KSIĘGA ABDIASZA
Wstęp do Księgi Abdiasza.
Ab 1. WIDZENIE ABDIASZA.. Tytuł. Prolog. Wyrok przeciwko Edomowi. Spustoszenie Edomu. Całkowita zagłada Edomu. Wielka zbrodnia Edomitów..
"Dzień Pański". Sąd nad narodami i triumf Izraela. Posiadłości odrodzonego Izraela.
Wstęp do Księgi Abdiasza
Najmniejsza księga ST, licząca zaledwie 21 wierszy, nosi tytuł "Widzenie Abdiasza" (wg hebr. i LXX; Wlg: Prophetia Abdiae).
Treść jej stanowi potępienie zbrodni Edomu popełnionych wobec bratniego narodu izraelskiego oraz zapowiedź ostatecznego triumfu królestwa Bożego, którego uosobieniem jest zwycięski Syjon. Można więc podzielić ją na dwie części: I. Potępienie zbrodni Edomu (1b-15a), II. Odrodzenie Izraela i założenie królestwa Bożego (15b-21).
Jak wynika z treści, Edom stanął po stronie wrogów Izraela i brał udział w pustoszeniu Ziemi Świętej i Jerozolimy. Brak wzmianki o zburzeniu świątyni oraz aluzja do zjednoczenia rozdzielonych królestw izraelskiego i judzkiego (Ab 1,18n) sprzyja tezie, że nie chodzi tu o zburzenie Jerozolimy przez Nabuchodonozora w r. 587/586, lecz o spustoszenie za czasów Jorama (852/841). Stąd też powstanie księgi należy datować na IX w. przed Chr. Osoba proroka Abdiasza (hebr.: "Czciciel Jahwe") pozostaje dla nas nieznana, gdyż - poza wzmianką w tytule - nie mamy o nim żadnych historycznych wiadomości.
Potępienie i groźby przeciwko Edomowi wypowiada on nie z nacjonalistycznego pragnienia zemsty, lecz raczej z głębokiego poczucia sprawiedliwości. Edomici bowiem podeptali fundamentalne prawa ludzkości, kiedy wystąpili przeciwko bratniemu ludowi izraelskiemu i pomagali jego wrogom w plądrowaniu Jerozolimy (Ab 1,10-14). Toteż Pan powstaje przeciwko Edomowi nie tyle jako opiekun Izraela, ile raczej jako stróż prawa moralnego (Ab 1,15n), pociągający do odpowiedzialności wszystkie narody. Powyższa idea uniwersalizmu etycznego, zakładająca istnienie prawa naturalnego wypisanego w sumieniu wszystkich ludzi, stanowi cenny wkład Ab w rozwój nauki religijnej ST. Jej głoszenie było zapewne głównym celem autora obok mesjańskiej przepowiedni o założeniu królestwa "dla Pana" na Syjonie. Chociaż więc nie mamy w NT wyraźnych cytatów Ab (por. jednak 1 Kor 1,19 z Ab 1,8 i Iz 29,14), to jednak duchem uniwersalizmu etycznego jest on mu bardzo bliski. W ST proroctwo Abdiasza niemal dosłownie powtarza Jr 49,7-22 (por. także Jl 3,15 z Ab 1,17), w odmiennej jednak kolejności wierszy oraz z pewnymi zmianami stylistycznymi, osłabiającymi żywiołową bezpośredniość wypowiedzi Ab. Pod względem stylistycznym Ab 1,1-18 jest utworem poetyckim i jedynie końcowe wiersze (19-21) można zaliczyć do prozy. W obrazowym, barwnym języku, posługującym się porównaniami, pytaniem retorycznym, przenośnią i przepowiednią prorocką nawiązuje autor do górzystego położenia Edomu (wyżyna Seir na płd.-wsch. krańcu Kanaanu; por. w. 3.9), do charakteru jego mieszkańców ("mędrcy" - w. 8) oraz do ludowych poglądów ("kielich gniewu" - w. 16), określeń ("którzy jedzą chleb twój" - przyjaciele w. 7) i przekonań (prawo odpłaty: w. 13) izraelskich.
Ab 1
WIDZENIE ABDIASZA
Tytuł
1 Widzenie Abdiasza. Pwt 2,1 Jr 49,14
Prolog
Tak mówi Pan Bóg do Edomu. Wieść niezawodną usłyszeliśmy od Pana, a zwiastuna wysłano do narodów: Powstańcie! Stańcie przeciw niemu do bitwy!
1 Widzenie Abdiasza. BJ: „Widzenie Abdiasza. O Edomie”.
— „Tak mówi Pan Bóg” w BJ przeniesiono bezpośrednio przed w. 2, gdzie się zaczynają słowa Jahwe.
— usłyszeliśmy. Według tekstu hebr. BJ: „przyjąłem”. Dosł.: „Usłyszałem (za grec. i Jr 49,14) to, co jest usłyszane”.
— zwiastuna wysłano. Symboliczny opis związku tworzącego się przeciwko Edomowi. Por. Jr 4,5; 50,2. 2-4 Za wyśmianie Izraela (w. 12) z kolei zostanie wzgardzony Edom (w. 2 i 10): ruina będzie karą za jego zuchwałość. O tej doktrynie zob. Prz 16,18; 29,23, a w odniesieniu do ludów: Iz 14; Jr 50-51; Ez 26-28; 29-32; Za 10,11.
1. Edom. Głównym tematem Księgi Abdiasza jest potępienie Edomu za jego przestępstwa przeciwko Judzie. Naród ten, zamieszkujący ziemie położone na południe i wschód od Morza Martwego, miał wspólną tradycję z Izraelem. Podobnie jak Jakub i Ezaw, tradycyjni założyciele obydwu narodów, obydwa narody miały jednak do siebie stosunek ambiwalentny. Edom był czasami postrzegany jako naród przyjacielski i sojuszniczy (Pwt 2,2-6; 2 Krl 3,9), innym razem jako śmiertelny wróg (Lb 20,14-21; Am 1,11-15). W czasach imperium neoasyryjskiego i neobabilońskiego (734-586 przed Chr.) królestwo Edomu było państwem wasalnym. Wystąpienie proroka Abdiasza przeciwko Edomowi jest przypuszczalnie związane z jego udziałem w ostatecznym zniszczeniu Jerozolimy i wygnaniu jej mieszkańców do Babilonu przez Nabuchodonozora w latach 587-586 przed Chr., z dokumentów nie wynika jednak w sposób jednoznaczny, jaką rolę w wydarzeniach tych odegrał Edom.
1. Wysłanie posłańca w celu zawiązania koalicji. Gdy jakieś państwo rozpoczynało wojnę, wzywało wszystkich, z którymi zawarło przymierze, oraz wszystkie kraje wasalne, by przygotowali wojska i zaopatrzenie na wspólną wyprawę. Wysyłano posłańców, wzywając partnerów, aby uszanowali zobowiązania traktatowe i dostarczyli określoną w nich liczbę żołnierzy (zob. 1 Sm 11,3-4 oraz dwustronny traktat obronny zawarty przez faraona Ramzesa II i króla Chetytów Hattusilisa III). W tekstach z Mari opisano nawet zwyczaj posyłania posłańców do świątyni głównego bóstwa w celu przekazania wieści o aktualnej sytuacji militarnej i poproszenia o jego pomoc w nadchodzącym konflikcie.
Wyrok przeciwko Edomowi
2 Oto pomniejszyłem cię wśród narodów, bardzo jesteś wzgardzony. Jr 49,15-16
3 A pycha twego serca zwiodła ciebie, który mieszkasz w rozpadlinach skalnych, który na wysokościach założyłeś swoją siedzibę, który mówisz w swym sercu: Któż mnie strąci na ziemię? Iz 14,13n
3 w rozpadlinach skalnych. Być może użyciem wyrazu „skała” (sela) na oznaczenie miejsca, gdzie Edom się okopie, chce się przywołać nazwę stolicy Edomu Ha-Sela, „Skała” (por. 2 Krl 14,7), której znaczenie zachowało się w grec. nazwie Petra.
— na wysokościach. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „na wysokości”.
3. Topografia Edomu. Królestwo Edomu zajmowało obszar górzysty, nad którym górowały grzbiety ciągnące się od rzeki Zared na południu aż do Akaby. W rejonie tym znajduje się wiele szczytów górskich o wysokości sięgającej ponad 700 m n.p.m., z ostrymi graniami, pieczarami oraz szczelinami, w których mogły się ukryć wojska. Pewna liczba miast Edomitów znajdowała się w takich niemal niedostępnych miejscach, np. Bosra i skalisty szczyt w Petrze, znany pod nazwą Umm el-Bijara, przez niektórych utożsamiany z Sela.
4 Choćbyś wzniósł się jak orzeł i choćbyś nawet między gwiazdami założył swoje gniazdo, stamtąd Ja strącę ciebie – wyrocznia Pana.
4 choćbyś... założył. Według grec. Tekst hebr.: „choć... założone” lub „choć... założyć”.
Spustoszenie Edomu
5 Jeśli wtargną do ciebie złodzieje albo rabusie nocni, jakże zachowasz spokój! Czy nie okradną cię doszczętnie? Jeśli przyjdą do ciebie zbieracze winogron, to czy zostawią cokolwiek? Jr 49,9
5 Trzeci stych w BJ: „Jakże zostałeś złupiony”. Wyjaśniają to w. 6-7: Edom został spustoszony nie tak, jak uczyniliby to zwykli złodzieje, którzy by coś zostawili, i nie jak winobrańcy, którzy by zostawili resztki winogron do zebrania (por. Pwt 24,21).
— Powyższy stych w BJ umieszczono na końcu w. 5, podczas gdy w tekście hebr. (i tu) jako trzeci, po glosie („albo rabusie nocni”), która ma harmonizować ten wiersz z Jr 49,9.
5. Winogrona. Edom był znany ze swoich winnic na zboczach gór. Zniszczenie kraju porównano do podwójnego złupienia go przez złodziei i zbierających pokłosie. To, co pozostawili złodzieje lub żniwiarze, wzięte zostało przez zbierających pokłosie. Pozostały jedynie zepsute i zmiażdżone owoce leżące na ziemi.
6 Jakże przeszukali Ezawa, splądrowali jego schowki! Jr 49,10
6. Związek Ezawa z Edomem. Używanie imienia Ezawa zamiennie z Edomem oparte jest na tradycji mówiącej, że Ezaw jest jego założycielem, zawartej w Rdz 36,31-39 (zob. Ml 1,2-3). Podano tam listę ośmiu królów, którzy władali Edomem przed powstaniem monarchii izraelskiej.
6. Tajemne skarbce. Określenie to pojawia się tylko w tym fragmencie Starego Testamentu i nie może być w sposób pewny przełożone, z uwagi na nietypowy charakter sformułowania i brak innego materiału, który mógłby pomóc w uzupełnieniu kontekstu. Podobne słowa użyte w Iz 45,3 i Jr 49,10 dostarczają podstawy do obecnego przekładu.W tekście wskazuje się na doszczętne złupienie Edomu. W starożytnym świecie znano tajemne skarbce, określenie to wydaje się zwłaszcza szczególnie odpowiednie dla Edomu, gdzie z powodu ukształtowania terenu całe miasta mogły pozostawać w ukryciu.
7 Przepędzili cię aż do granicy. Wszyscy twoi sprzymierzeńcy cię zwiedli. Oszukali cię twoi przyjaciele. Twoi stołownicy zastawili na ciebie sieć. Brak w tym rozsądku. Jr 38,22 Ps 41,10
7 Twoi stołownicy. W tekście hebr. pominięte. Przywrócone według Ps 41,10.
— sieć. Niepewny przekład słowa mazôr, które występuje tylko tu. Niektórzy poprawiają na macôd, „sieć (myśliwego)”.
— W końcowym stychu ironiczna refleksja nad fałszywymi przyjaciółmi Edomu.
7. Pogwałcenie międzynarodowego prawa. Traktaty zawierane przez narody, np. traktat pomiędzy Egiptem a imperium Chetytów (Ramzesem II i Hattusilisem III) lub traktaty wasalne asyryjskiego króla Assarhaddona (VII w. przed Chr.) pełniły rolę dwustronnych sojuszów obronnych i wymagały od sygnatariuszy wysyłania wojsk, dostarczania informacji i pomocy prawnej. Edom został tutaj oskarżony o całkowite pogwałcenie zawartych porozumień: uchodźcy zostali zmuszeni do powrotu na granicę swojego państwa bez udzielenia im pomocy; zignorowano klauzulę o nieagresji; całkowicie zlekceważono też obyczaj gościnności, zgodnie z którym wspólne spożycie posiłku było podstawą porozumienia pokojowego (zob. Ps 41,10 oraz frazy z tekstów z Mari i Amarna odnoszące się do posiłków przymierzowych). Łamanie porozumień traktatowych nie było w starożytnym świecie rzadkością, szczególnie gdy przemawiała za tym wygoda lub korzyść. Na przykład Egipt nie dostarczył obiecanych wojsk królom kananejskim w okresie Amarna, zaś król babiloński Nabonid złamał przymierze z Medami, by związać się z Persją, którą uważał za wielkie zagrożenie.
Całkowita zagłada Edomu
8 Czyż nie stanie się w owym dniu – wyrocznia Pana – że wytracę mądrych z Edomu i rozsądek z góry ...
nbogdanus