PIERWSZA KSIĘGA KRÓLEWSKA
Wstęp do Ksiąg Królewskich.
1 Krl 1. SPRAWA NASTĘPSTWA PO DAWIDZIE. Starość Dawida. Spisek Adoniasza, udaremniony przez proroka Natana. Król Dawid mianuje swym następcą Salomona (970-931)
1 Krl 2. Ostatnia wola i śmierć króla Dawida. Salomon wzmacnia swą władzę i wypełnia testament ojca.
1 Krl 3. RZĄDY SALOMONA.. Poczynania Salomona w polityce zagranicznej i w rozbudowie stolicy królestwa. Salomon prosi Boga o mądrość. Wyroki sądowe Salomona.
1 Krl 4. Ustanowienie administracji państwowej.
1 Krl 5. Pokojowe rządy Salomona. Powszechny podziw dla mądrości Salomona. BUDOWLE SALOMONA.. Przygotowania do budowy świątyni.
1 Krl 6. Budowa świątyni.
1 Krl 7. Inne budowle. Odlewy z brązu dla świątyni. Wykaz robót wykonanych przez brązownika. Złote sprzęty dla świątyni.
1 Krl 8. Przyniesienie Arki do świątyni. Akt poświęcenia świątyni. Modlitwa Salomona o łaski dla ludu. Wezwanie Izraela do wierności dla Pana. Uroczystość poświęcenia i pierwsze nabożeństwo w świątyni.
1 Krl 9. Pan przyrzeka Salomonowi swe błogosławieństwo. Salomon i Hiram wykonują swe wzajemne zobowiązania. Roboty niewolników.. Salomon składa doroczne ofiary w świątyni. STOSUNKI Z ZAGRANICĄ.. Flota Salomona przywozi złoto z Ofiru.
1 Krl 10. Odwiedziny królowej Saby. Dochody królewskie i bogactwo Salomona.
1 Krl 11. KU SCHYŁKOWI. Niewierność Salomona wobec Pana. Pan ostrzega i zapowiada karę. Wrogowie Salomona. Jeroboam.. Śmierć Salomona.
1 Krl 12. ROZŁAM KRÓLESTWA.. Roboam traci dziesięć pokoleń Izraela. Zażegnanie wojny bratobójczej. Jeroboam wprowadza kult bałwochwalczy.
1 Krl 13. Pan rzuca klątwę na ołtarz w Betel. Pan karze proroka za nieposłuszeństwo.
1 Krl 14. DZIEJE KRÓLESTW DO CZASÓW ELIASZA.. Schyłek rządów Jeroboama. Panowanie Roboama w Judzie (931-914)
1 Krl 15. Panowanie Roboama w Judzie (931-914) Asa, król Judy (911-870) Nadab króluje w Izraelu (909-908) Basza króluje w Izraelu (908-885)
1 Krl 16. Panowanie Eli w Izraelu (885-884) Panowanie Zimriego w Izraelu (884) Omri króluje w Izraelu (884-873) Achab (873-853) i kult pogański.
1 Krl 17. CZASY ELIASZA.. Dwuletnia susza w królestwie Achaba. Eliasz wskrzesza zmarłego.
1 Krl 18. Prorok Eliasz upomina króla Achaba. Sąd Boży nad prorokami pogańskimi. Koniec klęski suszy.
1 Krl 19. Prorok Eliasz ratuje się ucieczką. Pan powołuje Eliasza do namaszczenia nowych królów i proroka Elizeusza.
1 Krl 20. Wojna króla Aramu z Achabem.. Pan zapowiada Achabowi nową karę.
1 Krl 21. Zgubny wpływ Izebel na króla Achaba. Eliasz w imieniu Pana karci Achaba.
1 Krl 22. Ostatnia wojna i śmierć króla Achaba. Panowanie Jozafata w Judzie (870-848) Panowanie króla Ochozjasza w Izraelu (854-853)
Wstęp do Ksiąg Królewskich
Księgi Królewskie obejmują dzieje królów i królestw. Biorąc to pod uwagę, Biblia Hebrajska nazwała je "Księgą Królów", Septuaginta zaś - dzieląc pierwotnie jednolite dzieło na dwie księgi - nazwała je "3 i 4 Księgą Królestw". Powodem tej numeracji jest to, że LXX złączyła te księgi z księgami Samuela, które także nazwała "1 i 2 Księgą Królestw".
1 i 2 Krl opisują dzieje Izraela od ostatnich lat Dawida do niewoli babilońskiej (r. 586). Ostatnie rozporządzenia Dawida wprowadzają na tron Salomona. Rządy jego to najwspanialszy moment historii Izraela. Autor wysławia mądrość króla, administrację kraju, opisuje szczegółowo budowę świątyni. Nie pomija jednak ujemnych stron jego charakteru: nieobyczajności, słabości wobec wrogów zewnętrznych i trudności wewnętrznych. Po jego śmierci państwo rozpada się na dwie części: północną, która z powodu większej liczby szczepów tu zamieszkałych nazywa się królestwem izraelskim, i południową, nazwaną królestwem judzkim. Autor przedstawia rządy królów obydwóch części, włączając w to opis działalności proroków, zwłaszcza Eliasza i Elizeusza. Następuje opis upadku oraz przyczyn upadku obydwóch królestw.
Dzieje wszystkich niemal królów (poza Salomonem, Jeroboamem I i Jehu) ujęte są w stereotypowe ramy, w których autor przedstawia ważniejsze zdarzenia. Formuła wprowadzająca obejmuje datę wstąpienia na tron, podaje zwykle synchronizm z państwem sąsiednim, wskazówki co do długości panowania, rezydencji królewskiej oraz ocenę religijno-moralną władcy (stosunek do kultu). U królów państwa judzkiego Autor dodaje wiek monarchy w chwili wstąpienia na tron i imię matki. W konkluzji księga informuje o dalszych źródłach wiadomości o okresie i postaci danego króla, o jego śmierci, pogrzebie i następcy na tronie.
1 i 2 Krl przedstawiają losy Izraela pod rządami królów. To okres, w którym dokonało się wielkie oczyszczenie religijne. Rozwiały się ostatecznie złudzenia Izraela tyczące się pogańskich kultów oraz idei politycznych. Izrael zrozumiał, że królestwo Boże nie utożsamia się z ziemskimi ambicjami władców. Oczyściło się jego pojęcie o warunkach Przymierza. Ciągle zaś podkreślana jedność Boga, kultu, świątyni już przygotowuje religijną wspólnotę Izraela po niewoli babilońskiej jako typ Kościoła ostatnich czasów. Na tym polega doniosłość tej księgi w dziejach zbawczego planu Boga.
Pierwsze wydanie księgi ukazało się prawdopodobnie jeszcze przed zburzeniem Jerozolimy, w czasie reformy Jozjasza (621-609). To on uznał autorytet Prawa Mojżeszowego - i jest to fakt znamienny wobec tezy Autora, iż niezachowanie tego Prawa spowodowało wszelkie nieszczęścia Izraela. Zresztą trudno przypuścić, by po zburzeniu Jerozolimy można by pisać, że Arka Przymierza była jeszcze w świątyni albo że Edom wyzwolił się spod władzy Judy aż do dnia dzisiejszego (1 Krl 8,8; 2 Krl 8,22). Po dalszych uzupełnieniach ostatnie spisanie dzieła nastąpiło w latach 561-538. Redaktor bowiem doprowadził swe opowiadanie do uwolnienia Jojakina (Jechoniasza) w r. 560, nie wspominając o dekrecie Cyrusa (r. 538). Autor 1 i 2 Krl jest nieznany.
Autor biblijny czerpał z różnych źródeł. Sam cytuje następujące: "Księga Dziejów Salomona" (1 Krl 11,41), "Księga Kronik Królów Izraela", "Księga Kronik Królów Judy" (1 Krl 14,19; 2 Krl 24,5). Te dzieła o charakterze sprawozdawczym, kronikarskim powstały w oparciu o urzędowe dokumenty kancelarii królewskich, ale były z pewnością powszechnie znane. Obok nich należy wyróżnić: a) Kronikę Dawida, która dostarczyła materiału do 1 Krl 1-2. Jej autor, żyjący za czasów Salomona, znał dokładnie przebieg życia Dawida; b) opowiadania o prorokach Eliaszu i Elizeuszu, zredagowane przez uczniów prorockich. Początkowo istniały osobno, a potem złączone zostały w jedno dzieło; c) Kronikę świątynną, redagowaną przez kapłanów świątyni jerozolimskiej, z której Autor czerpał dzieje Joasza (2 Krl rozdz. 12 [->2 Krl 12,1]) i Achaza (2 Krl rozdz. 16 [->2 Krl 16,1]); d) opowiadanie o Izajaszu, który spełnia ważną rolę w dziejach Ezechiasza (2 Krl 18,17-20,19), spisane przez jego uczniów (por. Iz rozdz. 36-39 [->Iz 36,1]).
Praca Autora miała więc charakter kompilacyjny. Działalność jego łączy się na pewno ze środowiskiem judzkim, a chronologicznie przypada prawdopodobnie na okres po upadku Jerozolimy w r. 586. Trudno rozstrzygnąć, czy Autor napisał księgę w stylu deuteronomicznym, czy też styl ten jest wynikiem wtórnej redakcji okresu niewoli. Współczesna egzegeza skłania się raczej ku drugiemu przypuszczeniu; przy tej okazji dodano być może urywek o ułaskawieniu Jechoniasza (2 Krl 25,27-30).
Wykorzystanie tych oraz innych źródeł przez Autora świadczy o znajomości epoki oraz o chęci obiektywnego przedstawienia wydarzeń. Ten obiektywizm potwierdzają liczne świadectwa pozabiblijne: teksty i pomniki egipskie, asyryjskie, nowobabilońskie, palestyńskie oraz wykopaliska dokonane w różnych miejscowościach Palestyny i poza nią.
Dzieje Izraela w tej epoce rozgrywają się wobec trzech sąsiadujących mocarstw: Egiptu, Asyrii i Babilonii. Dawid utworzył wielkie królestwo, bo sprzyjały temu okoliczności: Egipt i Asyria, potencjalni wrogowie, przeżywały wówczas swój kryzys polityczny. Asyria odtwarza swą potęgę w IX w., aby w VII w. osiągnąć jej zenit i zniknąć z widowni dziejowej. Jej miejsce zajmuje imperium nowobabilońskie. Izrael podzielony, osłabiony nie oparł się tym potęgom.
1 i 2 Krl określają dość dokładnie daty panowania królów judzkich i izraelskich i porównują je z sobą. Niełatwo jest zharmonizować te daty. Trudność ta jednak częściowo maleje, jeśli się uwzględni częściowo inne sposoby obliczania lat w obu królestwach (predatacja i postdatacja). Wielką pomocą w ustalaniu dat chronologii biblijnej jest porównanie jej z chronologią Starożytnego Wschodu.
Autorowi 1-2 Krl chodziło o historię o charakterze religijnym. Celem odczytania teologicznego sensu dziejów, Autor zaczerpnął normy ocen z innych ksiąg lub od środowisk, które wyraziły swą myśl w tych księgach. Najpierw występuje tu teologia Pwt, która podkreśla następujące tezy: jeden Bóg, jedna świątynia, jeden kult. W tym świetle Autor ocenia postępowanie królów, analizuje przyczyny upadku i zarazem chce, aby jego dzieło było apelem do współczesnych: mają się oni nawrócić do Boga (1 Krl 8,47; 2 Krl 17,13; por. Pwt 30,1-10). Księga żąda pogłębienia idei Przymierza, i to zgodnie z nauczaniem współczesnych proroków: Ozeasza, Amosa, Jeremiasza, Ezechiela. Później Syr (rozdz. 47n) podkreśli niezmienność planu zbawczego, Bóg bowiem mimo niewierności ludu zachował sobie Resztę, utrzymał dynastię Dawidową. Do tego należy dołączyć interpretację kultową, występującą w psalmach. Chodzi tu głównie o Ps 68[67],23; Ps 44[43],1; Ps 78[77],1; Ps 79[78],1; Ps 89[88],1; Ps 137[136],1: dzieje Izraela są wielką lekcją poglądową, która wskazuje na potrzebę religijności pełnej nadziei, bo Bóg nie cofa raz zawartego Przymierza. Te różne, a niesprzeczne, reinterpretacje potwierdzają, iż Autorowi przyświecał zamiar przedstawienia dziejów swego narodu wraz z ich oceną w świetle prawd religijnych. Ukazał on rękę Bożą kierującą dziejami, zwłaszcza w obliczu klęski narodowej. Pisał, być może, celem zapobieżenia pogłębianiu się kryzysu religijnego w narodzie.
NT wylicza różne postacie i epizody opisane w 1-2 Krl: Dawid (Mt 1,1; Mt 9,27; Mt 15,22n), królestwo Dawidowe (Mk 11,10; Dz 15,16), Salomon (Mt 6,29; Łk 12,27), królowa Saby (Mt 12,42), świątynia Salomona (Dz 7,47); Mt wylicza prawie wszystkich królów dynastii Dawidowej (Mt 1,6-11). Nadto występują: Eliasz, Elizeusz, wdowa z Sarepty, Naaman (Łk 4,26; Rz 11,2; Jk 5,17). NT zakłada rzeczywistość wydarzeń 1-2 Krl, widzi ich mesjańską realizację w osobie i dziele Chrystusa: ...a oto tu jest coś więcej niż Salomon (Mt 12,42).
1 Krl 1
SPRAWA NASTĘPSTWA PO DAWIDZIE
Starość Dawida
1 Z biegiem czasu stary król Dawid tak się posunął w latach, że nie mógł się rozgrzać, choć okrywano go kocami.
1,1-2,46 Rozdziały te są kontynuacją historii opowiedzianej w 2 Sm 13-20.
2 Wówczas powiedzieli mu jego słudzy: Trzeba, aby wyszukano panu memu, królowi, młodą dziewicę, a ona będzie przy królu czuwać i mieć o niego staranie. I będzie spała na twym łonie, a przez to ogrzewała pana mego, króla.3 Szukano więc pięknej dziewczyny w całym kraju izraelskim, aż wreszcie znaleziono Szunemitkę Abiszag i przyprowadzono ją do króla. 4 Dziewczyna ta była nadzwyczaj piękna. Choć miała staranie o króla i obsługiwała go, król się do niej nie zbliżył.
1,3-4. Pozycja Abiszag. Wzmianka o tym, że Dawid nie współżył z Abiszag, wskazuje, iż nigdy nie została ona oficjalnie przyłączona do królewskiego haremu. Chociaż nie była żoną ani konkubiną Salomona, jej rola jako ostatniej towarzyszki króla była wystarczająco niejednoznaczna, by Abiszag znalazła się później w samym środku walki o władzę (zob. komentarz do 1 Krl 2,13-21).
1,3. Szunemitka. Położone na terytorium pokolenia Issachara (Joz 19,18) Szunem (dzisiejsze Solem) było oddalone o 11,5 km na południowy wschód od Nazaretu. Wymieniono je na liście podbojów faraona Totmesa III (XV w. przed Chr.) oraz w pochodzących z XIV w. przed Chr. listach z Amarny.
Spisek Adoniasza, udaremniony przez proroka Natana
5 Wtedy Adoniasz, syn Chaggity, zaczął się wynosić, mówiąc: Ja będę królować. Dlatego zaopatrzył się w rydwan, jezdnych i pięćdziesięciu gońców, którzy go poprzedzali. 2Sm 3,4 2Sm 15,1
1,5. Pięćdziesięciu gońców. W starożytności powszechną praktyką było, że ludzie zajmujący ważną pozycję polityczną okazywali swoją władzę, poruszając się rydwanem w otoczeniu biegnącego wokół orszaku (zob. komentarz do 2 Sm 15,1). W kontekście bitewnym orszak ten stanowił oddział wojskowy, co odnotowano w rocznikach Sargona II i innych królów asyryjskich.
6 Jego ojciec zaś nigdy go nie karcił, mówiąc: Czemu tak uczyniłeś?, gdyż był on nadzwyczajnej urody, a matka urodziła go po Absalomie.
1,5-6. Pierworództwo w Izraelu. Na Bliskim Wschodzie pierworództwo nie zawsze było obowiązującą zasadą. Z wielu tekstów wynika, że majątek dzielono równo między dzieci. Jeśli chodzi o sukcesję na tronie, bracia zmarłego władcy mieli w niektórych kulturach pierwszeństwo przed jego synami. W innych wyznaczenie następcy dokonywane było przez króla, w jeszcze innych na objęcie władzy przez nowego monarchę musieli wyrazić zgodę poddani. W kręgu kultury Izraelitów pierworodni posiadali pewne przywileje, nigdy jednak dziedzictwo lub sukcesja nie przypadały im w sposób automatyczny. Zob. komentarz do Pwt 21,15-17, który rzuca światło na starożytny kontekst prawa pierworodnych w sferze dziedziczenia.
7 Adoniasz namówił Joaba, syna Serui, i kapłana Abiatara, aby mu pomagali.
1,7 Joab, siostrzeniec Dawida i jego towarzysz od najdawniejszych lat, przez cały czas dowódca armii (2 Sm 19,14+); Abiatar, jedyny ocalały spośród kapłanów z Nob (1 Sm 22,20), zawsze wierny Dawidowi.
8 Ale ani kapłan Sadok, ani Benajasz, syn Jojady, ani prorok Natan, ani Szimei, ani Rei, ani bohaterowie Dawida nie sprzyjali Adoniaszowi.
1,8 Kwestie osobiste przeciwstawiają partię Salomona i partię Adoniasza: Sadok rywalizuje z Abiatarem; Benajasz, dowódca gwardii przybocznej, zazdrości Joabowi, głównodowodzącemu armii; Natan był pośrednikiem między Bogiem a Dawidem, zwłaszcza w czasie narodzin Salomona (2 Sm 12,24-25).
1,7-8. Poparcie wojska i kapłanów. W ugaryckim eposie o Keret, książę Jassib, syn Keret, posługuje się argumentem, że dotknięty kalectwem król nie jest dłużej zdolny do wykonywania swoich obowiązków, i dlatego powinien przekazać tron swojemu następcy. Podobnie synowie Dawida pragną przejąć tron od słabnącego ojca. Szykują się do tego, zdobywając sobie poparcie różnych ośrodków władzy istniejących w państwie - szczególnie dowódców wojskowych i członków społeczności kapłańskiej. Opozycja ze strony każdej z tych grup mogłaby szybko położyć kres panowaniu nowego króla (zob. odpowiednio 1 Krl 16,15-18 i 2 Krl 11). Ponieważ istniejąca linia dynastyczna utrzymała się u władzy, niepotrzebne było ponowne zabieganie o poparcie pokoleń i rodów Izraela. Dążąc do wprowadzenia instytucji koregenta (istniejącej powszechnie w monarchii egipskiej i mezopotamskiej), zamiast do usunięcia Dawida siłą, Natan i Batszeba zapewnili tron Salomonowi.
9 Potem Adoniasz zabił na ofiarę owce, woły i tuczne cielce przy kamieniu Zochelet u źródła Rogel i zaprosił wszystkich swych braci, synów królewskich, oraz wszystkich ludzi z Judy, sługi króla.
1,9.19. Ofiary. Ofiary, o których mowa w tekście biblijnym, były przypuszczalnie ofiarami całopalnymi i ofiarami biesiadnymi - dwoma najbardziej ogólnymi rodzajami ofiar składanymi w Izraelu. Pierwszy towarzyszył zwykłe zanoszeniu próśb, drugi stwarzał okazję do świętowania oraz spożywania wspólnotowego posiłku przed Panem. Ofiary te mogły być związane z początkiem panowania nowego króla (koronacją). Towarzyszyły prośbie o udzielenie przez Boga błogosławieństwa oraz mogły być przygotowaniem do uczty, która stworzyłaby sojusz pomiędzy Adoniaszem a ludźmi w niej uczestniczącymi (podobnie jak miało to miejsce w przypadku Absaloma). Takie przymierzowe posiłki często stanowiły element umowy oraz traktatu sojuszniczego, co potwierdzają teksty z Mari oraz listy z Amarny.
1,9. En Rogel/źródło Rogel. Źródło to jest oddalone jedynie o ok. 600 m na południe od źródła Gichon w dolinie Cedronu (zob. komentarz do 1 Krl 1,33) i o ok. 600 m od pałacu Dawida. Wybór źródła Rogel na miejsce ceremonii wynikał przypuszczalnie z faktu, że leżało ono na styku ziem pokolenia Beniamina i Judy (zapewne korzystali z niego członkowie obydwu pokoleń). Można sądzić, że Adoniasz miał poparcie tych pokoleń Izraela, które wyniosły na tron Dawida. Kamień Zochelet tłumaczy się czasami jako Skalę Węża; przypuszczalnie chodzi o jakąś charakterystyczną skałę, z którą związane były tradycje rytualne.
10 Lecz nie zaprosił proroka Natana ani Benajasza, ani bohaterów, ani swego brata, Salomona.
11 Wtedy Natan zapytał Batszebę, matkę Salomona: Czy nie słyszałaś, że zaczął królować Adoniasz, syn Chaggity? A pan nasz, Dawid, o tym nie wie! 2Sm 12,24
12 Wobec tego działaj! Chcę ci dać radę, abyś ocaliła swoje życie i życie twego syna, Salomona: 13 Idź i wejdź do króla Dawida; wtedy powiesz mu: Czy ty, panie mój, królu, nie przysiągłeś twej służebnicy, mówiąc: Twój syn, Salomon, będzie po mnie królował i on będzie zasiadał na moim tronie? Dlaczego więc króluje Adoniasz?
1,13 Czy... nie przysiągłeś. Milczy o tym poprzednia historia Dawida.
14 Kiedy zaś jeszcze będziesz tam mówić z królem, ja za tobą wejdę i słowa twoje uzupełnię. 15 Weszła więc Batszeba do sypialni bardzo już podeszłego w latach króla, w obecności Szunemitki Abiszag posługującej królowi.16 Następnie Batszeba uklękła i oddała pokłon królowi, a król ją zapytał: Czego chcesz? 17 Wtedy odrzekła mu: Panie mój! Tyś poprzysiągł twojej służebnicy na Pana, Boga twego: Salomon, twój syn, będzie królował po mnie i on będzie zasiadał na moim tronie. 18 A oto teraz Adoniasz stał się królem! A ty, panie mój, królu, nic o tym nie wiesz. 19 Zabił on na ofiarę woły, tuczne cielce i mnóstwo owiec oraz zaprosił wszystkich synów królewskich, kapłana Abiatara i wodza wojska, Joaba. Salomona zaś, sługi twego, nie zaprosił. 20 A tyś, panie mój, królem! Na ciebie zwrócone są oczy całego Izraela, abyś im oznajmił, kto będzie zasiadać na tronie pana mego, króla, po nim.
1,20 Sprawa sukcesji tronu nie była jeszcze prawnie uregulowana. Saul i Dawid zostali wybrani przez Boga oraz przez lud. Pierworodztwo nie wydawało się wystarczającym tytułem, dlatego wszyscy oczekują, że sam król wybierze któregoś spośród synów. Dawid nie tylko wyznaczy Salomona, ale nadto przekaże mu władzę, zarządzając odpowiednie ceremonie (w. 33-35).
1,21. Sposób traktowania pretendentów do tronu. Teksty z Mezopotamii dostarczają szerokiego potwierdzenia stosowania przez nowego króla praktyki fizycznej eliminacji wszystkich rywalizujących z nim pretendentów do tronu. Czystki takie zdarzały się również w latach następnych jako forma zemsty za polityczną opozycję lub próbę wzniecenia buntu przeciwko poprzednim władcom. Obawy Batszeby o własne życie i o życie jej syna, Salomona, są zrozumiałe, np. w kontekście zamordowania asyryjskiego króla Sennacheryba w 681 przed Chr. przez własnych synów. Chociaż asyryjski władca wyznaczył na swojego następcę Assarhacldona, po jego śmierci wybuchła wojna domowa, w której dowódcy wojskowi opowiedzieli się za różnymi pretendentami do tronu. Assarhaddon w końcu umocnił swoje panowanie i polecił stracić wszystkich winnych zamordowania ojca. intrygi towarzyszące sukcesji tronu nie były niczym niezwykłym na Bliskim Wschodzie. Już w przeszłości dochodziło do krwawych zmagań pomiędzy synami Dawida (zob. 2 Sm 13 - 15), po śmierci starego króla nowy władca mógł więc usunąć wszystkich innych pretendentów do tronu. Assarhaddon rozwiązał problem wyznaczenia następcy tronu, zmuszając zainteresowane strony do zawarcia traktatu, wskazującego jednego z jego dwóch synów jako króla Asyrii, zaś drugiego jako króla Babilonu.
21 Kiedy przyjdzie czas, że król, mój pan, spocznie ze swymi przodkami, wtedy ja i mój syn, Salomon, będziemy uchodzili za winowajców. 22 A oto, gdy jeszcze mówiła z królem, przyszedł prorok Natan. 23 Natychmiast oznajmiono królowi, mówiąc: Oto prorok Natan. I przyszedł on przed oblicze króla i oddał pokłon królowi aż do ziemi. ...
nbogdanus