umożliwiajš wyliczenie pięciu głównych przyczyn:

 

1  Kronika ruska Nestora.

2  Kronika Galia Bezimiennego.

3 Stanisław Kętrzyński, Kazimierz Odnowiciel, Kraków 1899, str. 15, 59.

 

Po pierwsze, biskupi, jako przedstawiciele nowej wiary, swoim autorytetem popierali i uwięcali przeobrażenia społeczne 4 polegajšce na odbieraniu ziemi członkom rodów i nadawaniu jej biskupom, klasztorom i rycerzom. Wolni członkowie rodów, którzy tę ziemię dotšd wspólnie uprawiali, byli w wyniku tych przeobrażeń bšd wypędzani, bšd przekształcani w chłopów zależnych od biskupów, opatów i panów, którym zostali przez księcia darowani. Rozbicie pierwotnego ustroju rodowego z inicjatywy biskupów dokonane zostało z krzywda, olbrzymiej większoci społeczeństwa, której narzucono panowanie klasowe garstki obszarników w sutannach, habitach i zbrojach. Zadzierzgnšł się wówczas ostry konflikt między krzywdzonym a krzywdzšcym, między wyzutym ze swego i wzbogaconym. Walka ta trwać miała przez całe tysišclecie. Po jednej stronie znalazł się kociół, ksišżę, formalny autor tych przesiedleń, rugów i darowizn ludnoci oraz ci wszyscy, którzy przez takie darowizny stawali się panami, włacicielami wielkiego majštku ziemskiego; po drugiej stronie stał ogół społeczeństwa, z wyjštkiem włanie tej grupy uprzywilejowanej 5.


Po drugie, biskupi, uposażani przez księcia w ziemię i ludzi, stanowili tę kategorię obszarników, która najciężej gnębiła darowanych sobie chłopów. Aleksander więtochowski trafnie wykrywa przyczynę biskupiego okrucieństwa w stosunku do chłopów.

 

Kler podtrzymywał niewolę i rozszerzał. Zaprawiony do okrucieństwa w przymusowym nawracaniu pogan nie czuł wcale wyrzutów sumienia z powodu ujarzmiania włocian. Nie cofał się nawet przed fałszowaniem przywilejów, ażeby mocniej wyzyskiwać swych poddanych 6.

 

Po trzecie, biskupi nałożyli na całš ludnoć haracz dziesięcin. Już za Bolesława Chrobrego, w roku 1022, wybuchła w Polsce  mówicie słowami Długosza  straszliwa zawierucha, czyli bunt przeciw płaceniu dziesięcin. Przywódców buntu cięto 7. Przymus płacenia dziesięciny był jednš z głównych przyczyn oporu pogan przeciw przyjmowaniu chrzecijaństwa, jak to wyranie owiadczyli Szczecinianie spowiednikowi księcia polskiego Władysława Hermana, Niemcowi, biskupowi Ottonowi Mistelbachowi:

 

U was, chrzecijan, pełno jest łotrów i złodziei; u was ucina się ludziom ręce i nogi, wyłupuje oczy, torturuje w więzieniach; u nas, pogan, tego wszystkiego nie ma, toteż nie chcemy takiej religii!

U was księża dziesięciny biorš, nasi kapłani za utrzymujš się, jak my wszyscy, pracš własnych ršk 8.

 

Po czwarte, pierwsi biskupi, opaci, księża byli cudzoziemcami i agentami cesarza niemieckiego i prowadzili politykę sprzecznš z interesami ludnoci polskiej. Podobnie dzi duchowieństwo katolickie otoczone jest nienawiciš ludów kolonialnych Azji i Afryki głównie z powodu rozpowszechnionego  i stwierdzanego setkami faktów  przekonania, że co misjonarz, to agent imperialistów.

 

4  Stanisław reniowski, Dzieje chłopów w Polsce, Czytelnik 1947, str. 59

5  reniowski, j. w.

6 Aleksander więtochowski, Historia chłopów polskich, PIW 1947, str. 59.

7 Długosz, Dziejów Polski księga II, rok 1022.

8 Sefrid, Żywot więtego Ottona.

 

Po pište wreszcie, biskupi  zaprowadzali ogniem i  mieczem religię posłuszeństwa nowemu porzšdkowi społecznemu, opartemu na krzywdzie chłopskiej. Już w roku 980 ksišżę Mieszka wydał prawo konfiskowania majštków tym wszystkim, którzy trwali w dawnej religii 9. Bolesław Chrobry kazał wybijać zęby tym, którzy nie przestrzegali przepisów nowej religii 10. Edykt Bolesława Kędzierzawego (wydany około roku 1 164) zapowiadał Pomorzanom, że winni odmowy przyjęcia nowej wiary będę karani mierciš.. A tymczasem, jak mogły przyjmować nowš religię masy ludowe, skoro czołowi przedstawiciele tej wiary nakazywali im posłuszeństwo dla nowych ciemięzców  rycerzy i ksišżšt?

 

Ustrój krzywdy ludowej utwierdzała hierarchia kocielna najwyższym autorytetem Boga, straszšc buntowników przerażajšcymi karami doczesnymi i piekielnymi.

 

Cóż dziwnego, że wywłaszczani, wypędzani z uprawianej przez siebie ziemi, pozbawiani wolnoci i nadawani jak rzecz biskupom, twierdzšcym, że posłuszeństwa panom wymaga od chłopów Bóg, chłopi powstali i pozabijali swoich biskupów Jednych mieczem, drugich kamieniem.

 

Burza nienawici przeciw hierarchii kocielnej trwała kilkanacie lat i została stłumiona jedynie dzięki obcej interwencji, dzięki sprowadzonym przez arcybiskupa Stefana rycerzom niemieckim.

Powrotem nowego porzšdku do Polski zajmujš się cesarz niemiecki i papież 11.

 

Osadzajš oni na tronie polskim mnicha Kazimierza, siostrzeńca arcybiskupa Kolonii, Hermana. Polska stała się na kilkadziesišt lat lennem Niemiec; lennik cesarza Konrada II, mnich Kazimierz, płaci co rok obu swoim panom, cesarzowi niemieckiemu i papieżowi, wysoki haracz, a tymczasem rycerze niemieccy pustoszš Polskę, masakrujšc zbuntowanych chłopów.

 

Pacyfikacja kraju kierował arcybiskup Stefan. W rezultacie tej pacyfikacji

Polska stała się jedna wielkš pustyniš bezludnym opuszczonym pustkowiem, cmentarzyskiem ruin i zgliszcz 12.

 

9  Długosz, księga II.

10. Kronika Thietmara: prof. dr Władysław Abraham, Organizacja kocioła w Polsce do połowy wieku XII, Lwów 1893, str. 282.

11. Joachim Lelewel, Polska wieków rednich, Poznań, 1856, tom lI, str. 239.

12 Kronika Galla Bezimiennego.

 

 

 



Rozdział II 

BISKUPI WYPĘDZAJĽ l PRZESIEDLAJĽ CHŁOPÓW

 

Kociół walczył nie tylko o realne nabytki ziemskie, ale także o zmianę podstawy prawnej posiadania ziemskiego, występujšc przeciwko rodowym prawom do ziemi jako rzekomo niesłusznym, bo ograniczajšcym pełnš własnoć indywidualnš, ale motywacje etyczne były tutaj tyko wprzšgnięte w służbę materialnego interesu instytucji 13. Jaskrawym przykładem tej walki była działalnoć Stanisława Szczepanowskiego, biskupa krakowskiego, o którym mówiono, że jest chciwym łupieżcš, a nie pasterzem parafian, że nie biskupuje, lecz obskubuje z majštków, będšc wszetecznikiem, zbiorcš bogactw i łakomca 14.

 

Tenże biskup Stanisław zawarł nielegalna transakcję z niejakim Piotrowinem, który sprzedał biskupowi ziemię stanowišcš nie jego prywatnš własnoć, lecz własnoć całego rodu. Toteż po mierci Piotrowina bratankowie i krewni zmarłego udali się przed sad królewski

 

twierdzšc, iż majętnoć tę do nich należšca biskup Stanisław wdzierstwem nieprawnym zagarnšł Biskup dowodzi, że ja nabył prawem kupna i na dowód kazał odkopać trupa butwiejšcego już od lat trzech itd.

 

13. reniowski, j. w., str. 59.

14 Długosz, księga III, rok 1080; to samo w kronice Kadłubka.

 

W posiadanych z nadania bšd kupna majštkach mieli biskupi przywileje robienia z chłopami, co im się podobało. Stwierdzajš to liczne dokumenty redniowieczne np. przywilej Władysława, księcia łęczycko-dobrzyńskiego, w którym czytamy m. in.:

 

Zezwalamy panu biskupowi (włocławskiemu) i jego kapitule decydować o wsiach: Komorniki, Żywocin, Gadaszewice, Chorzęcin, Łaznów, Transzew, Strupin, Łód, Dšbrowa, Niesułków, Siedlce, Gnichów, Przanowice, Sobota i Zagórzewice i urzšdzać, jak samemu panu biskupowi i jego kapitule zdawać się będzie lepiej i u ż y t e c z n i e 15.

 

Przywilej taki dawał biskupowi prawo przesiedlania, o nawet wypędzania chłopów z ziemi, która uprawiali z dziada pradziada.

 

Jeli się panu podobało, jeli grunta na inny przeznaczał użytek, jeli uważał, że włoć jaka była więcej zaludniona, niż potrzeba uprawy tego wymagała, rugował chłopów bez przeszkody 16

 

Ksišżęta, nadajšc ziemie osiadłe biskupom, przykazywali często osadnikom wynieć się, a duchowieństwu zezwalali na zburzenie chat po wypędzonych chłopach, których można było

wedle swego upodobania i bez żadnej słusznej przyczyny z posiadanych przez nich dziedzin wyrzucić i te dziedziny komu innemu nadać, bez obowišzku uiszczenia tak obdartemu wieniakowi jakiegokolwiek wynagrodzenia

 

15 A. Steblewski, Teksty ródłowe do dziejów Łodzi, Łód 1934, cyt. wg Dokumentów chłopskiej doli. Łód 1948, str. 11.

16 Stanisław Smołka, Mieszko Stary, Warszawa 1881, str. 51.

 

Przykład takiego wyrzucenia, wyzucia, daje nam przywilej Bolesława Wstydliwego z roku 1261, wydany dla kapituły katedralnej krakowskiej, w którym ksišżę dziedziny cieli we wsi Szczytniki położone cielom tym zabiera nakazujšc owym cielom, iżby ze wsi Szczytnik ze swoich dziedzin się wynieli i budowle swe w tychże dziedzinach istniejšce usunęli, inaczej kanonicy (krakowscy) będš mieli prawo budowle te rozburzyć. Innych za dziedzin dla. tak ograbionych wieniaków ksišżę nie naznacza Eliminacja wieniaków z posiadanych przez nich dziedzin była prawie zawsze ciężkš krzywdš, wyrzšdzona takim eliminowanym wieniakom 17.

 

J...
Zgłoś jeśli naruszono regulamin