MAX WEBER

WYKŁAD 14  (25.02.1999)

MAX WEBER (1864-1920)

·         Punktem wyjścia dla koncepcji Webera było uczynienie z socjologii nauki tak obiektywnej i jednoznacznej, jak nauki przyrodnicze, ale inaczej podchodzącej do swojego przedmiotu badań.

·         Należy wprowadzić rozróżnienie między sądem wartościującym (który opiera się o pewne wartości, ma charakter oceny), a odniesieniem do wartości (obiektywne uznanie działania wartości w rzeczywistości społecznej). W naukach społecznych powinno się stosować podejście drugie, natomiast w naukach przyrodniczych nie należy używać żadnego z tych podejść.

·         Weber uważał, że człowiek zawsze działa jako jednostka, ale jego działanie ma charakter zbiorowy – jest nakierowane na innych i zawsze zawiera w sobie element społeczny.

·         Przedmiotem zainteresowania socjologii są:

-                      czynności ludzkie (to co człowiek robi)

-                      zachowania odruchowe (podyktowane niespołecznymi prawami nauk przyrodniczych)

-                      zachowania znaczące (socjologia jest właśnie nauką o zachowaniach znaczących) – są to działania do których jednostka przywiązuje znaczenie (tzn. sama subiektywnie uznaje je za ważne)

·         Aby odkryć jakie znaczenie mają dla jednostki poszczególne działania, należy zastosować nową procedurę naukową – rozumienie. Można wyróżnić 2 rodzaje rozumienia:

a)                   bezpośrednie – wyjaśnienie narzucające się samorzutnie, automatycznie (np.: gdy obserwujemy śmiech, płacz itp.)

b)                   wyjaśniające – jest to odkrycie prawdziwych motywów leżących u podstaw jakiegoś działania;

rozumienie wyjaśniające może sprawić badaczowi trudności związane z tym, że:

-          jednostki mogą mieć powody, aby ukrywać swoje motywy, zarówno przed badaczem, jak i przed sobą samym

-          działania społeczne mogą być wynikiem nakładania się motywów (także sprzecznych ze sobą)

-          określenie motywów uwarunkowane jest spostrzeganiem przez jednostkę życia społecznego w danej sytuacji

Działanie społeczne jest zawsze zorientowane na innych ludzi, jest od nich zależne.

Czynności społeczne są jednokierunkowe. Odbiorca czynności może na nie zareagować, ale nie musi. Gdy pojawia się reakcja mówimy o stosunkach społecznych.

·         Weber wprowadził do socjologii pojęcie typów idealnych. Są to pewne idealne wzory rzeczywistości, pomagające w badaniu różnych zjawisk. O wartości typu idealnego decyduje jego skuteczność jako środka służącego poznawaniu społeczeństwa.

Typy idealne nie powinny mieć zabarwienia wartościującego. Typ idealny wskazuje jak mogłoby być, a nie jak jest.

Weber zastosował typ idealny przy wyjaśnianiu, jak ludzie dokonują wyboru czynności społecznych. Przyjął mianowicie, że ludzie zawsze działają w sposób racjonalny. Wyróżnił 4 kategorie działań ludzkich:

-          działania tradycjonalne

-          działania emocjonalne

-          działania celowo – racjonalne

-          działania zasadniczo – racjonalne

·         Życie społeczne zdaniem Webera przebiega w 3 aspektach, które są wzajemnie powiązane:

a)       gospodarka

b)       kultura

c)       polityka

Z tym podziałem wiąże się teoria stratyfikacji. Weber przyjął w pewnym stopniu koncepcję klasową Marksa – w obrębie gospodarki istnieją klasy społeczne, powstające tak jak opisywał to autor „Kapitału”.

W obrębie kultury funkcjonują stany wyróżniane na bazie prestiżu jaki posiadają określone grupy jednostek.

W polityce natomiast kryterium podziału społecznego jest dostęp do władzy – na tej podstawie wyróżnia się partie.

·         Źródła nauki społecznej:

-          poznanie zjawisk społecznych w ich historycznej specyfice (Weber nie był jednak przychylny historycznemu absolutyzmowi)

-          odejście od nauk przyrodniczych

-          badanie rzeczywistości społecznej musi być racjonalne

-          nawiązanie do Marksa (źródło koncepcji Webera)

Nauka powinna unikać sądów wartościujących, powinna być jak najbardziej obiektywna. Nauki społeczne zajmują się ludzkimi sądami wartościującymi, ale same ich nie wydają, nie odpowiadają na pytanie „jak powinno być”.

·         Socjologia historyczna

Weber poszukiwał ogólnych tendencji przemian społecznych:

a)                               w każdej sytuacji historycznej istnieje wiele nowych rozwiązań, stąd można mówić tylko o prawdopodobieństwie zajścia jakiegoś wydarzenia

b)                               nie istnieją ogólne prawa kierujące rozwojem społeczeństwa

c)                               żadne panowanie nie ma gwarancji trwałości; w każdej chwili może pojawić się charyzmatyczny przywódca i w każdej chwili może on upaść

d)                               koncepcja procesu historycznego – aktorami dramatu historycznego są jednostki i ich działania; Weber starał się to uchwycić

e)                               studia z zakresu socjologii religii (badał jej pozytywny lub negatywny wpływ na aktywność gospodarczą np.: protestantyzm jako jedno ze źródeł kapitalizmu)

·         Najważniejsze cechy socjologii humanistycznej:

1.                    Antynaturalizm

2.                    Podmiotowy charakter rzeczywistości społecznej – założenie, że rzeczywistość społeczna jest tworzona prze podmioty, przez jednostki, które są autonomicznymi podmiotami

3.                    Interakcjonizm – socjologia interesuje się interakcjami zachodzącymi między podmiotami rzeczywistości społecznej

4.                    Przewaga wizji dynamicznej nad statyczną – społeczeństwo jest czymś, co się staje; socjolog może opisywać jak przebiega ten proces

5.                    Procedura rozumienia – rozumienie nakazywało, aby ujmować badany obiekt od wewnątrz

6.                    Odrzucenie inżynierii społecznej – celem socjologii jest sama wiedza, a nie cel praktyczny

1

Wykłady z socjologii klasycznej

(c) Yareth