Obraz kliniczny dziecka z głębokim upośledzeniem jest często powikłany; towarzyszą mu nierzadko dodatkowe obciążenia chorobowe oraz zaburzenia zachowania i inne sprzężenia organiczne.
Praca z dzieckiem z głębokim upośledzeniem to nie tylko mechaniczne wykonywanie poszczególnych metod pracy i technik usprawniania ruchowego, to bardzo dobra znajomość wszelkich odruchów, tików dziecka, to umiejętność wychwycenia uczuć zadowolenia i niezadowolenia, które nie zawsze są przekazywane w sposób bezpośredni.
Jednostki z głębokim upośledzeniem nie przekraczają stadium sensoryczno-motorycznego (dziecko poznaje świat głównie za pomocą bezpośredniego spostrzegania i aktywności motorycznej).
Nie wszystkie dzieci z głębokim upośledzeniem przechodzą przez kolejne fazy stadium sensoryczno-motorycznego. Niektóre zatrzymują się na pierwszym, a niektóre czasami osiągają czwarty poziom. Określenie fazy rozwoju jest wskazówką dla pełnej oceny aktualnej i potencjalnej inteligencji ,a późniejszej do pracy z dzieckiem.
Znajomość charakterystyki poszczególnych etapów pozwala na właściwą interpretację pewnych„dziwnych zachowań”, które mogą wystąpić u dzieci z głębokim upośledzeniem umysłowym (np. stereotypowe ruchy rąk i całego ciała, potrząsanie przedmiotami).
Rozwój motoryczny jest bardzo opóźniony. Osoby z upośledzeniem głębokim zdolne są opanowania chodzenia. Występują u nich ruchy automatyczne, stereotypowe, nie służą wykonaniu czynności. Są mało sprawne ruchowo i manualnie. Im głębsze jest upośledzenie, tym większe obserwuje się opóźnienia motoryki.
U dzieci opóźnionych w stopniu głębokim często można zaobserwować liczne zniekształcenia
szkieletowe, które dodatkowo utrudniają przyjęcie prawidłowej postawy ciała i mogą prowadzić do uniemożliwienia poruszania się. Występują zaburzenia precyzji ruchów, koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz słuchowo-ruchowej.
Spotykamy różnego rodzaju niedowłady, zburzenia napięcia mięśniowego, porażenia, natręctwa ruchowe oraz ogólną niezborność ruchową. Zaburzone są mechanizmy kinestezji i somatostezji. Występują różnego rodzaju: makro- lub mikrocefalia, asymetryczna czaszka, zahamowanie wzrostu, dysproporcja ciała, anomalie w budowie ciała i rozwoju fizycznym liczne defekty w budowie podniebienia itp.
W obrębie głębokiego upośledzenia można wyróżnić 3 podgrupy: stopień wegetatywny, średni i lżejszy (łagodny).
Stopień wegetatywny charakteryzuje się zachowaniem tylko funkcji wegetatywnych. Nie sygnalizują one potrzeb fizjologicznych. Rozwój z zakresu motoryki dużej charakteryzuje się brakiem utrzymywania równowagi w pozycji stojącej, (dzieci te przeważnie nie chodzą). Zdarza się również brak umiejętności siedzenia i unoszenia głowy. Nie próbują nawiązać jakiegokolwiek kontaktu z otoczeniem. Odbiór wrażeń zmysłowych jest nieprawidłowy (mogą występować hiperstenie).
Kolejny stopień głębokiego upośledzenia w dziedzinie motoryki charakteryzuje się posiadaniem umiejętności chodzenia, ruchy są jednak niezręczne i niecelowe. Obserwuje się różnego rodzaju stereotypie ruchowe (od kiwania się do bicia głową o ścianę). Porozumiewanie z otoczeniem odbywa się za pomocą prostych, pojedynczych nieartykułowanych, bełkotliwych dźwięków.
W najlżejszym stopniu upośledzenia głębokiego można wyuczyć prostych czynności,
tj.: zamiatanie, podawanie. Poprzez systematyczne ćwiczenia bardzo często uzyskuje się pewną samodzielność w spożywaniu posiłków, sygnalizowaniu potrzeb fizjologicznych.
U dzieci w wieku przedszkolnym z głębokim upośledzeniem obserwuje się bardzo ograniczoną zdolność funkcjonowania sfery zmysłowo- ruchowej. W wieku szkolnym (od 6 do 21 lat) istnieje pewien rozwój sfery ruchowej lecz nie udaje się osiągnąć osobistej samodzielności.
Charakterystycznym zaburzeniem w sferze ruchowej u dzieci z głębokim upośledzeniem są stereotypie ruchowe, które są wynikiem niedojrzałości CUN. Wg H. Olechnowicz kiwanie się jest źródłem przyjemności, zmniejsza napięcie wywołane przez niezaspokojoną potrzebę ruchową. Może ono zastępować płacz i ucieczkę w sytuacjach lękotwórczych i frustracyjnych.
Głębokie upośledzenie nie zwalnia z obowiązku usprawniania dziecka, wręcz odwrotnie poprzez odpowiednie zabiegi rewalidacyjne możemy przybliżyć dziecku otaczający go świat, który dla niego jest otoczeniem nie zrozumiałym, pełnym nowości. Osoby opiekujące się dziećmi głęboko upośledzonymi powinny stworzyć takie warunki w najbliższym otoczeniu, które wprowadzą bezpieczeństwo, pozwolą na jego poznanie, przy pełnej akceptacji dysfunkcji fizycznych i psychicznych dziecka. Ma to spowodować zniesienie kategorii dzieci leżących, których najczęstszym widokiem jest biały sufit.
Ważnym elementem w pracy rewalidacyjnej jest określenie możliwości fizycznych czyli ruchowych dziecka. Im więcej ma ono ograniczeń ruchowych: zaburzenia napięcia mięśniowego, przykurcze, ataksję itd., tym jego kłopoty z poznawaniem otaczającego go świata są utrudnione.
Dziecko głęboko upośledzone poznaje otaczający go świat organoloeptycznie, a utrudnienia spowodowane brakiem utrzymania równowagi w pozycji siedzącej i utrzymania kontroli nad swoim ciałem lub brakiem koordynacji ruchów uniemożliwiają manipulowanie dłońmi. Często zajęcia odbywają się w pozycji siedzącej, gdzie uczeń siedzi nie zawsze w wózku dostosowanym do jego możliwości i potrzeb. To powoduje, że nie mogą być wykonywane wszystkie zaplanowane przez nauczyciela czynności. Prawidłowe pozycjonowanie dziecka i odpowiednio dobrany sprzęt (stolik, krzesełko, wózek) jest realizacją jednego z elementów strukturalizacji otoczenia. Odpowiednia pozycja ciała powinna być również dostosowana do typu zajęć i ćwiczeń jakie przeprowadzamy z dzieckiem. Pomocne są wszelkiego rodzaju podpórki, kliny rehabilitacyjne, pasy podtrzymujące dziecko i pozwalające na wykonywanie ćwiczeń przez dziecko.
Wśród omawianej grupy są osoby, które nie są w stanie wykonać żadnego kontrolowanego przez siebie ruchu jakąkolwiek częścią ciała: ręką, głową, nogą a nawet językiem. Nie oznacza to jednak, że takie osoby są pozbawione jakichkolwiek możliwości. Ruch wpływa na równowagę biologiczną jednostki, ułatwia socjalizację, stanowi warunek postępu jej rozwoju psychomotorycznego. Ruch przywraca równowagę psychiczną w sytuacjach napięcia emocjonalnego.
Propriocepcja
Propriocepcja (kinestezja, zmysł kinestetyczny, czucie głębokie) - zmysł orientacji ułożenia części własnego ciała. Receptory tego zmysłu (proprioreceptory) ulokowane są w mięśniach i ścięgnach. Dostarczają mózgowi informacji o tonusie mięśniowym. Dzięki temu zmysłowi wiemy jak ułożone są nasze kończyny bez patrzenia.
Układ propriocepcji odbiera bodźce związane z uciskiem, rozciągnięciem, ustawieniem i ruchem ciała wobec siebie. Prawidłowa integracja w obrębie tego układu jest niezbędna do dobrego rozwoju odruchów (rozwój reflektoryczny) planowania i prowadzenia ruchu, regulacji napięcia mięśniowego i koordynacji pracy mięśni, a także wyższych czynności umysłowych, przede wszystkim związanych ze schematem ciała. Niedostatek informacji proprioceptywnej może być częściowo kompensowany wzrokiem. Osoby, które mają uszkodzony układ czucia głębokiego (proprioceptywnego) dostarczają sobie więcej bodźców przez zwiększone napięcie mięśniowe (np. bardzo mocno trzymają ołówek) lub przez ruchy stereotypowe. Mają problemy zarówno ze stabilizacją jak i dysocjacją np. mają trudności w oddzielaniu pracy rąk od pracy tułowia podczas pisania.
Bez informacji o tym jak zachowuje się ciało koordynacja wzrokowo-ruchowa byłaby niemożliwa. Na przykład, gdy wchodzimy po schodach, mózg musi otrzymywać dane o tym czy stopa już stanęła na kolejnym stopniu, czy jest równo ułożona, czy można się na niej oprzeć. Dopiero wtedy wysyła informacje do drugiej nogi o tym, że ma się poruszyć, jednocześnie przenosi ciężar ciała na pierwszą nogę itd. Informacja zwrotna jest konieczna do sprawnego wykonywania skoordynowanych ruchów.
Za koordynację wzrokowo-ruchową odpowiedzialny jest móżdżek, który dostaje informacje także z błędnika błoniastego.
Informacje dostarczają receptory umieszczone w mięśniach i ścięgnach (proprioreceptory) oraz w stawach. Proprioreceptory informują o wzajemnych napięciach mięśni i ścięgien. Receptory umieszczone w stawach reagują na zmiany ciśnienia towarzyszące ruchom stawów.
Zmysł ten bywa niezwykle rozwinięty u osób niewidomych.
Pojęcie propriocepcji jest używane również w robotyce, w znaczeniu pobierania informacji generowanych przez system robota, pochodzących z wewnętrznych sensorów i bez interakcji z otoczeniem.
Kasienka01234