Hermias Aleksandryjczyk, Komentarz do Fajdrosa 13-27.pdf

(1662 KB) Pobierz
Studia Philosophica
Wr a t i s l av i e n s i a
vol. XIII, fasc. 2 (2018)
ARTUR PACEWICZ
Uniwersytet Wrocławski
Prolog
Fajdrosa
w świetle dzieła Hermiasa
z Aleksandrii
Niestety niewiele nam wiadomo o  życiu i  twórczości Hermiasa z  Aleksandrii.
Większość informacji znajduje się w bizantyjskim leksykonie zatytułowanym
Księ-
ga Suda,
a zaczerpnięte zostały one z Żywotu
Izydora
autorstwa ostatniego scho-
larchy Akademii — Damaskiosa z Damaszku, którego Hermias był nauczycielem.
Aleksandryjczyk miał dwóch synów — Ammoniosa i Heliodorosa, którzy również
parali się filozofią
1
. Nauczycielem Hermiasa był Syrianos z Aleksandrii, znany nam
przede wszystkim z Komentarza
do „Metafizyki” Arystotelesa,
ale był także auto-
rem zaginionych dzisiaj komentarzy do innych dzieł Stagiryty, do dialogów Plato-
na i dzieł Homera
2
. Wśród towarzyszy studiów znalazł się młodszy od Hermiasa
Proklos — obaj zapewne byli niezmiernie zaangażowani w studia, lecz to ten drugi
otrzymał schedę po Syrianosie. W Księdze
Suda
podkreślone zostają zalety charak-
teru autora
Komentarza do „Fajdrosa”:
miał być z natury uczciwy, szczery i spra-
wiedliwy, co przejawiało się między innymi w tym, że kupował rzeczy za właściwą
cenę bez zbędnego targowania. Chociaż jak na filozofa nie wyrażał się w sposób
doskonale ścisły, rekompensowane to było przez bycie cnotliwym — nie było w nim
Suda,
3035.
R.L. Cardullo,
Siriano. Esesgeta di Aristotele,
vol. I.
Frammenti e Testimonianze dei
Commentari all’Organon,
Firenze 1995, s. 31 nn. L.G. Westerink (The
Alexandrian commentators
and the introductions to their commentaries,
[w:]
Aristotle Transformed. The Ancient Commentators
and Their Influence,
R. Sorabji (ed.), New York 1990, s. 325) uważa, że Komentarz Hermiasa
stanowi zbiór nieopracowanych notatek z wykładu Syrianosa dotyczącego Fajdrosa. Już K. Praechter
(s.v. 
Hermias
13, „Paulys Realencyklopädie der clasisschen Altertumswissenschaften”, G. Wissowa
(hrsg.), Hlbbd. XV, Stuttgart 1912, col. 733) uważał, że źródłem dzieła Hermiasa jest nauczanie
Syrianosa. Oryginalności przynajmniej niektórych ustaleń Hermiasa broni m.in. P.A. Bielmeier (Die
neuplatonische Phaidrosinterpretation. Ihr Werdegang und ihre Eigenart,
Paderborn 1930, s. 35),
a za otwartością w tej kwestii opowiada się np. A. Longo (Syrianus, [w:] The
Cambridge History of
Philosophy in Late Antiquity,
L.P. Gerson (ed.), vol. II, Cambridge 2010, s. 618).
2 
Zob.
1 
Księga
Studia Philosophica Wratislaviensia 13, 2018 z. 2,
© for this edition by CNS
88
A. Pacewicz,
Prolog
Fajdrosa
w świetle dzieła Hermiasa z Aleksandrii
niczego, co należało by zganić.
Księga Suda
streszcza nauczanie Hermiasa w dwóch
zdaniach:
W rzeczy [pragma] tkwi jakaś zdrada i ułuda [enedra
kai apatē];
nikt nie wypowiada tego, co fał-
szywe [to
pseudos],
lecz przemilcza prawdę i dlatego wielu ludziom umyka, że jest to niesprawiedliwość,
niepopełniana wprawdzie gwałtem, lecz oszustwem — nie tak niebezpieczna jak napaść jakiegoś rabu-
sia, a choć dozwolona prawem, to jednak niszcząca to, co sprawiedliwe
3
.
Komentarz do „Fajdrosa”
Platona jest jedynym zachowanym do naszych czasów
dziełem Hermiasa, chociaż P. Couvreur wskazuje, że jeden z szesnastowiecznych
katalogów odnotowuje istnienie jeszcze jakiegoś dzieła poświęconego matematyce
4
.
Dzieło Hermiasa składa się z trzech ksiąg. W pierwszej zostaje omówiona par-
tia 227a–243e Platońskiego dialogu, która obejmuje prolog, mowę Lizjasa, pierw-
szą mowę Sokratesa i wprowadzenie do palinodii. Druga księga omawia część 244a–
–249c Fajdrosa, zawierającą część drugiej mowy Sokratesa, a w niej czwórpodział
szaleństwa, argument na rzecz nieśmiertelności duszy ludzkiej, metaforę duszy jako
rydwanu,
anabasis
i katabasis duszy. Z kolei w trzeciej księdze, obejmującej passus
249d–279c, kontynuowane jest omawianie drugiej mowy Sokratesa i następującej
po niej dyskusji nad retoryką.
Przed przystąpieniem do egzegezy
Fajdrosa
Aleksandryjczyk streszcza jego
treść (s. 1–8), a następnie rozważa różne koncepcje tego, czego miałby dotyczyć
dialog Platona. Jako możliwe przedmioty rozważań wskazywano — Hermias nie
wymienia imion egzegetów, których interpretacje krótko streszcza — erosa, reto-
rykę, duszę i dobro, a ze względu na różne przedmioty dialog klasyfikowano jako
etyczny, oczyszczający, obalający, zachęcający fizyczny, teologiczny lub logiczny
5
.
Autor komentarza opowiada się z  kolei za interpretacją innego neoplatonika —
Jamblicha z  Chalkis, zgodnie z  którą przedmiotem dialogu ma być „wszelkiego
rodzaju piękno [pantodapon
kalon]”
(in
Phdr.
9, 9–10; 11, 19–20; 13, 6). Hermias
przedstawia również i  odpiera zarzuty, jakie stawiano konstrukcji dialogu oraz
jego stylowi
6
. Opowiadając się za pięknem jako przedmiotem rozważań w dialogu,
ukazuje strukturę całego pisma w konwencji anabastycznej — wznoszenia się od
piękna fizycznego, przez piękno zawarte w  mowach do piękna duchowego. Owa
sfera duchowa jest z kolei ustrukturyzowana trójwarstwowo: najniżej znajduje się
poziom etyczno-epistemologiczny, pośredni stanowi warstwa teologiczna a najwyż-
szy ontologiczna, w  której znajduje się piękno samo [auto
to kalon]
7
. Struktura
Suda,
3036.
Couvreur,
Praefatio,
[w:]
Hermiae Alexandrini in Platonis Phaedrum Scholia,
Paris 1901, s. VIII.
5 
Hermias,
in Phdr.,
8, 4–11, 19. U  Diogenesa Laertiosa (III 50; III 58)
Fajdros
nosi podtytuł
O erosie
i zakwalifikowany jest jako dialog etyczny.
6 
Hermias,
in Phdr.
9, 11–10, 22; 12, 30–13, 2. Pierwsze uwagi na temat stylu tego dialogu Platona
pochodzą ze szkoły perypatetyckiej — Arystoteles wspomina o  używaniu w  nim stylu patetycznego
[pathētikōs
legein]
(Rh. 1408b 11–20), a  Dikajarchos określał styl platońskiego pisma jako prostacki
[phortikos]; zob. D.L. III 38 = fr. 42 Wehrli (Dikaiarchos,
Fragmenta,
F. Wehrli (hrsg.), Basel 1967) = fr.
48 Mirhady (Dicearchus
of Messana. The Sources, Text and Translation,
[w:]
Dicearchus of Messana. Text,
Translation and Discussion,
W.W. Fortenbaugh, E. Schütrumpf (eds.), New Brunswick-London 2001).
7 
Hermias,
in Phdr.
11, 19–12, 4. Przekład polski, mojego autorstwa, początkowej części
komentarza zawarty jest w:
Kolokwia Platońskie. „Fajdros”,
A. Pacewicz (red.), „Lectiones & Acroases
Philosophicae” 6 [2] (2013), s. 209–223.
4 
P.
3 
Księga
Studia Philosophica Wratislaviensia 13, 2018 z. 2,
© for this edition by CNS
Studia Philosophica Wratislaviensia XIII, 2 (2018)
89
całości przypomina to, co na temat piękna i erosa mówi Diotyma w Sympozjonie.
Według niej bowiem droga ku pięknu rozpoczyna się również od umiłowania pięk-
na zmysłowego/cielesnego, aby poprzez dostrzeżenie piękna w czynach, prawach
i wiedzy, dotrzeć do piękna samego w sobie (Smp. 210a 3–211d).
Przedłożony przekład passusu
Komentarza do „Fajdrosa”
obejmuje strony
13, 5–27, 19 i dotyczy początkowej partii pisma Platona od 227a do 228e. Swą
interpretację rozpoczyna Hermias od odniesienia się do właściwego przedmiotu
dialogu — piękna, który to przedmiot ma być sygnalizowany już pierwszym
padającym w nim słowem —
phile.
Odniesione przez Sokratesa do Fajdrosa już
wskazuje na piękno, które według Hermiasa może być określane właśnie jako
philon,
ale na razie piękno przynależne temu, co się jawi zmysłom
8
. Interpretację
tę dopełniają dwa pozostałe słowa wypowiedziane w pierwszym zdaniu przez So-
kratesa:
poi dē kai pothen
[„skąd to i dokąd”], które z jednej strony wskazują na
piękno zmysłowe poprzez odniesienie do ruchu, a z drugiej mogą wskazywać na
etyczne zatroskanie męża Ksantypy o moralny stan młodego człowieka wracają-
cego ze spotkania —
sunousia,
które mogło naruszyć jego reputację
9
. Warto tu
wspomnieć, że w przypadku dialogów Platona dosyć istotną rolę może faktycz-
nie odgrywać interpretacja pierwszej padającej w  nich wypowiedzi. Wystarczy
przywołać przykłady
Eutyfrona
czy
Obrony Sokratesa.
W pierwszym z dialogów
pojawia się zwrot
ti neōteron
[…]
gegonen
(dosł. „cóż nowszego […] się stało”
—
Euthphr.
2a 1), który ma wskazywać na nowinki teologiczne pojawiające się
w akcji tegoż pisma. W drugim z kolei (Apol. 17a 1–2) Sokrates ma ukazywać, że
ludzie silnie ulegają sile retorycznej namowy, a jego samego charakteryzuje nie-
wiedza. Jeszcze innym zabiegiem interpretacyjnym użytym przez Hermiasa przy
rozumieniu pierwszej wypowiedzi jest wykorzystanie terminologii ontologicznej
(materia, forma i  przyczyna celowa). Wypowiedź może bowiem zostać uznana
za substancję złożoną z formy i materii. Pierwsza, jak wiadomo, określa drugą,
a w przypadku słów
skąd to i dokąd,
to drugie, mając grać rolę formy, ma do-
określić pierwsze (in
Phdr.
16, 21–26). Można również dokonać egzegezy w kate-
goriach epistemologicznych, jak w wypadku trzech postaci wymienionych w pro-
logu — Sokratesa, Fajdrosa i Lysiasa. Według Hermiasa Sokrates reprezentuje
mniemanie, bo tworzy wywody, Lysias postrzeżenie, bo zajmuje się zjawiskami,
a Fajdros wyobraźnię, bo ma odbicia zjawisk i dostarcza zagadnień mniemaniu
(in
Phdr.
20, 10–18).
Hermias, dokonując egzegezy pierwszych wypowiedzi w dialogu Fajdros, zwra-
ca uwagę, że interpretacja jest konieczna z  powodu wieloznaczności używanych
zwrotów oraz opisów
10
. Od razu też neoplatonik wskazuje, że jedną z metod egze-
gezy może być odwołanie się do etymologii słów, co — jak wiadomo — ma swoje
20–21 pisze Hermias: „Dlatego zaczyna się od piękna, które się jawi w postaci Fajdrosa…”.
partii komentarza Hermias zwraca uwagę na to, u kogo i z kim przebywał Fajdros —
u żarłoka Morychosa i z bezwstydnym Lysiasem (in
Phdr.
18, 17–23).
10 
Na początku jest to kwestia umieszczenia akcji dzieła poza polis (in
Phdr.
14, 1–16), a później na
przykład kwestii rozumienia tego, co jest pracą, a co próżniactwem (in
Phdr.
19, 1–8).
 9 
W dalszej
 8 
W 11,
Studia Philosophica Wratislaviensia 13, 2018 z. 2,
© for this edition by CNS
90
A. Pacewicz,
Prolog
Fajdrosa
w świetle dzieła Hermiasa z Aleksandrii
źródło już w  filozofii Platona
11
. Oprócz tego neoplatonik zdaje sobie sprawę, że
Platon mógł używać w wywodach ironii (in
Phdr.
22, 32).
tu oczywiście o  część etymologiczną dialogu
Kratylos
(Cra. 394b 8–421c 2). Hermias
wyjaśnia również sens poszczególnych słów; zob. np.
in Phdr.
18, 4–5.
11 
Chodzi
Studia Philosophica Wratislaviensia 13, 2018 z. 2,
© for this edition by CNS
Studia Philosophica
Wr a t i s l av i e n s i a
vol. XIII, fasc. 2 (2018)
HERMIAS ALEKSANDRYJCZYK
Komentarz do
Fajdrosa
13–27
1.
O miły [phile
1
] Fajdrosie
(Phdr.
227a)
To, że przedmiotem [rozważań] jest wszelkiego rodzaju piękno, wskazuje już
pierwsze słowo [leksis] —
miły
— najpierw [piękno] w zmyśle [aisthēsis] i w na-
turze, następnie w wypowiedziach, a dalej w duszy, wiedzy i nawykach, a jeszcze
dalej w umyśle, a ostatecznie w bytach boskich. Piękno bowiem jest miłe, ponieważ
wzywa [klētikon] i kieruje ku sobie. Dlatego też mówi się o pięknu, że jest tym, co
woła do siebie kochających
2
.
[Słowa]
skąd i dokąd
(Phdr. 227a 1) wskazują z kolei na piękno w postrzeżeniu,
zawsze bowiem piękno zmysłowe jest w  ruchu — powstawaniu i  ginięciu. Skoro
więc Fajdros podniecił się pięknem zjawiającym się — tym w wywodach, a które
ogląda się [theōrein] w ruchu i przepływie [rhusis] (wywody są bowiem obrazami
myśli [dianoēmata] [będących] w duszy, a wszelki ruch jest skądś i dokądś [zmie-
rza]) — dlatego też pyta:
skąd i  dokąd.
Albo też, ponieważ Sokrates zajęty był
troszczeniem się [phrontidzein] o młodych ludzi — trzeba zaś, żeby ten, kto chce
coś pielęgnować, rozważył wpierw cały tegoż stan [katastasis], a  dopiero wtedy
przystąpił do troszczenia się [therapeia] — dlatego też Sokrates wypytuje [Fajdro-
tekstu Hermiasa dokonano na podstawie wydania: Hermias Alexandrinus,
In Plato-
nis Phaedrum scholia,
C.M. Lucarini, C. Moreschini (ed.), Berlin-Boston 2012.
Philos
jako przymiotnik oznacza również „kochany”, „drogi”, „przyjemny”, „pożądany”, natomiast
jako rzeczownik: „przyjaciel”; zob.
Słownik grecko-polski,
Z. Abramowiczówna (red.), t. I–IV, Warszawa
1958 (wszystkie dalsze uwagi dotyczące znaczeń podaję za tym słownikiem, o ile nie zaznaczę inaczej).
2 
Chodzi nie o relację międzyosobową, lecz relację między kochającymi a pięknem — to ono wzywa
ich do siebie. Hermias wykorzystuje tu grę słów —
kalon : kalein
— której nie można oddać w języku
polskim. Jak wskazuje Beierwaltes (Proklos.
Grundzüge seiner Metaphysik,
Frankfurt am Main 1965,
s. 307, przyp. 17), źródłem jest tutaj Platoński
Kratylos
(Cra. 416c). Ta gra słów pojawia się również
w dziełach Proklosa (In
Alc.
328, 12;
Theol.Plat.
I 24; 60, 33) i Pseudo-Dionizego Areopagity (De
div.
nom.
4, 7).
1
 Tłumaczenia
Studia Philosophica Wratislaviensia 13, 2018 z. 2,
© for this edition by CNS

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin