Arkadiusz Karbowiak - Konflikt polsko-litewski na Wileńszczyźnie.pdf - Wileńskie AK - basior88

29/06/2012

Są epizody w życiu narodów, które na długi czas wywierają

swoiste piętno w ich pamięci. Niewątpliwie konflikt polsko-litewski

należy właśnie do takich wydarzeń. Nawet dziś, pomimo upływu

ponad 60 lat, budzi on gorące kontrowersje. Dlatego, dążąc

do poprawy wzajemnych relacji, nie możemy zapominać o tych

tragicznych wątkach wpisanych w naszą wspólną historię.

Prawdziwa normalizacja pomiędzy narodami jest możliwa, tylko

dzięki promowaniu prawdy i otoczeniu pamięcią tych, którzy

przed ponad półwieku oddali swe młode życie w walce

o niepodległość Polski i Litwy. Po latach najlepiej zrozumieli

tę oczywistą prawdę kombatanci Armii Krajowej i Litewskiego

Korpusu Posiłkowego, wspólnie składając wieńce na grobach

poległych żołnierzy z obu stron. Można powiedzieć, że to

spotkanie, choć wywołało wiele głosów oburzenia i protestów, było

wielkim przełomowym wydarzeniem, kończącym konflikt pomiędzy

ludźmi, którzy kiedyś stali po przeciwnych stronach barykady.

Wielu historyków zadaje sobie dziś pytanie czy konflikt polsko-

litewski w czasie II wojny był nieuchronny. Patrząc na sytuację

jaka miała miejsce w tamtym okresie, zasadnym wydaje się

twierdzenie, iż nie było żadnych możliwości uniknięcia konfrontacji.

Spór z czasów II wojny i okresu międzywojnia był klasycznym

sporem terytorialnym. Jego istotą było aspirowanie do posiadania

tego samego obszaru przez obie strony konfliktu. Ponieważ żadne

rozwiązanie kompromisowe nie wchodziło w grę, stało się jasne że,

można go rozwiązać jedynie w oparciu o siłę militarną. Poniższy

tekst przedstawia jego historię.

Zajęcie Litwy w czerwcu 1940 r., przez ZSRR doprowadziło

do masowej emigracji do Niemiec litewskich przywódców

politycznych. Ci, którzy nie wyjechali stali się obiektem

prześladowań ze strony sowieckich władz bezpieczeństwa.

W okresie pomiędzy 10, a 17 lipca 1940 r. NKWD aresztowało

500 członków różnych partii politycznych 1 . Tymczasem

na emigracji 17 listopada 1940 r. w Berlinie proklamowano

powstanie organizacji pod nazwą Front Litewskich Aktywistów –

LAF (Lietuviu Aktyvistu Frontas), na czele której stanął były

ambasador Litwy w Rzeszy – płk Kazys Skirpa. Pod deklaracją jej

powstania podpisało się 28 osób. W skład organizacji wchodzili

politycy różnych opcji: od socjaldemokratów po radykalną prawicę.

Środowiska skupione wokół LAF oczekiwały na wybuch wojny

niemiecko-sowieckiej licząc, że dzięki temu stworzone zostaną

warunki odbudowania niepodległego państwa litewskiego. Front,

od momentu swego powstania, próbował nawiązać kontakty

z podziemiem w kraju. Tam, bowiem od początku okupacji

rozpoczęły działalność, początkowo w sposób nieskoordynowany,

różne grupy ruchu oporu. Wyrazem ich aktywności było ukazanie

się około 583 ulotek o antykomunistycznej i antysowieckiej treści 2 .

Reakcją władz sowieckich na te poczynania był wzrost represji.

14 czerwca 1941 r. rozpoczęto akcję masowych deportacji ludności

litewskiej na Syberię. Jej ofiarą padło kilkanaście tysięcy osób.

22 czerwca 1941 roku w dniu rozpoczęcia wojny niemiecko-

sowieckiej wybuchło na Litwie ogólnonarodowe powstanie. Według

różnych źródeł wzięło w nim udział około od 90.000 do 131.000

osób 3 . Centrum powstańczym stało się Kowno, gdzie 23.06.1941 r.

po opanowaniu stacji radiowej, jeden z przywódców LAF Leonas

Prapuolenis odczytał tekst odezwy o powołaniu Rządu

Tymczasowego i odzyskaniu przez kraj niepodległości.

Ta deklaracja została entuzjastycznie przyjęta przez litewskie

społeczeństwo, które aktywnie włączyło się do akcji powstańczej.

Oddziały LAF oraz samorzutnie tworzące się grupy partyzanckie

atakowały wycofujące się formacje Armii Czerwonej, NKWD,

przejmowały mosty oraz inne ważne obiekty o strategicznym

charakterze. Partyzanci wykonywali również wyroki na zdrajcach

oraz funkcjonariuszach sowieckich władz bezpieczeństwa. Oblicza

się, że w powstaniu zginęło od 2000 do 6000 Litwinów, natomiast

po stronie przeciwnej śmierć poniosło około 5000 osób 4 . W trakcie

walk siły powstańcze zostały wzmocnione żołnierzami litewskimi

dezerterującymi z sowieckich jednostek wojskowych np. z 29

Terytorialnego Korpusu Strzeleckiego. Na czele utworzonego Rządu

Tymczasowego stanął, Juozas Ambrazavicius 5 . Niestety, władze

niemieckie nie uznały tego rządu. Tym samym nie udało się

Litwinom doprowadzić do odbudowania swojej państwowości.

20 września 1941 r. LAF ogłosił memorandum protestując przeciw

niemieckiej polityce. W efekcie, kilka dni później organizację

zdelegalizowano, a część członków osadzono w obozach

koncentracyjnych 6 . 5 sierpnia 1941 r. na skutek niemieckich

nacisków rozwiązał się Rząd Tymczasowy. W ten sposób nastąpiło

ostateczne zerwanie współpracy litewskich elit politycznych

z władzami hitlerowskimi. Na dalszą kooperację zgodziła się

jedynie garstka polityków, którzy pełnili de facto rolę niemieckich

marionetek. Pod koniec roku 1941 działalność swą zainaugurowało,

litewskie podziemie antyniemieckie. Już w grudniu 1941 r. została

założona przez porucznika Kazysa Veverskisa niewielka

konspiracyjna organizacja wojskowa Litewska Armia Wolności –

LLA (Lietuvos Laisves Armia) 7 . Jednak litewskie ugrupowania

niepodległościowe, choć zdawały sobie sprawę ze szkodliwych dla

narodu skutków niemieckiej okupacji, nie zamierzały podejmować

aktywnych działań militarnych skierowanych przeciw nowym

okupantom. Rozumiały, bowiem, że doprowadziłby one do zagłady

poważnej części narodu oraz służyłyby de facto sowieckim

interesom.

Powstanie czerwcowe na Litwie jest słusznie przedstawiane

w literaturze jako piękna karta w dziejach walki narodu litewskiego

o wolność i niepodległość. Niestety, rzeczą godną ubolewania było

to, że w trakcie tego wielkiego narodowego zrywu doszło

do szeregu ekscesów skierowanych przeciwko ludności

pochodzenia żydowskiego. Żydzi w powszechnym odczuciu

traktowani byli jako sowieccy kolaboranci. Nie był to osąd w pełni

słuszny, choć nie ulega wątpliwości, że pewna, aczkolwiek

relatywnie niewielka, część społeczności żydowskiej zaangażowała

się aktywnie we kolaborację z Sowietami. A ponieważ skutkiem

sowieckiej okupacji były deportacje, wyroki śmierci, tortury

i masowe egzekucje dokonywane w więzieniach przez wycofujące

się NKWD, to trudno się dziwić, że w momencie „wyzwolenia”

postanowiono zemścić się na współpracownikach dawnego reżimu.

O ile jednak rzeczą niepodlegającą dyskusji była konieczność

zastosowania odwetu wobec sowieckich kolaborantów, o tyle

nie ma żadnego wytłumaczenia dla masowych morderstw

mężczyzn, starców, kobiet i dzieci. U podłoża tych zbrodni leżały

różne motywy, do których można zaliczyć m.in. irracjonalną

nienawiść wynikającą z antysemickiego afektu, a także uznanie

zbiorowej odpowiedzialności Żydów za zbrodnie bolszewików itp.

Egzekucje Żydów mające miejsce głównie na prowincji, były

przeprowadzane samoistnie przez różnorakie formacje litewskiej

partyzantki czy samoobrony. W miastach na ogół, odbywały się

one przy współudziale czy też wręcz z inspiracji niemieckich

formacji policyjnych. Niestety, pozostaje faktem, iż powstały

23.06.1941 r. Rząd Tymczasowy nie zrobił nic, by powstrzymać

trwające zbrodnicze ekscesy, a konstruowane przezeń akty prawne

nacechowane antysemityzmem, raczej tworzyły swoisty klimat

dla działań przestępczych niż były dlań zaporą. Kontynuowano

w tym względzie niechlubna tradycję LAF-u, zapoczątkowaną

ogłoszoną w dniu 19 marca 1941r. proklamacją do narodu,

w której oskarżając Żydów o rozmaite przewinienia, formułowano

jednocześnie wobec nich otwarte groźby 8 . Generalnie należy

skonstatować, że na Litwie latem 1941 r., zaistniały warunki

dla przeprowadzenia masowych pogromów ludności żydowskiej,

a litewskie środowiska niepodległościowe nie zdały w tym

względzie egzaminu z poczucia odpowiedzialności i wykazały się

całkowitym brakiem zainteresowania wobec nasilającej się fali

Arkadiusz Karbowiak - Konflikt polsko-litewski na Wileńszczyźnie.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: