Sprawa karna ppłk Emila Macielińskiego - artykuł.pdf

(336 KB) Pobierz
BARTŁOMIEJ SZYPROWSKI
SPRAWA KARNA PPŁK EMILA MACIELIŃSKIEGO
PRZED SĄDEM KAPTUROWYM KG ZWZ (CZ. 1) 1
Streszczenie
Prezentowany artykuł poświęcony jest przedstawieniu kolejnej sprawy karnej
prowadzonej przez Sąd Kapturowy Komendy Głównej ZWZ tj. przeciwko dowódcy Obszaru nr
3 ZWZ we Lwowie ppłk Emilowi Macielińskiemu. Z uwagi na obszerność dokumentacji w
niniejszej sprawie prezentowany artykuł, jako pierwsza część omawianej sprawy, obejmuje
jedynie przedstawienie zdarzeń w łonie ZWZ we Lwowie, w kontekście działalności E.
Macielińskiego. Autor wskazuje i omawia materiał dowodowy zebrany w sprawie przeciwko
ppłk E. Macielińskiemu, stanowiący podstawę przeprowadzenia postępowania karnego oraz
późniejszego wydania wyroku. Przytoczenie okoliczności rozpoznania sprawy przed sądem i
wykonania wyroku zostanie przedstawione w kolejnym opracowaniu.
Kontynuując, opisane w poprzednich numerach Wojskowego Przeglądu Prawniczego,
rozważania odnoszące się do spraw rozpoznawanych przez Sąd Kapturowy Komendy
Głównej Związku Walki Zbrojnej w Warszawie należy podnieść, że zachowane, w Archiwum
Akt Nowych w Warszawie, dokumenty wskazują, że następnymi rozpoznawanymi przez ten
sąd sprawami karnymi były postępowania obejmujące zarzuty współpracy żołnierzy z
lwowskiego ZWZ z NKWD. W poprzednio opublikowanym artykule przedstawiono rys
historyczny odnoszący się do początków powstania konspiracji niepodległościowej SZP/ZWZ
1
Z uwagi na szeroki zakres materiałowy odnoszący się do niniejszego postępowania sądowego sprawa
ppłk E. Macielińskiego oraz związana z nią sprawa ppłk S. Pstrokońskiego zostały podzielone na dwa artykuły.
Pierwszy opisuje okoliczności sprawy i zebrany materiał dowodowy, zaś w kolejnym ujęte będą okoliczności
rozpoznania sprawy oraz wykonania wyroku i prawno-karna ocena rozstrzygnięcia.
we Lwowie oraz osoby znajdujące się w jej władzach, co zdaje się być niezbędne do
zrozumienia specyfiki działania ZWZ na terenie okupacji sowieckiej 2 . Najważniejszą kwestią
było objęcie przez E. Macielińskiego dowództwa ZWZ – 1 we Lwowie, a następnie objęcie
przez niego z dniem 15 maja 1940 r., z nominacji gen. K. Sosnkowskiego i gen. W.
Sikorskiego, komendy Obszaru 3 ZWZ 3 .
Następna, po sprawie Włodzimierza Kordeckiego, rozpoznawana sprawa karna SK KG
ZWZ, przeciwko komendantowi Obszaru Nr 3 ZWZ we Lwowie ppłk Emilowi
Macielińskiemu ps. „Kornel”, „Sas”, „Pomian”, „Odrowąż”, „Rey” 4 , była pierwszą z
zachowanych spraw, która posiadała nadaną sygnaturę tj. K 1 2/41 5 .
Analiza zachowanych materiałów ww. sądu wskazuje, że dokumentem inicjującym
postępowanie był zapis do „Sądu Kapturowego przy Komendzie Głównej PZP 6 ” przeciwko
E. Macielińskiemu. Należy go uznać za formę zawiadomienia o przestępstwie oraz polecenie
wszczęcia postępowania karnego. Sporządzony został przez gen. Stefana Roweckiego ps.
„Rakoń”. 7 W jego treści wskazano, że Komendant Główny PZP oskarżał ww. „o zdradę
Polski i organizacji PZP poprzez współpracę z NKWD i prowadzenie w jej imieniu
działalności prowokatorskiej. Powyższe działanie podsądnego doprowadziło do
rozkonspirowania organizacji PZP we Lwowie wobec NKWD i aresztowania, uwięzienia a
nawet śmierci szeregu działaczy tej organizacji. Działalność prowokatorską oskarżony
2
B. Szyprowski, Tragiczna misja kuriera ZWZ Włodzimierza Marcyniuka , WPP 2013, Nr 3, s. 49-67.
3
Pismo L. dz. 3282/tjn. zał. 1 z 15.05.1940 r. , Armia Krajowa w dokumentach..., t. I , s. 238.
4
Gen. S. Rowecki wskazywał w depeszach, że ppłk Emil Macieliński nie jest zbyt wartościową jednostką
na stanowisku Komendanta Obszaru nr 3. Nosił się też z zamiarem jego zmiany. W wyniku aresztowania płk
Stanisława Pstrokońskiego „Łozińskiego” w czerwcu 1940 r. gen. S. Rowecki przejął sprawę porządkowania
Obszaru 3. Por. meldunek organizacyjny nr 31 z 2.09.1940 r., radiogram nr 101 z 25.09.1940 r., Armia Krajowa
w dokumentach 1939-1945, t. I , wrzesień 1939 - czerwiec 1941, Wrocław 1990, s. 287-288, 297. Nadto gen. S.
Rowecki wskazywał, że istnieje podejrzenie, iż osoba posługująca się pseudonimem „Kornel” i ppłk Emil
Macieliński nie są tożsamymi osobami. Sugerował, że „Kornel” mógł być podstawiony przez NKWD.
Przemawiały za tym jego zdaniem: afera z Marcyniukiem; niedostarczanie żądanych informacji wywiadowczych
o Sowietach; niewyjaśnienie zapytań gen. S. Roweckiego co do szyfrów i osoby „Kornela” oraz odcięcie się płk
L. Okulickiego „Mrówki” od „Kornela”. Sprawę na miejscu miał wyjaśnić emisariusz Stefan Bogdanowicz
„Feliks”. Por. Meldunek organizacyjny nr 63 z 1.04.1941 r. , Armia Krajowa w dokumentach..., t. I , s. 492.
5
Por. przypis 1.
6
PZP – Polski Związek Powstańczy. Kryptonim Związku Walki Zbrojnej używany do maja 1944 r., M.
Ney-Krwawicz, Komenda Główna Armii Krajowej 1939-1945, Warszawa 1990, s. 420.
7
Por. AAN Armia Krajowa 203/IX-2, k. 7, z apis do Sądu Kapturowego przy Komendzie Głównej PZP
sporządzony przez gen. S. Roweckiego „Rakonia”. Treść tego dokumentu, zawartego w aktach sprawy karnej
przeciwko ppłk Emilowi Macielińskiemu, jest okrojona. Pełną treść zapisu zawierał dokument „Zapis do Sądu
Kapturowego przeciwko „Kornelowi” z dnia 28 sierpnia 1941 r., który stanowił załącznik nr 3 do meldunku 79 z
1.10.1941 r., AAN Armia Krajowa 203/I-16, k. 146-153, zapis do sądu przeciwko „Kornelowi” . Nie wiadomo
dlaczego w treści ww. zapisu użyto, w odniesieniu do E. Macielińskiego, stopnia majora rezerwy, skoro w maju
1940 r. został awansowany do stopnia podpułkownika, zaś informacja o jego nominacji była w posiadaniu KG
ZWZ.
„prowadził od stycznia 1940 r. do obecnej chwili” 8 . Do zapisu dołączono dokumenty, z
których miało wynikać jakie osoby zostały wydane w ręce NKWD przez „Kornela” oraz
jakich metod używał w swojej prowokatorskiej działalności: 1. część sprawozdania
„Niewiarowskiego” 9 z prac organizacyjnych we Lwowie; 2. uwagi zebrane w dniu 5 sierpnia
1941 r. przez „Zubera” 10 na podstawie rozmowy z „Niewiarowskim”, do treści depesz,
dostarczonych przez V-kę (oddział Łączności KG ZWZ), wymienianych między Lwowem a
Warszawą za pośrednictwem baz ZWZ, z punktu widzenia wyświetlenia sprawy „Kornela” i
jego ewentualnej współpracy z NKWD; 3. sprawozdanie por. Edwarda Goli „Kulasa”,
członka grupy „Maka” 11 i J. 12 ; 4. raport W. Kordeckiego „Marcyniuka” L. 497 z dnia 17
października 1940 r.; 5. koncept części sprawozdania półrocznego Komendy Głównej PZP,
dotyczącej roli „Kornela” we Lwowie (opracowany przez „Zubera” 28 sierpnia 1941 r. na
podstawie dostępnych materiałów) 13 .
W treści zapisu do sądu wskazano m.in. że, według opinii ppłk Jana Maksymiliana
Sokołowskiego „Trzaski” i mjr Aleksandra Alfonsa Klotza „Niewiarowskiego”, ppłk Emil
Macieliński „Kornel”, będący wówczas szefem sztabu ZWZ, dowodzonego przez płk
Władysława Żebrowskiego „Żuka”, został agentem NKWD po aresztowaniu go przez NKWD
w styczniu 1940 r. Następnie zwolniono go z więzienia NKWD. Od tego czasu jego
działalność naznaczona była ciągłymi aresztowaniami ludzi z organizacji, z którymi się
stykał, co budziło podejrzenia obserwujących go osób z innych organizacji jak i jego
współpracowników. Podejrzenia te pogłębiały się, bowiem przy każdym większym
8
Powyższy zapis przeciwko Emilowi Macielińskiemu nie posiada daty jego sporządzenia, por. AAN Armia
Krajowa 203/IX-2, k. 7, zapis do sądu .
9
Mjr dypl. piechoty Aleksander Alfons Klotz ps. „Niewiarowski”, „Zosia”, „Wizer”, „Grodzicki” był
szefem sztabu ZWZ-2 we Lwowie. Przybył do Lwowa w styczniu 1940 r. wysłany przez KG PZP, w celu
scalenia organizacji wojskowych na terenie Lwowa. Doprowadził do porozumienia i wszedł do organizacji
wojskowej kierowanej przez ppłk dypl. J. Sokołowskiego „Trzaskę” jako szef sztabu, por. Meldunek
organizacyjny nr 79 z dnia 1.10.1941 r. za czas od 1.03 do 1.09.1941 r., Armia Krajowa w dokumentach 1939-
1945, t. II, czerwiec 1941-kwiecień 1943, Wrocław 1990 , s. 114; A. Klotz, Zapiski konspiratora 1939-1945 ,
Kraków 2001, s. 19. W meldunku nr 79 znajduje się równocześnie cały opis działań ZWZ we Lwowie. W
meldunku wskazano m.in., że od chwili aresztowania „Kornela” w styczniu 1940 r. przez NKWD i jego
wypuszczenia ciążyło nad nim podejrzenie o współpracę z NKWD, por. meldunek nr 79 , Armia Krajowa w
dokumentach..., t. II , s. 115.
10
Być może por. rez. Tadeusz Borkowski, który w okresie 1940-1944 r. był referentem organizacyjnym
Oddziału I KG ZWZ/AK, por. J. Węgierski, Lwów pod okupacją sowiecką 1939-1941 , Warszawa 1991, s. 288;
A. Grzywacz, G. Mazur, Tragiczne losy ppłk dypl. Stanisława Pstrokońskiego. Z dziejów ZWZ we Lwowie,
„Zeszyty Historyczne” 2000, z. 133, s. 28.
11
Prawdopodobnie inny pseudonim Edwarda Goli.
12
Janiszewskiego (NN).
13
W meldunku organizacyjnym nr 37 z dnia 21.11.1940 r. gen. S. Rowecki wskazywał, że na terenie
Obszaru nr 3 istniały niesnaski pomiędzy ppłk Emilem Macielińskim „Kornelem” i mjr Zygmuntem
Dobrowolskim. W swoich raportach „Kornel” wskazywał, że Z. Dobrowolski jest agentem NKWD. Rowecki
wskazał, że istnieją poszlaki, że zarówno „Kornel” jak i mjr Z. Dobrowolski, względnie część ich organów były
w rękach lub pod ścisłą obserwacją NKWD. Por. meldunek nr 37, Armia Krajowa w dokumentach..., t. I , s. 346.
aresztowaniu członków organizacji, aresztowano również „Kornela” i był on następnie
zwalniany 14 . Takich aresztowań było cztery. Wyglądało to z zewnątrz jak aresztowanie dla
celów konfrontacji z innymi aresztowanymi osobami. Jak wskazywał „Rakoń”, na podstawie
sprawozdania Edwarda Goli „Kulasa”, w podejrzanych okolicznościach aresztowano również
bezpośredniego przełożonego „Kornela”, po którym został „Kornel” komendantem
organizacji we Lwowie. Wszystkie podejrzenia wobec jego osoby były tłumaczone przez
„Kornela” jako oszczerstwa przeciwników politycznych, niechętnych „Kornelowi”, jako
osobie o zadeklarowanych poglądach endeckich. Nadto „Kornel” wspierał się autorytetem
Rządu Polskiego i okazywał otrzymaną nominację na komendanta Obszaru III i na stopień
podpułkownika. „Kornel” nie rozbudowywał sieci organizacyjnej dysponując tylko ścisłym
sztabem i radiostacją, za pośrednictwem której kontaktował się z Rządem i bazami. „Rakoń”
wskazał, że od początku jego pracy nie darzył go zaufaniem bowiem raporty „Kornela” nie
przedstawiały żadnej wartości organizacyjnej. Poszlakami wskazującymi na konfidencką rolę
„Kornela” były okoliczności, że:
 wszyscy członkowie organizacji, którzy w jakikolwiek sposób zetknęli się z
„Kornelem”, mieli co do niego podejrzenia i nie cieszył się on ich zaufaniem. Doszło
nawet do odprawy współpracowników ZWZ we Lwowie, w toku której „Kornel”
musiał się oczyszczać z zarzutów działalności konfidenckiej na rzecz NKWD 15 .
 korelacja treści depesz z relacjami wiarygodnych osób o ówczesnej sytuacji we
Lwowie. Między innymi dotyczyło to: rzekomego braku kontaktu „Kornela” z [ppłk
Stanisławem Pstrokońskim] „Łozińskim”, który stosownie do informacji [mjr
Alfonsa Klotza] „Niewiarowskiego” był w tym czasie ścisły; dopytywania się przez
„Kornela”, w depeszy nr 931 z 20 lipca 1940 r., kim jest [gen. Stefan Rowecki]
„Rakoń”, co nawet centrali nasunęło przypuszczenie, że radiostacja lwowska wpadła
w ręce NKWD; insynuacje „Kornela” na temat [mjr Z.] Dobrowolskiego;
14
Fakt aresztowania i zwalniania „Kornela” wskazywał również członek ZWZ we Lwowie Edward
Jaworski: „Kilkakrotne aresztowanie i zwalnianie Macielińskiego pozwalało przypuszczać, że był uwolniony za
cenę współpracy z NKWD, co było znaną metodą postępowania z aresztowanymi”. Por. E. Jaworski, Losy
mieszkańców i żołnierzy Armii Krajowej w latach 1939-1956 , Pruszków 1999 , s. 30.
15
W maju 1940 r. do Władysława Zycha „Szarego”, pełniącego funkcję komendanta Obszaru ZWZ-1,
zgłosili się Feliks Gyurkovich „Piotr” i Andrzej Piniński „Jacek”, którzy obsługiwali radiostację organizacji oraz
Stanisław Niemczycki „Leszek” z podejrzeniami dot. współpracy „Kornela” z NKWD. Opierali swoje
przypuszczenia zarówno na kilkukrotnych aresztowaniach „Kornela” i jego późniejszych wypuszczeniach jak i
na wydanym przez niego nakazie wstrzymania wysłania bardzo ważnej informacji wywiadowczej. „Szary”
obiecał sprawdzić okoliczności ewentualnej współpracy „Kornela” z NKWD. Por. Studium Polski Podziemnej w
Londynie (dalej SPP), B I, k. 18, Kolekcja relacji z terenu województwa lwowskiego , W. Zych, Zarys pracy
konspiracyjnej na terenie Obszaru lwowskiego w czasie od września 1939 r. do maja 1943 , mps; R. Wnuk, Za
pierwszego sowieta, Warszawa 2007, s. 92. Kilka dni po rozmowie z „Szarym” NKWD aresztowało szefa
radiostacji ZWZ-1 Andrzeja Pinińskiego „Jacka”, R. Wnuk, op. cit. , s. 93.
nieprawdziwe, w depeszy nr 1826 z 30 września 1940 r., informacje o przekazaniu
„Kornelowi” poczty [W. Kordeckiego] Marcyniuka przez [mjr Z]. Dobrowolskiego;
depesza nr 216 z 7 marca 1941 r. przesyłająca raport [prof. Władysława Zycha]
„Szarego”, który będąc współpracownikiem „Kornela” uważał [Władysławę]
Piechowską i [mjr A. Klotza] „Niewiarowskiego” za agentów NKWD; wynikająca z
depesz niechęć „Kornela” do przekazywania ścisłych informacji o Sowietach,
zbywanie takich żądań informacjami ogólnikowymi lub plotkami.
 afera Marcyniuka z jesieni 1940 r., który miał polecenie od „Kornela”, aby osobiście
przekazać „Rakoniowi” jego depesze, których nic nie znacząca zawartość
wskazywała raczej na chęć widzenia się wysłannika z „Rakoniem”, celem
zapamiętania rysopisu „Rakonia”.
W końcowym akapicie dokumentu „Rakoń” stwierdzał, że powyższe okoliczności
dawały podstawę do uznania dalszej współpracy z „Kornelem” za niemożliwą 16 .
Wyciąg ze sprawozdania mjr Alfonsa Klotza „Niewiarowskiego” 17 wskazywał, że we
Lwowie działały 3 organizacje ZWZ. Na czele jednej z nich, wskazywanej z nazwy jako
Januszajtis - „Żuk” 18 - „Kornel” (kryptonimy PZP-1, SSS-1, ZWZ-1) stał mjr rez. 14 pułku
ułanów Emil Macieliński „Kornel”. Mjr Emil Macieliński, po zniknięciu ze Lwowa płk
Władysława Żebrowskiego „Żuka”, w styczniu 1940 r. został aresztowany i podjął pracę jako
konfident NKWD. Dalej stał na czele organizacji i cieszył się dużym zaufaniem Rządu oraz
wsparciem finansowym z Bukaresztu i Budapesztu 19 . Raport wskazywał, że ludzki element tej
grupy, poza „Kornelem” i innymi konfidentami, był bardzo porządny. Członkowie ci nie
chcieli wierzyć w działalność konfidencką „Kornela” mimo przedstawianych dowodów.
„Kornel” był, po styczniu 1940 r., jeszcze trzy razy aresztowany przez NKWD,
prawdopodobnie dla konfrontacji lub rozpoznania nowych aresztowanych 20 . Na konfidentów
16
Pełna treść zapisu przeciwko „Kornelowi z 28.08.1941 r. została przesłana do Londynu, jako załącznik nr
3, do meldunku nr 79 z dnia 1.10.1941 r., AAN Armia Krajowa 203/I-16, k. 146-153, zapis do sądu .
17
AAN Armia Krajowa 203/IX-2, k. 8, w yciąg ze sprawozdania A. Klotza „Niewiarowskiego” z prac
organizacyjnych w „Winie” i podróży do Rosji, bez daty . Podobnie sytuację we Lwowie przedstawiał gen. S.
Rowecki w meldunku sytuacyjnym nr 79 z 1.10.1941 r., Armia Krajowa w dokumentach..., t. I , s. 114-115.
18
Po aresztowaniu 27.10.1939 r. gen. M. Januszajtisa we Lwowie kierownictwo organizacji objął płk W.
Żebrowski ps. „Żuk”, „Dębiński”. „Żuk” został mianowany przez bazę ZWZ nr 1 w Budapeszcie, kryptonim
Romek, por. J. Węgierski, op. cit. , s. 366; G. Mazur, J. Węgierski, op. cit. , s. 239.
19
Depeszą L. dz. 557/A z 30.09.1940 r. dla bazy w Budapeszcie tj. Romek i Bukareszcie tj. Bolek gen. K.
Sosnkowski zabronił bez rozkazu jego lub gen. S. Roweckiego „Rakonia” przesyłania pieniędzy lub
zaopatrzenia do Lwowa, Armia Krajowa w dokumentach..., t. I , s. 300-301.
20
Jak wskazywała Władysława Piechowska: „mjr Macieliński [...] należący do sztabu płk Żebrowskiego,
był kilkakrotnie aresztowany i po paru dniach zwalniany. Wiadomym jest ogólnie, że zwalniają z więzienia tych
którzy podpisują deklarację o współpracy z NKWD. Ludzie uczciwi, natychmiast o tym dawali znać i znikali z
terenu. Mjr Macieliński pozostawał we Lwowie, natomiast były stałe aresztowania ludzi, którzy się z nim
skontaktowali. Zaczęto unikać kontaktów z nim. Staramy się o tym dać znać do Warszawy i za granicę.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin