„Duch – wieczny rewolucjonista” JULIUSZA KRZYŻANOWSKIEGO
BIOGRAFIA
Ø Rewolucja francuska wywarła wpływ na twórczość pisarzy zrodzonych na przełomie XVIII i XIX w. Romantyzm tworzą pisarze nurtu postępowego, rewolucyjnego- ludzie, którzy oddawali swe pióro, a nieraz życie, potrzebom zbiorowości, głosili i realizowali zasady walki o nowego człowieka i nową ludzkość. Twórczość ich cechuje radykalizm rewolucyjny i przekonanie, że życiem przyświadczać należy rewolucyjnym zasadom, wyrażającym się w czynnym udziale w życiu politycznym i społecznym, ruchach rewolucyjnych, polach bitwy (poezja=czyny).
Ø Syn poety-profesora Euzebiusza i Salomei z Januszewskich.
Ø Urodził się 4 września 1809 w Krzemieńcu.
Ø Lata dziecinne i młodość spędził w Wilnie, w środowisku profesorskim i literackim. Chodził do gimnazjum, potem studiował prawo.
Ø Po studiach, w 1829 przeniósł się do Warszawy, pracował w ministerstwie skarbu.
Ø Powstanie listopadowe powitał utworami poetyckimi. Potem dożywotnie „wyemigrował”.
Ø Przez Niemcy i Londyn dotarł do Francji, liczył, że tam osiądzie (tam też oczywiście pisał), ale z końcem 1832 przeniósł się do Szwajcarii (w Genewie pisał, leczył płuca, oczekiwał na możliwość powrotu do ojczyzny, pragnął sławy – zakosztował jej już w Warszawie jako twórca liryków powstańczych).
Ø Sławy nie dały mu ani wydane w trzech tomikach Poezje (1832-34), ani Kordian (1834; choć niektórzy uważali, że napisał to Mickiewicz).
Ø Listy do matki- dzieło rozgoryczonego poety, informującego nas niemal dzień po dniu o jego życiu, marzeniach, rozczarowaniach. Arcydzieło bezpośredniości pisarskiej. 1/6 spuścizny pisarskiej.
Ø Od lutego 1836 do czerwca 1837 podróż wschodnia- Włochy, Sycylia, Grecja, Egipt, Palestyna i znów Włochy (do końca 1838). We Włoszech poeta spotkał się z wujostwem, odświeżył wspomnienia stron rodzinnych, poznał nowych ludzi, rodaków przybywających z kraju. Zaprzyjaźnił się z Zygmuntem Krasińskim, który poznał się na jego talencie i zapewniał o wielkiej sławie. Podróż udokumentował drobnymi utworami i ogromnym poematem Podróż na Wschód (wrażenia autora w zetknięciu się z nowymi zjawiskami życia, ruinami przeszłości, na które patrzył ze znawstwem uczonego i zaciekawieniem poety).
Ø Zaostrzona wrażliwość twórcza pozwalała mu odczytywać przeszłość z ruin kamiennych i kierowała go ku oglądaniu człowieka na tle niezwykłej przyrody. Dzięki temu zasłyszane w namiocie pustynnym opowiadanie mogło stać się źródłem poematu o Ojcu zadżumionym.
Ø Codzienna zmiana wrażeń rozbudziła w nim zdolność dostrzegania rozmaitości życia, rozwinęła talent realisty i wyczuliła na obecność sił trudno dostrzegalnych, które decydują o biegu spraw.
Ø Zasób wspomnień w podróży stał się źródłem pomysłów poetyckich realizowanych we Florencji. Praca objęła także tematy dawne, opracowywane w Szwajcarii.
Ø Z końcem 1838 powraca do Paryża i tam zostaje do końca życia (10 lat). Zajmuje się działalnością wydawniczą. Niechętni mówią, że czytelnicy nie nadążają przeczytać jednego dzieła, a już otrzymują następne. Obok utworów drukowanych w pismach paryskich i poznańskich wychodzą:
· 1838: Anhelli.
· 1839: Poema Piasta Dantyszka, Trzy poemata, Balladyna.
· 1840: Mazepa, Lilla Weneda.
· 1841: Beniowski.
Pisze dalej utwory, które wyjdą dopiero po jego śmierci. Bierze udział w życiu literackim i działalności politycznej emigracji paryskiej.
Ø Uporczywe pragnienie sławy, odbierane często jako wyraz jego próżności, tłumaczone poczuciem profesjonalizmu i powołania literackiego, zanika szybko po jej zdobyciu.
Ø W 1842 Słowacki styka się z Andrzejem Towiańskim i jego nauką. Swój towianizm upamiętnia modlitewną przysięgą na wierność nowej drodze. Zrywa z ruchem w 1845, gdy ten sprzeniewierzył się zasadom, w które poeta wierzył.
Ø Większość dzieł z tego okresu miała pozostać w szufladach, ale część wydał: trzy dramaty- Ksiądz Marek, Sen srebrny Salomei, Książę Niezłomny, rapsod I Króla-Ducha, trzy broszury polityczne.
Ø W czasie„towiańskiego” pobytu w Paryżu zebrała się wokół niego grupka młodzieży, poetów, studentów z kraju, z którą urządzał wycieczki za miasto, zebrania literackie, dyskusje polityczne: Cyprian i Ludwik Norwidowie, Kornel Ujejski, J.N. Rembowski, Edmund Chojecki, Szczęsny Feliński, Aleksander Niewiarowski, Zofia Węgierska.
Ø Wiązał duże nadzieje z ruchem demokratycznym. Z chwilą wybuchu Wiosny Ludów poeta związał się z organizacją, którą określał jako konfederację. Po jej porażce pojechał do Poznania, spodziewając się tam rewolucji decydującej o odzyskaniu niepodległości. To odbiło się bardzo na jego zdrowiu.
Ø Powrócił do Paryża i 3 kwietnia 1849 umarł na ręku Felińskiego (jemu zawdzięczamy portret Słowackiego- można tu go przeczytać- budowa ciała wątła, pierś zapadła, wychudłe ręce, ogromne czarne oczy i mały czarny wąsik, uduchowione, poetyckie oblicze mędrca nawet w życiu codziennymJ).
Ø W biografii Słowackiego jest mało czynów, bo miał gruźlicę i był przede wszystkim człowiekiem pióra.
Ø Dowodził, że w twórczości literackiej znaczenie społeczne mierzy się zarówno artyzmem, jak i jej zawartością ideową.
POGLĄDY
Wyrazem jego najgłębszych przekonań polityczno-społecznych poety jako republikanina i rewolucjonisty są trzy poetyckie opisy obrazujące jego rozważania historyczno-literackie: Anhelli, Lilla Weneda, Kordian.
· Anhelli kończy się wizją odrodzenia Polski ludowej.
· W Lilli Wenedzie mamy tragedię narodu ginącego wskutek własnej słabości i fatalnego zbiegu okoliczności, która kończy się zapewnieniem, że zapłodniona popiołami bohaterów „Wróżka” zrodzi mściciela.
· Kordian- wstrząsająca chwila, gdy cesarz Mikołaj I wychodzi z sypiali, do której tylko „widma blade i milczące” zaglądały (nie wiem w czym tak bardzo wstrząsająca, ale może potem zrozumiem;).
Od 1841 w swej twórczości kład nacisk na dwa składniki: wizję rewolucji ludowej (jedynej polskiej literaturze romantycznej istotnie proroczej) oraz pomysł narodzin mściciela wymordowanego ludu (Beniowski, Kordian).
Słowacki, nawet mimo niepowodzeń, był najpłomienniejszym wyznawcą haseł rewolucyjnych. Jako przedstawiciel klasy drobnej szlachty, która wówczas przekształcała się w inteligencję urzędniczo-miejską, był bardziej podatny na nowe prądy polityczne i społeczne niż klasy o pozycji ugruntowanej. Jego klasa społeczna po powstaniu w przeważającej części znalazła się na emigracji, zdana na własne siły i pracę. Tam jeszcze łatwiej zrywała z przeszłością i poddawała się wpływom rewolucyjnym (zwłaszcza we Francji).
v Słowacki był wrażliwy (nowość) i miał poczucie odrębności od otoczenia, wierzył w przyszłość własnej poezji jako głosicielki nowych czasów.
v Jego życie i twórczość były ze sobą bardzo ściśle związane. Entuzjastyczny stosunek do powstania listopadowego i żal, że sprzeniewierzyło się ono duchowi rewolucji, związki osobiste z żywiołami najbardziej lewicowymi, zerwanie z towianizmem, gdy ten zaczął szukać porozumienia z caratem, wyjazd do Poznania w 1848 – Słowacki wiedział, jaką drogą należy iść i miał pretensję do Mickiewicza i Krasińskiego, że z niej zbaczają.
v Utwory związane z powstaniem: liryka listopadowa (Oda do wolności), Lilla Weneda, Kordian, wiersze „belwederskie” (wielbią niezłomnych niedobitków powstania, zmarniałych na emigracji).
v Uważał, że niepowodzenie powstania spowodowane jest faktem, że nie objęło ono ludu.
v Kordian- wskazuje, jak miała wyglądać droga do zwycięstwa (przemówienie Podchorążego w podziemiach katedry- zamordowanie króla).
v Walka z legitymizmem: kultem korony i kultem tiary, monarchizmem i papiestwem. Hymn Bogarodzica, różne wiersze, Balladyna – korona Lecha zmienia się w zgubny talizman, Mazepa – sprawcą nieszczęść jest błazeńska figura Jana Kazimierza. Wystąpienia przeciwpapieskie – przeciw bulli Grzegorza XVI potępiającej powstanie, odcinanie ewangelii od kościoła, religii od polityki („Krzyż twym papieżem jest – twa zguba w Rzymie.”).
v Dążył do przebudowy dawnego społeczeństwa polskiego, obalenia przesądów szlacheckich. Atakował świat soplicowy, przekonany o jego przeżytku, który musi w końcu upaść. W Lilli Wenedzie misjonarzowi towarzyszy błazen wyposażony w „siedem śmiertelnych grzechów” kultury szlacheckiej, poemat o Grobie Agamemnona – pięknie ubranemu szlacheckiemu trupowi przeciwstawia nagą wielkość bohatera greckiego i nagą wielkość Polski przyszłości. Ogólnie walczył z wstecznictwem umysłowym, kulturalnym, politycznym, społecznym, potępia szlachtę jako jego źródło. Mimo to był przekonany, że w rewolucji wystąpi jakiś nowy czynnik, oznaczony przez niego literami LUD, który rozpocznie nową erę w losach Polski.
v Mało wiedział o mieszczaństwie i chłopstwie polskim. Uległ nawykom literackim swej epoki sielankowo idealizującym „kmiotka”, choć przerzucał te obrazy w baśniowe pradzieje, gdzie baśniowość usprawiedliwia ich koloryt.
v Dostrzegł w masie chłopskiej także siły rwące się do władzy – Balladyna, Rzepicha z Księgi legend (opowieść o Piaście) w Królu-duchu.
v Chłopu przypisywał role budowniczego wolnej Polski – „Uszanuj grubą szermiegę, bo to strój przyszłych żołnierzy, co Polskę wywalczą”.
v Próba stworzenia własnego systemu religijno – filozoficznego, niesystematyczna, sprzeczna, bo chciał z filozofii przyrody i filozofii historii wysunąć wnioski praktyczne dla emigracji i całego narodu. Filozofia przyrody – Genezis z Ducha – z poglądów przeddarwinowskich snuje wnioski o charakterze religijno – poetyckim, traktując dzieje ewolucji materii jako historię twórczości „ducha-rewolucjonisty” w przyrodzie.
v Klasa słowackiego – młoda inteligencja, bezradna, tkwiła pomiędzy tradycjami życia szlacheckiego a hasłami rewolucyjnego postępu. Niektórzy idealizowali sarmackie obyczaje w gawędach i powieściach gawędziarskich. Inni szukali oparcia w mistycznych marzeniach religijnych, czekali na cud.
v Godzi poglądy anarchiczne z kultem potężnej władzy państwowej (ale rozumie to tylko on;).
v Przede wszystkich przepełnia go ukochanie zasad rewolucyjnych i postępowych (nawet w tradycji docenia to, co jest cenne dla rozwoju człowieka jako myśl postępowa).
LIRYKA
Ø Przeciwieństwo między zbiorowością a dążeniami i roszczeniami jednostki twórczej- poezja i proza filozoficzna z ostatnich lat, liryka (Godzina myśli, Smutno mi, Boże, Testament mój).
Ø Znalazł w liryce dogodne narzędzie do wypowiedzi najbardziej osobistych. Liryka stała się dla niego rodzajem notatnika, w którym utrwalał przelotne doznania wywołane przez zetknięcie się z ludźmi, wypadkami, przyrodą; w nim wypowiadał swoje stanowisko wobec spraw wstrząsających jego pokoleniem, krytykę tego, co nie odpowiadało jego wymaganiom. Jego liryka to zbiór obrazów samego twórcy-indywidualisty, i życia całego narodu.
Ø Romantyk-indywidualista, chętnie mówił o sobie, o swoich przelotnych przeżyciach, dotyczących własnej doli, czysto osobistych smutków i radości, rozczarowań i triumfów, rozważań nad przeszłością i przyszłością- wiersze albumem autobiograficznym z serią autoportrecików.
Ø Testament mój – obraz sternika duchami napełnionej łodzi.
Ø Hymn – poeta-wygnaniec, rzucony na bezmiar obcych mórz i obcego świata i skazanego na beznadziejną tułaczkę.
Ø Wkroczenie w krainy mistycyzmu upamiętnił lirykiem autoportretowym, noszącym datę 13 VII 1842 (spotkanie z Towiańskim). W wierszy świetny sternik nawy duchów, zadumany nad własnymi losami pielgrzym-wędrowiec, ukazuje się jako „silny Boga robotnik”, świadomy swych celów i drogi.
Ø Wizerunki poety naszkicowane jego ręką proroczo ujmują przyszłość, jego „za grobem zwycięstwo”.
Ø Małą rolę w jego twórczości odgrywają erotyki., choć odznaczają się doskonałym artyzmem: Przeklęstwo. Do M*** (to jeden wiersz, pasja), dwa sonety Do Anieli Moszczyńskiej (duma), Rozłączenie (o ile przyjmiemy wersję o adresatce – ukochanej, elegijna żałość), Do Pani Joanny Bobrowej (gorycz zawodu).
Ø Nad erotyzmem górują jednak jakościowo i ilościowo wiersze do przyjaciół i przyjaciółek, np. Wspomnienie pani de ST. Marcel – elegia uwieczniająca wnętrze saloniku „staruszeczki” samotnej, odwiedzanej przez równie samotnego gościa, który słuchał jej opowiadań o „Republikanach” rewolucyjnych i przeżywał ich dzieje i który jeden jedyny miał iść za jej trumną.
Ø Powstanie listopadowe odbiło się na jego twórczości wywołując utwory uroczyście sztywne, obciążone nadmiarem urzędowej retoryki (Hymn „Bogarodzico Dziewico! Słuchaj nas Matko Boża.”, Oda do wolności).
Ø Powstawały też pomysły liryczno – epickie: Kulik, Duma o Wacławie Rzewuskim.
Ø Na sprowadzenie prochów Napoleona – tonacja grzmiąca dźwiękami fanfar pogrzebowych, wiersz retoryczny, pełen siły i głębokiej zadumy nad tajemnicą zwyciężania śmierci, wizja „trumny olbrzyma” wracającej do kraju z wielką powagą litości i z mocą nie daną cesarzowi nawet za życia, skontrastowanie czynników sprzecznych w doskonałej, harmonijnej całości.
Ø Kontrast ujarzmienia śmierci przez wielkość ducha - Na sprowadzenie prochów Napoleona, Pogrzeb kapitana Meyznera (gwałtowne przeciwieństwo romantyczno-rycerskiego gestu a nędzy i zgony na łożu szpitalnym, „śmieszna dola” bohatera – Żeromski, wspaniały patos stanowi rekompensatę nędzy bohatera), ...
Silveria